محیط زیست با زمین پاک

توجه به مقوله محیط زیست و اهمیت آن در زندگی امروز نسل بشر امری است که نمی توان از آن به سادگی گذشت

● مقدمه

توجه به مقوله محیط زیست و اهمیت آن در زندگی امروز نسل بشر امری است که نمی توان از آن به سادگی گذشت. اهمیت فرهنگسازی در این مقوله در ایران وظیفه ای است که باید به جد به آن پرداخت. در غیر این صورت در آینده ای نه چندان دور محیط زیستی در ایران باقی نخواهد ماند که از آن حفاظت شود. در اصل پنچاه قانون اساسی ایران نیز حفظ وحراست از محیط زیست به آن اشاره شده است.

خداوند کسی است که زمین را برای شما جایگاه امن و آرامش قرار داد و آسمان را همچون سقفی؛ و شما را صورتگری کرد، و صورتتان را نیکو آفرید؛ ...(غافر آیه ۶۴)

● تاریخچه زمین پاک

در اوایل اکتبر ۱۹۶۹ جان مک کانل (J. Mc Connell) به چند نفر از اعضای انجمن شهر سانفرانسیسکو پیشنهاد داد تا نخستین روز بهار به عنوان «روز زمین» (Earth Day) نامیده شود. مک کانل روزنامه‌نگار و علاقمند به نجوم بود؛ او معتقد بود که «اعتدال بهاری»یا تساوی روز و شب که در ۲۱مارس(اول فروردین)روی می‌دهد، نشانه‌ای از نوشدن زندگی است و چون از دیرباز در فرهنگ ها و ملیت‌های گوناگون، نخستین روز بهار بیست‌و یکم مارس دانسته شده و آن را گرامی داشته‌اند، این روز می‌تواند فارغ از تمایزهای فرهنگی، مذهبی، ملیتی و نژادی، مردم جهان را به اندیشه درباره‌ «پرستاری از زمین و دوستی با همسایه» تشویق کند.

نخستین اعلامیه روز زمین در سال ۱۹۷۰ توسط شهردار سانفرانسیسکو، جوزف آلیوتو (J. Alioto) در بزرگ‌داشت «صلح، عدالت، و مراقبت از زمین» خوانده شد. بعداً اوتانت (Uthant) دبیرکل سازمان ملل طی بیانیه ای، ۲۱ مارس را روز زمین خواند. در روز ۲۱مارس، در مقرهای سازمان ملل در نیویورک و ژنو،«زنگ صلح» به صدا در می‌آید.

مک کانل گفته است که اعتدال بهاری، همه‌ بشریت را به شناخت زمین و احترام به توازن زیبای آن فرامی‌خواند؛ توازن میان حضور جانوران بر زمین، ماهیان در دریا، پرندگان در هوا، و نوع بشر در همه جا. نکته‌ی مهم این است که انسان باید پیوسته با هوشیاری مراقب باشد که این توازن ظریف به هم نریزد.

ما همه اعضای خانواده‌ انسانی هستیم و سیاره‌ زمین را با تمامی غنای آن به ارث برده‌ایم. هر انسان حق یکسانی نسبت به زمین، مواد معدنی و مواد خام دارد، و هیچ‌کاری نباید در جهت از بین بردن فرصت‌های یکسان برای انسان‌های حاضر و آینده، انجام شود.هماهنگی با طبیعت، و هم‌دلی با نزدیکان و دیگر انسان‌ها، آرمان کسانی است که در اندیشه‌ زمین پاک و محیط زیست سالم هستند.

«روز زمین» دیگری هم وجود دارد: سناتور گایلورد نلسون(G. Nelson)و دنیس هایس (D. Hayes) در بهار ۱۹۷۰ اعلام کردند که لازم است یک روز «برای نزدیکی با محیط زیست» داشته باشیم. سناتور نلسون از مخالفان جنگ ویتنام بود، او به تصویب چند قانون زیست محیطی سنای آمریکا کمک کرد. نلسون ۲۲ آوریل (دوم اردیبهشت) را روز زمین خواند؛ این روز مطابق یا نزدیک به روز عید پاک (Easter)است.

در تقویم رسمی ایران، دوم اردیبهشت «روز زمین پاک » اعلام شده است. ظاهراً به دلیل آن که اول فروردین در ایران تعطیل رسمی است و جایی برای برگزاری مراسم و همایش و مانند این ها نیست، بزرگ داشت زمین در دوم اردیبهشت برگزار می شود. حال آن‌که اول فروردین تناسب بهتری با موضوع دارد و هماهنگ با سنت‌های دیرپای ما و آِیین نوروز است.

