پول نقد الکترونیک و سیاست پولی

فن آوری جدید پرداخت, کار استاد ضرب یا سراسحاق نیوتون را که در سال ۱۷۲۰, انگلستان را ندانسته به سوی استاندارد طلا هدایت نمود, به مبارزه می طلبد

پایگاه‌های اینترنتی مربوط به پول نقد دیجیتال و دیگر سیستم‌های پرداخت الکترونیک، به شدت در حال تکثیر هستند. به‌علاوه، هر روزنامه، مجله، و اخبار عصر تلویزیون‌های عمده، اشاره‌ای به پول الکترونیک، یا پول نقد دیجیتال دارند. در حال حاضر در هر کتاب‌فروشی کشور آمریکا، لااقل چهار کتاب ارزان‌قیمت در زمینه پول نقد الکترونیک وجود دارد که از نظر حجم، شکل و قیمت، مشابه یکدیگر هستند. شکی نیست که تعداد این کتاب‌ها در حال افزایش است.

پرفسور نکروپونته، سال ۱۹۹۶ را سال پول الکترونیک نامید. او و دیگر تحلیلگران معتقدند که انقلابی در راه است که قدرت دولت‌ها و بانک‌های مرکزی را به مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و نوپردازان اقتصادی منتقل خواهد نمود.

آیا سال ۱۹۹۶، سال پول نقد الکترونیک است؟

شاید برای همه خیر؛ به‌طور مثال، کشوری که این پروفسور در آنجا مطلب خود را اعلام داشت (فرانسه) تجربه فرانسه در مورد تجارت الکترونیک از طریق کارت‌های هوشمند و دستگاه‌های خودپرداز به دهه ۱۹۸۰ بازمی‌گردد که برای دست‌اندرکاران اینترنت، مشخص است. به‌علاوه ژاپن و بسیاری از کشورهای اروپای غربی هم مدت‌ها است که از کارت‌های تلفن پیش‌پرداخت شده، استفاده می‌کنند.

به‌عکس، کشورهای آنگلوساکسون (آمریکا، کانادا، انگلستان، استرالیا، نیوزلند و ایرلند) استفاده از کارت‌های هوشمند و دیگر ابزارهای تجارت الکترونیک را تازه شروع نموده‌اند.

در زمینه تجارت الکترونیک، در مورد کشورهائی که در آنها زبان انگلیسی رایج نیست، به‌جزء کارت Dammont دانمارک و کارت Avant فنلاند، اطلاع چندانی در کشورهای انگلیسی زبان وجود ندارد.

حال اگر انقلاب جدید، سبب انتقال قدرت از دست سیاستمداران، دولت و بانک‌های مرکزی به‌دست مردم عادی گردد، چه خواهد شد؟

در واقع، دو انقلاب الکترونیک در جریان است؛ یک انقلاب پول الکترونیک، و یک انقلاب پول نقد، حال اجازه دهید که این واژه‌ها را تشریح نمائیم:

- پول نقد الکترونیک: جانشین دیجیتال اسکناس و سکه است. به دیگر سخن، پول الکترونیک برای مبادلات کوچک است.

- پول الکترونیک: شامل پول نقد الکترونیک و همچنین سیل مبالغ حجیم ذخایر دیجیتال است که از طریق شبکه‌های پرداخت ملی و بین‌المللی، به‌طور رمزهائی نظیر سوئیفت و Fed wire جابه‌جا می‌شود.

انقلاب پول نقد، پول الکترونیک را در اختیار افراد عادی مصرف‌کننده و تجار قرار می‌دهد. در اقتصادهای آنگلوساکسون، این انقلاب تازه شروع شده است.

انقلاب پول الکترونیک سبب انتقال قدرت اقتصادی دولت‌ها به بازارهای مالی گردیده است. این انقلاب چند سال قبل شروع شده و با بحران مکانیزم نرخ از اروپا در سال‌های ۳-۱۹۹۲، لرزید. آزادسازی جهانی جریان سرمایه، به همراه فن‌آوری جدید مخابرات و محاسبه باعث شده که حجم عظیمی از پول، برای به‌دست آوردن بازده بیشتر، از این سو به آن سو جهان برود.

در حال حاضر، سرمایه مالی بخش خصوصی، شدیداً بیشتر از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی و جریان‌های مربوط به تجارت است، در حالی که چند سال پیش، چنین نبود.

پول الکترونیک نه جدید است و نه عجیب

به گفته مقامات خزانه‌داری آمریکا Western Union در سال ۱۸۶۰ یا سال انتخاب دوره اول آبراهام لینکلن به ریاست جمهوری آمریکا، نخستین پول الکترونیک جهت انتقال ذخایر ایجاد شد. این پول از طریق تلگراف و به‌صورت آنالوگ (نه دیجیتال) پرداخت می‌شد، ولی به هر حال، پرداختی الکترونیک بود. به‌علاوه، فن‌آوری آن به سال ۱۸۴۴ بازمی‌گشت که ساموئل مورس، تلگراف را به نمایش گذاشت. در واقع، شبکه خطوط دولتی به‌عنوان سیستم تلگراف دولتی، از سال ۱۹۱۸آغاز به‌کار نمود، در حالی که سوئیفت و تراشه‌های کامپیوتری مربوط به اوایل دهه ۱۹۷۰ می‌باشد.

