همراه با «ردپای باران» در مکه و مدینه

گفت وگو با امیرحسین مدرس

برنامه «ردپای باران» به مدت ۳۰ دقیقه تولید و تدوین شده و برای پخش به ایران فرستاده می‌شود.

«ردپای باران» که از تولیدات شبکه تهران است برنامه‌ای با موضوع معارف اسلامی است. موفقیت این برنامه گذشته از اجرای تاثیرگذار امیرحسین مدرس و محتوایی که بیشتر نوشته اوست، مدیون کارگردانی مناسب و مثال‌زدنی وحید جلیلوند است. این برنامه توانسته است جوانان و نوجوانان بسیاری را پای تلویزیون بنشاند تا با نگاهی دیگر به برنامه‌های معارفی بنگرند و حرف‌های تازه‌ای بشنوند. امیرحسین مدرس این روزها به همراه کارگردان و تدوینگر برنامه به حج تمتع مشرف شده است. این گروه برنامه‌ساز، هفته‌ای دو برنامه دارد و همه کسانی که بیننده «ردپای باران» هستند، می‌دانند که این روزها محتوای آن در شهرهای مقدس مدینه و مکه ضبط و تولید می‌شود. همچنین قرار است سری دوم برنامه «ردپای باران» به تعداد ۲۸ برنامه تولید شود تا در ایام محرم و صفر نیز برنامه با موضوع محرم و صفر روی آنتن شبکه پنج برود.در گفت‌وگوی پیش‌رو مدرس از ضرورت ساخت برنامه‌هایی به زبان جوانان و برای جوانان با سایت «زائر» سخن گفته است. با هم می‌خوانیم.

▪ قبلاً ‌هم به عمره آمده‌ای و اینجا برنامه ساخته‌ای، در حج امسال دنبال چه می‌گردی؟

ـ باید برای ذهن پرسشگرم تکلیف این سؤال را مشخص کنم که بی‌چراغ بودن بقیع یعنی چه؟ درد بزرگی است. چه شناختی در این بی‌چراغی پنهان شده است که هنوز نمی‌دانیم.

کعبه یک سنگ نشان است که ره گم نشود

حاجی احرام دگر بند و ببین یار کجاست

▪ از برنامه‌های «ردپای باران» که در شهرهای مدینه و مکه ساخته بگویید.

ـ این برنامه‌ها که تا پایان موسم حج ادامه دارد، ویژه این فریضه است. به موضوع حج و زیارت مسلمانان می‌پردازیم. با آقای مسعود زنده رودی که عکاس خبره است، رفتیم حرم حضرت رسول اکرم(ص) و به جای اینکه از او بپرسم احساست چیست؟ از او خواستم برایمان بگوید به عنوان یک عکاس، با آن چشم‌های تیزبین که لازمه عکاسی است، چه چیزهایی را می‌بیند که زائران نمی‌بینند. در این برنامه‌ها، دنبال زاویه نگاه‌های متفاوت هستیم که با محتوای متفاوت برنامه هم همخوانی داشته باشد یا سراغ کاروان جانبازان رفتیم و گپ و گفت‌های خودمانی داشتیم که متفاوت است. موضوع، حج است ولی نگاه‌مان گونه دیگری است.

▪ به نظر می‌رسد «ردپای باران» تلاش‌های زیادی برای فرار از کلیشه دارد، اما در بیشتر برنامه‌هایی که با موضوع معارف تهیه و تولید می‌شود، چنین تکنیک‌هایی را نمی‌بینیم. چطور به این ضرورت رسیدید؟

ـ برنامه «ردپای باران» حدود یک سال و نیم است که از شبکه پنج تلویزیون پخش می‌شود. همان‌طور که گفتید در این برنامه که مخاطب نوجوان و جوان دارد از کلیشه‌پردازی خبری نیست. این ضرورت ساخت برنامه برای این گروه‌های سنی است. میزان موفقیت برنامه هم از تماس‌ها و مکاتبات مخاطبان معلوم است. اگر می‌خواستیم در ساخت آن مباحث معارفی را به همان شیوه‌های قدیمی و سنتی برنامه‌سازی مطرح کنیم استقبال این چنین نمی‌شد.