● دعای روز زمین پاک

« خدایا به ما بینشی عطا فرما تا عظمت زنجیره پرشکوه حیات را در زمین بشناسیم و ما را توفیقی عنایت فرما تا در پاسداری از آنچه در طبیعت به ما ارزانی فرموده‌ای تلاش کنیم. زیبایی ها و پاکی های زمینت را بستائیم و در جهت آلودگی ها و تخریب زمین گام برنداریم، که بخوبی می دانین بقای ما در گرو بقای زمین پاک است...»

● توسعه پایدار

واژه توسعه پایدار اولین بار بطور رسمی توسط برانت لند در سال ۱۹۸۷)۱۳۶۶ شمسی) مطرح گردید. واژه توسعه پایدار به مفهوم گسترده آن شامل« اداره و بهره‌برداری صحیح و کارآ از منابع پایه، منابع طبیعی ، منابع مالی و نیروی انسانی برای نیل به الگوی مصرف مطلوب همراه با بکارگیری امکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل های امروز و آینده بطور مستمرمی شود . توجه به مسائل زیست محیط ی در سطح جهان پس از تشدید فعالیت های آلوده کننده در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی یعنی حدود ۴۵ سال قبل آغاز گردید. در سال۱۹۶۸میلادی مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم به برگزاری کنفرانس بین المللی محیط زیست گرفت و در نتیجه اولین کنفرانس جهانی در ژوئن ۱۹۷۲ در استکهلم برگزار شد . حاصل کار کنفرانس بیانیه محیط زیست انسانی و برنامه عمل شامل ۱۰۶ توصیه نامه بود که وابستگی انسان به محیط زیست و شکل دهندگی آن را بیان نموده و استفاده منطقی از منابع ، کاهش آلودگی‌ها ، آموزش همگانی محیط زیست ، تحقیقات زیست محیطی و ایجاد سا زمان های بین المللی زیست محیطی را به کشور ها توصیه نمود. ایجاد برنامه محیط زیست ملل متحد و نامگذاری ۵ ژوئن هر سال بعنوان روز جهانی محیط زیست نام گرفت.دستاوردهایی که راهنمای توسعه پایدار می باشد به شرح زیر می باشد :

۱) بیانیه ریو یا منشور زمین که شامل ۲۷ بند است و اصول اساسی مربوط به حقوق و رفتار کشورها را نسبت به محیط زیست و توسعه بیان می نماید بصورتی که حیات نسل های آتی بشر و سایر موجودات زنده تضمین گردد. بیانیه ریو جامع تر و فراگیرتر از بیانیه استکهلم و بیانیه محیط انسانی می باشد.

۲) کنوانسیون تنوع گونه های زیستی که به تایید اکثریت کشورهای شرکت کننده در کنفرانس رسید و هدف آن حفظ گونه های متنوع بیولوژیکی در سطح جهان می باشد.

۳) کنوانسیون تغییرات آب و هوا که اهداف برنامه های اجرایی برای حفاظت کره زمین در برابر تغییرات آب و هوا از جمله تولید گازهای گلخانه ای و کاهش لایه ازون را مطرح نمود. اولین اجلاس کشورهایی که کنوانسیون را به تصویب مراجع قانون گذاری در کشورهای خود رسانده بودند در مارس ۱۹۹۵ در برلن تشکیل گردید.

۴) اصول جنگل که به لحاظ نداشتن زمینه کافی بصورت کنفرانسیون مطرح نشد بلکه بصورت اصولی برای حفاظت از جنگل ها برای موازنه آب و هوایی جهان ارائه گردید.

