تمدن افراشته ایران

در افسانه ها آمده است كه شیراز فرزند تهمورس از پادشاهان سلسله پیشدادیان شهر شیراز را تأسیس كرد و نام خود را بدان بخشید به روایتی دیگر, نام این دیار, شهرراز بوده كه به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است در حالی كه بر اساس تحقیقات تدسكو شیراز به معنای مركز انگور خوب است

در افسانه ها آمده است كه شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس كرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، "شهرراز" بوده كه به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است.در حالی كه بر اساس تحقیقات "تدسكو" شیراز به معنای مركز انگور خوب است، "ابن حوقل"، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا كه به قول او عموما" خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی بردند. و بالاخره بنا به نوشته كتاب "صورالاقالیم"، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را "شیرساز" نامیده اند.باری، بیش از هر چیز نام زیبا و سحرانگیز شیراز كه واژه ای فارسی است. شیراز، هم اكنون نیز در محل تقاطع مهمترین راه های ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب كشور است و این موقعیت در ادوار قبل از اسلام شاخص تر بوده، چرا كه در عهد هخامنشیان، شیراز بر سر راه شوش (پایتخت هخامنشی) به تخت جمشید و پاسارگاد بوده و در عهد ساسانیان راه ارتباطی شهرهای بسیار مهمی چون بیشابور و گور با استخر، از جلگه شیراز می گذشت. در نتیجه مسلم است كه چنین محل حاصلخیز و خوش آب و هوایی كه در تقاطع مسیرهای مهمی كه برشمرده شد، قرار داشته، هرگز خالی از آبادی و سكنه نبوده است.

وجود آثار قدیمی مانند قصر ابونصر در حوالی شیراز كه قدمت آن به دوره اشكانیان می رسد و نقوش برجسته برم دلك، (در چندكیلومتری شرق قصر ابونصر) كه از آثار دوره ساسانی است و قلعه بزرگ بندر (فهندر، پهندر، قهندز، كهندژ) در سمت شرق تنگ سعدی و چند نقش برجسته در دهكده گویم در چهار فرسنگی شمال غرب شیراز و همچنین پیدا شدن سكه هایی در ضمن حفاری های قصر ابونصر، كه بر آنها با خط پهلوی نام شیراز نقش بسته است، جملگی بر وجود شهر یا بلوكی به نام شیراز، در همین محل در دوران قبل از اسلام دلالت دارد.علاوه بر آنچه گفته شد، كاوش های باستان شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی كامرون در سال ۱۳۱۴ ه.ش، به پیدایش خشت نبشته هایی انجامید كه بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص بود. بدین ترتیب می توان احتمال داد، این وادی كه در عهد رونق تخت جمشید، آبادی كوچكی بیش نبوده است، بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، سمندروار از دل خاكستر آن دیار برپا خاسته است.

شهرت این استان بر اساس نامش است که به تمام کشور داده شده و نیز آب و هوای خوب و آثار باستانی و شهرهایش که در زیبایی شهرت دارند و مردان نامداری که از آن برخاسته اند. در چند فرسنگی شیراز که به راستی می توان آن را بهشت روی زمین دانست ویرانه های شگفت انگیز تخت جمشید قرار دارد.

● سفرنامه گاسپاردروویل ۱۸۱۹. م

شیراز در طول سالیان دراز عمر خود مهمانان فراوانی را پذیرا شده است و شیرازیان که در جهان به مهمان نوازی شهره اند همیشه در فراهم آوردن وسایل آسایش مهمانانشان کوشیده اند و از این رو شاید در بیش از صدها سفرنامه تاریخی مطالب فراوانی در مورد شیراز و شیرازیان می توان یافت که گزیده ای از این مطالب ذكر می کنیم.