پول الکترونیک، مفهومی قدیمی است؛ به‌علاوه، در حال حاضر هم بسیاری از پول‌ها، الکترونیک هستند. در آمریکا، اسکناس و سکه، سهم کوچکی از حجم پول را به خود اختصاص می‌دهد. فقط محدودترین تعریف پول M۰ از سکه و اسکناس تشکیل شده است. تعریف محدود و متداول M۱ که شامل پول نقد الکترونیک هم می‌شود، شامل: پول رایج، چک‌های مسافرتی، سپرده‌های دیداری و دیگر سپرده‌های قابل چک کشیدن است.

در کشورهائی نظیر آمریکا که از چک استفاده زیادی می‌شود، اسکناس و سکه فقط سهم کوچکی M۱ را تشکیل می‌دهد. حال هر چه مرزهای حجم پول، وسیع‌تر شود؛ سهم سکه و اسکناس در آن، کمتر می‌شود.

بانک‌های مرکزی و پول نقد الکترونیک

با آنکه انقلاب پول الکترونیک، تأثیر شدیدی بر اقتصاد داشته؛ انقلاب پول نقد، موفق به جذب تخیلات و تحریک علائق به طبیعت پول شده است.

فقط چند بانک کوچک غربی، نظیر: بانک هلند، و بانک فنلاوند، از میان بانک‌های مرکزی به مطالعه جدی پول نقد الکترونیک پرداخته‌اند. توجه بانک مرکزی به مسئله، ناشی از وجود موسسات بزرگی نظیر Digicas و مؤسسات مشابه در هلند می‌باشد.

در مثال جالبی از اقتصاد سوسیالیستی، یا دولتی فنلاند، یک شرکت وابسته به‌نام Avant FinlandLtd تشکیل داده که سیستم کارتی پول نقد را به‌وجود آورده است.

برخلاف توجه بانک‌های مرکزی کوچک اروپا به مسئله پول الکترونیک، بانک‌های مرکزی کشورهای بزرگتر، دیرتر به مطالعه فن‌آوری جدید، رو آورده‌اند. تا مدتی، بوند سبانک پول نقد الکترونیک را چیزی مشکوک و یا بیهوده تلقی می‌کرد. ولی در نوامبر گذشته، رئیس این بانک، اعضاء گروه ده را متقاعد نمود که پول نقد الکترونیک را مورد مطالعه قرار دهند. رؤسای سطح بالای بانک‌های مرکزی آمریکا هم اخیراً به مطالعه این موضوع پرداخته‌اند.

چند سال پیش وقتی در مورد پول نقد دیجیتال سؤال شد، معاون فدرال رزرو در پاسخ گفت: چه چیز دیجیتالی؟ و پس از چند ماه گفت: درباره آن فکر می‌کنیم.

در آمریکا، کمیته فرعی بانکداری مجلس نمایندگان، به‌نام سیاست پولی داخلی و بین‌المللی، جلساتی در زمینه پول آینده دارند. این گفت و شنودها، نوپردازان و مؤسسات الکترونیک، مدیران عامل بانک‌ها، اساتید دانشگاه، مدیران و مقامات محلی، مقامات مجری قوانین فدرال، مدیران خزانه‌داری و معاون هئیت اجرائی فدرال رزرو را در برمی‌گیرد.

گذشته از مدیر ضرابخانه که حامی انتشار کارت‌های پول نقد است؛ سایر مقامات دولتی، سیاست: صبر کنیم تا ببینیم پول نقد الکترونیک چه می‌شود را در پیش گرفته‌اند. این بی‌علاقگی ناشی از عدم تمایل به جلوگیری بخش خصوصی از ابداع روش و فن‌آوری جدید پرداخت است.

استانداردهای فنی پیشتاز ایجاد شده برای کارت‌های پول نقد (FMV) توسط سازمانی خصوصی، به‌وجود آمده است. همچنین، بخش خصوصی استانداردهای امنیتی خود را هم ابداع می‌نماید و حتی دزدان کامپیوتری و قفل‌شکن‌ها را به مبارزه می‌طلبد و برای ایشان جایزه تعیین می‌کند.

اگر دولت آمریکا می‌خواست استانداردهای دستوری وضع نماید، می‌توانست. وزارت کشاورزی آمریکا مشغول بررسی نحوه دیجیتال نمودن مهر موادغذائی برای خانوارها می‌باشد. وزارت دفاع آمریکا هم می‌توانست تأثیر به‌سزائی بر استانداردهای دولتی داشته باشد.

در سال‌های اخیر، گروه کاری اتحادیه اروپائی در زمینه فن‌آوری نظام پرداخت، مطالعاتی انجام داده و نتایج را به مؤسسه پولی اروپائی وابسته به بانک مرکزی اروپا، ارائه نموده است.