۵) دستور کار ۲۱ که به مفهوم دستور کار جهان برای قرن ۲۱ می باشد. عواملی که در دستور کار ۲۱ بعنوان عوامل موثر در توسعه پایدار مطرح گردید عبارتند از :- اصلاح تجارت بین المللی مبتنی بر عدم تبعیض – مبارزه بافقر – تغییر الگوی مصرف - برنامه کنترل جمعیت – حمایت از سلامت انسان – تامین مسکن مناسب برای انسان – تلفیق امور توسعه با محیط زیست – حفاظت از اتمسفر – بهره برداری مناسب از زمین - مبارزه با نابودی جنگل ها - کویر زدایی – توسعه کوهستان ها – توسعه کشاورزی پایدار - حفظ تنوع گونه های زیستی – بیوتکنولوژی پایدار – حفاظت و مدیریت منابع آب – مدیریت مواد شیمیایی سمی – مدیریت ضایعات خطرناک – مدیریت زباله های جامد و خطرناک – مدیریت زباله های اتمی علاوه بر برنامه های فنی ، تقویت گروههای مهم اجتماعی شامل زنان ، جوانان ، مردم بومی ، سازمان های غیردولتی ، مقامات محلی ، کارگران و کشاورزان نیز از اجزای برنامه جامع توسعه پایدار محسوب گردیده و پیشنهاد هایی در این زمیه ارائه شده است . با توجه به گسترده بودن برنامه های محیط زیست و توسعه ، شیوه های اجرایی برای تحقق اهداف پیش بینی گردید ه است که شامل منابع مالی و مکانیسم ها ،انتقال دانش فنی ، همکاریهای علمی برای توسعه پایدار ، آموزش عمومی ، ظرفیت سازی در کشورها، ایجاد نهادهای بین المللی ، پیش بینی ابزار قانونی و توسعه بانک اطلاعاتی زیست محیطی می باشد.

توسعه پایدار که زیربنای فکری برنامه ه ای اجلاس زمین می باشد گستردگی امور را در سطح ملی و بین المللی نشان می‌دهد گستردگی مسائل شامل امور اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و تکنولوژیکی بوده و نیاز به برخورد جامع در سطح ملی و بین المللی دارد .براساس توصیه های بعمل آمده تدوین " استراتژی ملی توسعه پایدار " کشورها، اهداف ، اصول و برنامه های ملی را در قالب توصیه های جهانی و با توجه به وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور ارائه نموده و راهنمای برنامه ریزی اجرایی خواهد بود.

● محیط زیست در جهان

هفتاد درصد سطح کره زمین را دریاها پوشانده است و زمانی مردم بر این باور بودند که وسعت دریاها اجازه می دهد آلودگی های ایجاد شده توسط انسان ها عملا توسط دریاها پاکسازی شود.

همچنین تصور می شد دریاها منبعی بی پایان برای ماهیگیری و صید دیگر جانداران هستند.

دریاها بر خلاف خشکی ها که پدیده مالکیت خصوصی قرن ها در آن جا افتاده، مناطق آزاد متعلق به همه تلقی می شدند.

اما امروزه که شهرهای ساحلی جهان میلیون ها نفر جمعیت دارند، بیش از ۴۰ درصد از جمعیت زمین در کنار دریاها زندگی می کنند و میزان آلودگی هایی که وارد دریا می شود، به شدت افزایش یافته دیگر نمی توان دریاها را مناطق آزاد دانست و آنها را آلوده به انواع سموم و فضولات کرد و انتظار داشت که وضع طبیعی حیات حفظ شود.

برنامه محیط زیست سازمان ملل در گزارشی اعلام کرده است ۱۵۰ منطقه مرده در دریاها و اقیانوس های جهان وجود دارد که در آنها به دلیل آلودگی به نیتروژن ناشی از کودهای شیمیایی و فضولات صنعتی، اکسیژن آب شدیدا کاهش یافته و در نتیجه حیات در آن مناطق از بین رفته است.

● محیط زیست ایران در سال: ۸۷

در سال ۸۷ وضعیت آلودگی هوای کلانشهرها مثل تهران و اصفهان و تبریز و مشهد و شیراز به وضعیت اضطرار رسید.

تهران همچنان در ردیف یکی از آلوده ترین کلان شهرهای دنیا قرار دارد. سالانه چهار هزار مرگ زودهنگام در تهران به دلیل آلودگی هوا رخ می دهد.

همزمان با قرار گرفتن هوای تهران در وضعیت اضطراری تنها در طی یک هفته ۴۸۱ نفر براثر شدت گرفتن نارسایی قلبی در تهران جان باخته اند.

۸۰ درصد علت آلودگی هوای کلانشهرها را ناشی از خودروها اعلام کرد.آلودگی هوای شهر اصفهان بدتر از تهران است به گونه ای که این شهر در سال ۸۷ حدود ۱۰۶ روز در وضعیت ناسالم قرار داشت.