شیراز مرکز حکومت فارس است. شیراز در گذشته یکی از زیباترین و دلپذیرترین شهرهای ایران بوده است. نجیب زاده ای اسپانیولی به نام « دن گارسیاد سیلوایه فیگوه را » در سال ۱۶۱۴ . م همزمان با پادشاهی شاه عباس صفوی و به فرمان فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا به ایران می آید و در راه سفر خود به اصفهان به شهر لار وارد می شود و حاکم لار با چهارصد سوار و با ساز و دهل به استقبال او می آیند و اما هنگام ورود به شیراز حاکم شهر استقبال با شکوه تری از او می کند دن گارسیا در سفر نامه خود شیراز را به زیبایی والنسیا و قرطبه تشبیه می کند و می گوید باغهای اطراف آن فوق العاده زیباست و در ادامه سفر خود به سمت اصفهان از تخت جمشید نیز بازدید می کند و این ویرانه ها اعجاب او را بر می انگیزد و با دقت و علاقه مندی زیادی به وصف جزئیات آنها می پردازد به عقیده دن گارسیا این ویرانه های با عظمت با شکوهتر از اهرام مصر و زیباتر از معابد یونان است و می گوید : « در اینجا هنر و عظمت به وحدتی همیشگی رسیده است » و حتی در توصیف اصفهان می گوید باغات اطراف شهر زیبا بود ولی به پای باغهای شیراز نمی رسید.

● سفر نامه ادوارد اسکات وارینگ ۱۸۰۲ . م

اشعار سعدی و حافظ و فردوسی در ایران به طرز خاصی مورد توجه است و کمتر کسی پیدا می شود که چندین بیتی از این شاعران را به خاطر نداشته باشد زبان فارسی بسیار غنی وخوش آهنگ است از این رو برای شعرگفتن بسیار مناسب است. این نظریه را خاور شناسان در گزارشهای خود تأیید نموده اند . سرویلیام جونز یکی از با ارزش ترین خاور شناسان برای ولتر تأسف می خورد که چرا زبان فارسی نمی دانسته است. سعدی یکی ازشاعران پرآوزاه است که ایرانی ها او را سلطان الشعرا لقب داده اند. ایرانیان بسیار ناصحانه سخن می گویند زیرا اشعارشان سرشار از پند و اندرز است و عباراتی از آنها بصورت امثال و حکم رواج یافته است .

● اداب و رسوم شیرازی ها در نوروز

▪ خرید لباس عید

از یکی دو ماه به نوروز مانده شیرازی ها به بازار می روند و لباس عیدشان را می خرند. پختن نان شیرین از جمله کارهایی است که حتماً باید قبل از عید و برای عید انجام بگیرد .

سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ده پانزده روز به عید مانده در خانه های شیراز صورت می گیرد. برای این کار از ظرفی استفاده می کنند که از جنس مس یا روی باشد و بعد مقداری دانه ابتدا به سلامتی امام زمان (ع) می ریزند و به ترتیب بعد از آن نام اعضای خانواده را می آورند .

▪ خانه تکانی یا رفت و روب

یکی دو هفته پیش از عید خانه تکاتی یا رفت و روب انجام می گیرد و مجدداً اثاثیه را جابه جا می کنند و گرد گیری می کنند و دوباره آنها را می چینند. در مراحل بعد تخم مرغ رنگ کردن است که آن ها را آب پز می کنند و رنگ های شاد بر روی آنها می زنند.

▪ سفره و ساعت تحویل سال

برای تحویل سال همه در یکی از اطاق های خانه شان سفره می اندازند . پیش از هر چیز آیینه و قرآن در آن می گذارند و بعد هفت سین را می گذارند. هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی .

در شیراز علاوه بر هفت سین( هفت میم ) را هم درسفره می گذارند که هفت میم عبارتند از مدنی ( لیمو شیرین )، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز. به علاوه کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و .... موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند اسپند نیز دود می شود و هر کدام از این ها فلسفه ای دارد. شمع برای روشنایی خانه و زندگی، قرآن نشان توجهی است که باید در آغاز سال به خداوند داشته، به علاوه در سال نو، صاحب قرآن یار و مددکار اهل خانه خواهد بود.