▪ این فرار از کلیشه که باعث نشده کیفیت محتوای تصویری و روایت‌ها و در مجموع ساخت برنامه سطحی شود؟

ـ در همه قسمت‌های برنامه «ردپای باران» تلاش‌مان این بوده که تا عمق جان مطلب را بگوییم. کار سطحی عمری کوتاه دارد و پاسخگوی نسل امروز نیست آن هم در محتوای معارفی و دین. مثالی می‌زنم، من به عنوان یک مجری تلاش کرده‌ام تا آنجا که در محتوا نقش دارم با مطالعه‌هایی از قبل برنامه را ضبط کنم. کاری که به نظرم خیلی از مجریان دیگر برنامه‌های معارفی تقریبا آن را انجام می‌دهند و با همان اطلاعات قدیم و شاید تا حدودی به‌روز شده سر برنامه حاضر می‌شوند.

▪ یعنی حرف‌های تازه‌ای می‌گویید یا اینکه رفتارتان به عنوان مجری در مقابل دوربین متفاوت از دیگران است؟

ـ منظور من از زاویه‌ای دیگر نگاه کردن به مباحث معارفی است و در درجه دوم معتقدم کلیشه‌های اجرا هم در این برنامه شکسته شده است. برای مثال وقتی مقابل صحن حرم حضرت رسول‌الله(ص) در مدینه دارم برنامه اجرا می‌کنم تصنیف می‌خوانم یا با شعری شروع می‌کنم که نسل جوان و نوجوان شاعرش را می‌شناسند. هدف برنامه جلب و جذب مخاطب است. این کار، نیازمند صحبت کردن با زبان نوجوان و جوان و ساخت برنامه برای آنهاست.

▪ در این وضعیت که می‌گویید، منطق تأثیرگذاری بر دل مخاطب است یا عقل او؟ به تعبیری خوراک برنامه شما عقل است یا احساسات؟

ـ این دو با هم تلفیق شده‌اند. «ردپای باران» اصلاً فضای خشک و رسمی ندارد. حرف‌های دلی را چاشنی استدلال عقلی می‌کنیم. به نظرم بیننده این گونه را بیشتر می‌پسندد. به این ترتیب نه صرفاً عقلی محض پیش می‌رویم که در آن صورت گرفتار الفاظ و ادبیات خشک شویم و نه آنقدر دلی که مخاطب احساس کند،‌ این حرف‌ها را جای دیگر هم می‌تواند بشنود.

▪ اگرچه برنامه موفقی دارید، اما فکر می‌کنم با برخی مخالفت‌ها هم مواجه باشید. شاید کسانی باشند که در خود سازمان صدا و سیما، با این ریتم و نوع از کار همراهی نکنند،‌ چنین نیست؟

ـ برای بعضی‌ها، این نوع برنامه‌ها، ناشناخته مانده است. بهتر بگویم، آنها این نوع برنامه‌های معارفی را کمتر دیده‌اند و بیشتر به همان برنامه‌های چارچوب‌دار وفادارند. برنامه «ردپای باران»،‌ ساختارها را حفظ می‌کند و محتوای دینی و معارفی هم برایمان از همه چیز، مهم‌تر است. اما نوع بیان، روایت و استفاده از همه عناصر جذابیت به خدمت گرفته می‌شود تا مخاطب هر کاری دارد کنار بگذارد و بنشیند پای تلویزیون.

رسول الله(ص) همیشه شیوه گفت‌وگو و تعامل را مورد نظر داشتند. این شیوه تربیتی است. «ردپای باران» عادت‌ها را متناسب با نیازمندی نسل امروز کنار زده است. سوال و پرسش نوجوانان و جوانان این دوره و زمانه، تفاوت کرده است. معتقدم پاسخگویی به این جنس سوالات در ساخت بیشتر برنامه، مورد غفلت قرار گرفته است. جوان پرسشگر امروز، استدلال می‌خواهد و احساس دلگرمی از اینکه راهی که توی برنامه به او معرفی می‌کنی، نتیجه بخش است. وقتی اینچنین به برنامه «ردپای باران» نگاه کنی، می‌بینی که جواب سوالات را پیدا کرده‌ای.