شیراز نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد تا حدی که در شهریور ماه ۸۷روابط عمومی محیط زیست استان فارس از آلودگی شدید هوای این شهر خبر داد و افزود در برخی روزها "آلودگی هوای شیراز به ۶ برابر حد مجاز" رسیده است. در شهر مشهد به خصوص هسته مرکزی این شهر، نیز وضعیت آلودگی هوا به مرحله هشدار رسیده و در برخی روزها به گواهی شاخص‌های سنجش میزان آلودگی هوا، "حجم منواکسید کربن در هوای محدوده حرم امام رضا به مرحله اضطرار نیز رسیده است." تبریز دیگر کلانشهری است که میزان آلودگی هوای آن در برخی از روزهای سال ۸۷ در وضعیت هشدار قرار گرفت. فاکتورهای آلاینده هوا که استاندارد آنان ۱۰۵میکروگرم در هر متر مکعب است در شهر تبریز در مواردی از ۵۰۰ میکروگرم نیز بیشتر اعلام شد. علت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران به گفته نهادهای مسئول عواملی چون آلودگی صنایع، آلودگی خودروها، آلودگی ناشی از خشک شدن هورها و تالاب ها، افزایش بیابان ها در داخل کشور و بخشی از پدیده گرد و غبار نیز ناشی از گسترش بیابان ها و عدم توجه به محیط زیست در کشورهای همسایه ایران است.

برخی کارشناسان محیط زیست با اشاره به افزایش تعداد خودروها و خارج نشدن خودروهای فرسوده و دودزا اعلام کردند که سهم آلودگی صنایع در حال کاهش و سهم آلودگی خودروها در حال افزایش است.اما برخی چون وحید نوروزی مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو، دولت را به اهمال در اجرای تعهدش مبنی بر خارج کردن یک میلیون و پانصد هزار خودروی فرسوده متهم کردند. سرهنگ هاشمی رئیس پلیس راهور تهران نیز با انتقاد از "حمایت غیر منطقی دولت از خودروسازان داخلی"، به خبرگزاری ایسنا گفت که "مشکل ترافیک و آلودگی هوا در نگاه ما مسوولان است و تا آن اصلاح نشود، هیچ چیز درست نمی‌شود." رقابت سیاسی میان محمود احمدی نژاد و محمد باقر قالیباف، شهردار تهران، سبب شد که به گفته مسئولان شهرداری تهران، دولت نهم از اجرای تعهدات مالی خود به شهرداری درمورد توسعه حمل و نقل عمومی و مترو در تهران خودداری کند.

ورود دادستان کل کشور به مباحث مربوط به آلودگی هوا به خصوص آلودگی هوای تهران در سال گذشته از اخبار مهم زیست محیطی بود. قربانعلی دری نجف آبادی چندبار در مورد آلودگی هوای تهران هشدار داد و یک بار نیز نامه ای به دادستان تهران نوشت و خواستار برخورد در حد قوانین موجود با نهادها و سازمانهایی شد که در آلودگی هوا نقش و مسئولیت دارند.

به گفته فعالان محیط زیست آلودگی ناشی از پسماندهای صنعتی، شکار، آتش سوزیهای تعمدی و غیر تعمدی در جنگل ها، سدسازی، اجرای برنامه های توسعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی، تداوم ورود آلایندهای شیمایی به آب، هوا و خاک در مناطق مختلف کشور، بی توجهی به تدوین قوانین حافظ محیط زیست در کنار برخی ملاحظات سیاسی و اقتصادی، عدم تدوین قوانین مورد نیاز برای حفاظت از محیط زیست و عدم اجرای قوانین موجود و نقش کمرنگ سازمان حفاظت محیط زیست مجموعه ای از عواملی است که در سال ۸۷ بر دامنه و گسترش آلودگی محیط زیست افزود.

محمد رضا مسعودی

منابع:

۱. سایت تبار به نشانی سایت /www.tabaar.com

۲. خبرگزاری میراث فرهنگی به نشانی سایت www.chn.ir

۳. -سایت آفتاب مورخ ۵/۲/۸۹ به نشانی سایت www.aftab.ir

۴. سایت شبکه خبری آب ایران به نشانی سایت www.wnn.ir

۵. سایت طبیعت شگفت انگیز و محیط زیست پاک به نشانی www.magicnature.blogfa.com

۶. نشریه پیک خبری انجمن متخصصان محیط زیست ایران، سال چهاردهم – شماره ۵۴ - بهار و تابستان ۱۳۸۸به نشانی سایت www.irsen.org/doc/bahar