پول نشان از خیر و برکت و رفاه، اسپند برای دوری از چشم زخم حسود، برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی، آب, نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار. ماهی قرمز، شگون دارد. آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی. طلا، نشانی از امید به وضع مالی خوب در سال نو. بعد از تحویل سال نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد بلکه بایدگذاشت تا آخر بسوزند و یا با نقل و مسقطی خاموششان کرد .

یکی دیگر از اعتقادات مردم شیراز این است که هنگام تحویل سال در حرم حضرت شاهچراغ(ع) باشند که درآنجا شمع روشن می کنند و در دست می گیرند به این معنی که همیشه زیر نور شاهچراغ باشند . و یک نفر واعظ بالای منبر می رود و دعا می خواند و مردم صلوات می فرستند و از طرف خادمین شاهچراغ روی مردم گلاب پاشیده می شود و همه به هم تبریک می گویند.

▪ دید و بازدید

از بامداد نوروز دید و بازدیدها آغاز می شود در همه خانواده ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد. بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک ترها می دهند.

▪ سیزده بدر

روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می شود و هر چه از شیرینی ها و آجیل ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست. صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ های اطراف شیراز می شوند. روز سیزده پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد .

● اماکن دیدنی شیراز

▪ دروازه قران

در شیراز، در نزدیكی تنگ الله اكبر و در میان كوه های باباكوهی و چهل مقام واقع شده است. وجه تسمیه این دروازه وجود قرآنی بر بالای طاقی مرتفع است. این دروازه شامل یك طاق مرتفع از نوع طاق كجاوه ای در وسط دور طاق با ارتفاع كم در طرفین است. این طاق در زمان حكومت عضدالدوله دیلمی در فارس، ساخته شد و قرآنی نیز در آن جای داده شد تا مسافرین به بركت عبور از زیر آن سفر را به سلامت به پایان برند و در موقع سفر از زیر قرآن بگذرند. به مرور زمان طاق شكسته و تخریب شد. در دوره حكومت زندیه كریمخان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳) مجددا" آن را بازسازی نمود و در قسمت فوقانی آن اطاقی ساخت و دو جلد قرآن نفیس به خط ثلث و محقق، اثر سلطان ابراهیم بن شاهرخ گوركانی را در آن اتاق جای داد. این قرآن ها به قرآن هفده من مشهورند. در سال ۱۳۱۶ كه طرح توسعه راه شمالی شیراز در دستور كار دولت قرار گرفت، این طاق خراب شد و قرآن مذكور نیز به موزه پارس منتقل گردید. در زمان قاجاریه كه چند زلزله شیراز را تكان داد، این دروازه آسیب هایی دید اما به وسیله محمد زكی خان نوری مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.

در سال ۱۳۲۷ ه.ش. یكی از بازرگانان شیراز به نام حسین ایگار، مشهور به اعتمادالتجار، با هزینه شخصی خود طاق كنونی را بازسازی كرد و چند آیه از قرآن كریم را كه با خط ثلث و نسخ بر روی كاشی نوشته شده بود، بر بدنه طاق نصب كرد. در پیشانی شمالی این طاق (سمت كوه بمو) این آیه بر روی كاشی نوشته شده است، ان هذاالقرآن یهدی للتی هی اقوم و یبشر المؤمنین الذین یعملون الصالحات ان لهم اجرا" كبیرا" در پیشانی جنوبی طاق (سمت شهد شیراز) این آیه به چشم می خورد.

قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یأتوا بمثل هذاالقرآن لایأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهیراً

در گوشه غربی طاق این آیه نوشته شده:

انا نحن نزلناه الذكر و ادامه این آیه در قسمت شرقی طاق و روبروی همان كتیبه نوشته شده و انا له لحافظون.

---