▪ برای انتخاب سوالات‌تان چه اساسی را مدنظر قرار می‌دهید؟

ـ مهم‌ترین پرسش پایه‌ای نسل سوم امروز جامعه ما، این است که ارتباط من نوجوان و جوان با موضوعی به نام دین در چیست؟ کدام بخش از نیازهای روزمره و ملموس مرا جواب می‌دهد. این پرسش حتی اگر از یک درخت خشکیده سر بیرون آورد،‌ به تدریج شاخ و برگ می‌گیرد. در یکی از برنامه‌هایی که در مسجد ذوقبلتین در مدینه منوره ضبط می‌کردیم، به این موضوع پرداختیم که اصلاً اهمیت این مسجد برای مسلمانان در چه نکته‌هایی نهفته است و به‌طور ویژه، نقش این مسجد در زندگی یک جوان مسلمان که اتفاقاً به مدینه هم سفر می‌کند و آن را می‌بیند، در چیست. به بحث مصداقی تغییر قبله مسلمانان اشاره کردم که حضرت محمد(ص) در سال دوم هجرت، در این مسجد، قبله مسلمانان را به امر خداوند، کعبه دانستند. درباره نتایج ارزشی، اجتماعی و فرهنگی این تغییر قبله سخن گفتم؛ اینکه اهمیت قبله مسلمانان در تعیین استقلال و مشی آنان است. چه خوب است که میلیون‌ها مسلمان یک قبله متحد و مستقل دارند، به جای آنکه بعضی‌ها قبله‌شان یک روز این است و روز دیگر با فروپاشی یک نظام ایدئولوژیک، عوض می‌شود و هر روز دربند و گرفتار یک مشی جدید هستند. اما قبله ما مسلمانان تا قیام قیامت ثابت و استوار است. برای جوان امروز باید مثال بزنی و نمونه بیاوری تا فکر نکند انتزاعی حرف می‌زنی و من مثال فروپاشی نظام ایدئولوژیک کمونیسم را مطرح می‌کنم که سرانجام فرو ریخت، چون ریشه نداشت.

▪ در برنامه‌تان افراد مختلفی با موقعیت‌های شغلی متفاوتی حضور دارند. این کار برای ایجاد جذابیت است؟

ـ «ردپای باران» همیشه مهمان ویژه‌ای دارد که می‌تواند هر تیپ اجتماعی، فرهنگی و دینی باشد. یک اندیشمند، یک نویسنده و هنرمند، یک عکاس و افرادی از این دست. در گفت‌وگو با این افراد، مباحث را به سوی گفت‌وشنود و چند صدایی پیش می‌بریم. در نهایت نتیجه‌های اثرگذار حاصل می‌شود. کارشناسان شرکت کننده در برنامه‌های ما الزاماً روحانی نیستند، بلکه می‌توانند متفکران دینی غیرروحانی هم باشند. مفسران قرآن و قاریان محترم قرآن دعوت می‌شوند و پاسخ‌هایی که آنان می‌دهند، چون از دل برمی‌آید و رویکرد عقلی هم در آن تلفیق می‌شود، پاسخ‌های لازم دستگیر بیننده می‌شود.

▪ و الزاماً دنبال نصیحت و توصیه نیستید؟

ـ برنامه «ردپای باران»، طرح موضوع می‌کند و جواب‌ها را در دل این طرح موضوع، داریم. مواردی را هم ضبط و پاسخ‌های لازم آن را کار می‌کنیم. نتیجه این می‌شود که مخاطبان را در فضای درک و شناخت قرار می‌دهی و آن وقت شخص خودش، راه صحیح را طی می‌کند.

یکی از تکنیک‌هایی که در روایت محتوایی برنامه از آن خوب استفاده می‌کنید،‌ سخن گفتن بی‌تکلف و صمیمی است. امیدواریم این روند ادامه داشته باشد و به پیچیده سخن گفتن گرفتار نشوید.

برای اثر گذاشتن بر ذهن و جان و دل مخاطب باید این شیوه را پیش گرفت. بعضی‌ها در برنامه‌های معارفی چنان دشوار حرف می‌زنند که اگر مخاطب جوان امروز باشد، می‌رود سراغ کانال دیگر. شما ببینید که پیامبر خدا(ص)‌ چنان ساده و بی‌تکلف با مردم سخن می‌گفت که عرب جاهلی هم می‌فهمید. کلام قرآن را ببینید. چه سخن شیرین و ساده و مفهوم روشنی دارد. این همان به زبان مردم سخن گفتن است در غیر این صورت، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.

▪ با توجه به تسلط خودت بر ادبیات فارسی، توانسته‌ای پیوند خوبی میان محتوای برنامه و ادبیات برقرار کنی. این هم نتیجه بخش بوده است؟

ـ در هر برنامه، تلاش زیادی می‌کنم که از گنجینه ادبیات فارسی استفاده‌های بجا و معقول ببرم. مجری باید دستش پر از واژه و کلمه باشد و در این میان هر جا که لازم شد، نکته‌هایی از ادبیات فارسی را شاهد مثال بیاورد. این رویه در همه روح برنامه‌های هفتگی‌مان جاری است