در مطالعه ماه مه سال ۱۹۹۴ در زمینه پول کارت‌های پیش‌پرداخت شده، این گروه پیشنهاد نمود که نشر پول نقد الکترونیک به مؤسسات اعتباری یا بانک‌ها، محدود گردد. این، امری غریزی برای بانک‌های مرکزی است؛ زیرا بانک‌ها، تحت نظارت قرار دارند. ولی به‌علت سهولت انتشار پول توسط مؤسسات غیربانکی، اکنون بانک مرکزی آلمان به این باور رسیده که مسئله پول نقد الکترونیک باید تحت مقررات خاصی قرار گیرد؛ چه ناشر آن، بانک باشد، چه غیربانک.

چه موقع یک مؤسسه بانک است؟ چه وقت یک کارت پیش پرداخت شده، پول نقد الکترونیک تلقی می‌گردد؟

در اوایل آوریل سال ۱۹۹۶، هیئت مدیره سیستم فدرال رزرو، پیشنهاد خود در زمینه مدرن نمودن مقررات موجود در مورد مبادلات مالی الکترونیک در آمریکا ـ را ارائه نمود. مقررات جدید الکترونیک (Reg E)، رسید کاغذی بابت مبادلات کوچک را رد نموده و برای نخستین بار، مقرراتی برای پول ذخیره شده روی کارت، به‌وجود می‌آورد. همچنین، در این زمینه لوایحی به کنگره پیشنهاد شده که به‌طور عمده‌ای قانون مبادلات پولی حاکم بر Reg E را مورد بازنویسی قرار خواهد داد.

حتی گذشته از مدرن نمودن اجباری قوانین و مقررات حاکم بر پول نقد الکترونیک، این مفهوم سابقه‌دار، همچنان در حال پیشرفت است. به‌طور مثال، بانک چیست؟ آیا هر سازمانی که وام بدهد، بانک است؟ آیا بانک، هر سازمانی است که سپرده قبول کند؟ یا اینکه هر مؤسسه‌ای که این دو کار را توأماً انجام دهد؟ مفهوم متداول بانک، به سرعت قدیمی می‌شود. بسیاری هم متوجه هستند که به زودی، مایکروسافت و دیگر مؤسسات بزرگ نرم‌افزاری و مخابراتی، کار خود را به بانکداری گسترش می‌دهند.

پول نقد الکترونیک چیست؟ چه وقت مانده موجود در یک کارت چند‌منظوره، به پول نقد الکترونیک تبدیل می‌شود؟ چه موقع پول نگهداری شده، دارای کیفیت بیمه سپرده می‌‌گردد؟ چه زمانی باید صادرکنندگان کارت‌های ذخیره پول، کفایت سرمایه را رعایت نمایند؟ این سؤالات مطالبی را مطرح می‌سازد که فراتر از بحث‌های دانشگاهی است.

اینکه چه چیزی پول نقد الکترونیک یا هر نوع دیگر پول، هست یا نیست؛ فقط یک جواب بله یا نه، بلکه درجه پول بودن آن کم و زیاد است.

معمولاً پول، تعهد صادرکننده آن است. در واقع، یک وام بدون بهره است که از طرف صادرکننده به دارنده آن اعطاء شده است. ولی چون پول جنبه درجاتی دارد، مفهوم آن تا حدودی گنگ می‌باشد.

فرض کنیم؛ اخذ فتوکپی در کتابخانه دانشکده‌ای، مستلزم اخذ (خرید) کارت‌هائی پیش پرداخت شده منتشر شده توسط آن دانشکده باشد. ما این ترتیب کارتی را، یک سیستم بسته تلقی می‌کنیم.

حال اگر ماشین‌های خودکار فروش موجود در کتابخانه هم این کارت‌ها را قبول کنند، چه می‌شود؟ سیستم بسته ما، اندکی بازمی‌گردد.

حال فرض کنید؛ تمام دستگاه‌های فتوکپی و فروش کالای موجود در تمام دانشگاه، کارت‌های کتابخانه را قبول نمایند.

حال اگر تمام ادارات دانشگاه هم آن را قبول نمایند، چه می‌‌شود؟ اگر چند دانشگاه دیگر هم آن را قبول کنند، چه رخ می‌دهد؟ حال اگر خارج از دانشگاه، لباسشوئی و روزنامه‌فروش و غیره هم قبول کنند چه خواهد شد؟

آیا وجوه باقی مانده در کارت فتوکپی، پول نقد است؟

خوب، کارت محدود و یک منظوره کتابخانه، به سیستمی چندمنظوره و نسبتاً باز تبدیل شده است. ولی هنوز هم پول نقد به حساب نمی‌آید، زیرا مورد قبول همه نیست.

حالا فرض کنید، تمام مؤسسات کار و کسب خارج از دانشگاه کارت‌های Card Master Cash و Visa Cash و مانکس را قبول نمایند. با فرض اینکه تمام این مؤسسات کار و کسب دارای تجهیزات لازم برای انجام نقل و انتقال پول نقد الکترونیک هستند، اینها سیستم‌های باتری خواهد بود.

---