بررسی شیوه های روایت در کتاب «تی صفر» اثر ایتالو کالوینو

زهرا طهماسبي(مهتاب)

شیوه‌ی برخورد ایتالوکالوینو با روایت در داستان‌هایش بسیار زیبا و تازه است. فارغ از این که او چنین شیوه‌هایی را حدود نیم ‌قرن پیش تجربه کرده است منظورمان از تازه‌گی در زبان فارسی است که با توجه به کتاب های او و دیگر نویسندگان متفاوت نویس به ما رسیده است...

 

ایتالو کالوینو نویسنده‌ی نامدار‌ایتالیایی 15 اکتبر 1923 درسانتیاگوی لاس و گاس دهکده‌ای نزدیک‌ هاوانای کوبا به دنیا آمد. سال1943 از پیوستن اجباری به گروه فاشیست‌ها سرباز زد و در پی احساساتی که از کودکی داشت به پارتیزان‌های بریگاد گاریبالدی پیوست. وارد حزب کمونیست شد و با روزنامه‌ها و مجله‌های مختلف همکاری کرد تا ‌این که در 1947 «کوره راه‌های عنکبوت» را منتشر کرد. سال 1949 هم «کلاغ آخر از همه می‌رسد» را منتشر کرد. در دهه‌های 50 و 60 مدیر مسوول انتشارات «اینائودی» شد. کالوینو به دنبال چاپ «مجموعه داستان‌ها» در سال 1957 و به ‌ویژه کتاب «نیاکان ما» شامل سه گانه‌ی «ویکنت دوشقه شده» (1952 )، «بارون درخت‌نشین» (1957) و «شوالیه‌ی ناموجود» (1959) که رمان‌هایی درباره‌ی انسان معاصر هستند جایگاه خود را به عنوان نویسنده‌ای پیشرو به دست آورد. همچنین سال1958 «رکونتی» – که داستان‌های آن در کتاب «عشق‌های صعب» چاپ شده است، را منتشر کرد. رساله‌ی مهم «نخاع شیر» را سال 1955 چاپ کرد و افسانه‌های ‌ایتالیایی را گردآوری کرد که سال 1956 چاپ شد. بین سال‌های 1959 و 1967 ضمن اداره‌ی مجله‌ی «منابو» داستان‌های «دریای‌عینیت» (1959)، «چالش‌هزارتو» (1962) و «مارکو والدو‌یا فصل‌ها در شهر» و «زندگی روزمره‌ی ‌یک رای جمع کن» (1963) را نوشت. «کمدی‌های کیهانی» در همین سال و «تی با صفر» در سال1967 چاپ شد. در دهه‌ی 70 هم «شهر‌های نامریی» (1972)، «قصر سرنوشت‌های متقاطع» (1973) و رمان «اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری» را نوشت که مورد آخر بسیار زود به پرفروش‌ترین کتاب تبدیل شد. در سال 1975 او به عنوان عضو افتخاری آکادمی‌ ادبیات‌ امریکا انتخاب شد و سال 1976 جایزه‌ی ادبی «اشتات‌پریس» اتریش را در رشته‌ی ادبیات اروپایی  از آن خود می‌کند. سال 1980 کالوینو به رم رفت و مهم‌ترین رساله‌ی خود «تمامش کن» را به چاپ رساند. در 1981 جایزه‌ی «لژیون دو نور» را دریافت می‌کرد و سال 1982 هم جایزه‌ی فستیوال فیلم و نیز به او اختصاص می‌یابد. ‌یک اوپرای دو پرده‌ای نوشته‌ی کالوینو در سالن اسکالای میلان به روی صحنه رفت و او در سال 1984 ضمن همکاری با انتشاراتی گارتزانتی‌«‌کلکسیون‌شن» را در ‌این انتشارات منتشر کرد. در سال 1985 کتاب «درس‌های ‌امریکایی» را پس از سخنرانی‌هایی در‌ امریکا تدوین کرد که ناتمام ماند و پس از مرگش در سال 1988 منتشر شد. وی در سال1985 بر اثر خونریزی مغزی در بیمارستان سی انا با هستی وداع کرد. پس از مرگش در ماه می‌1986 گارتزانتی «زیر آفتاب، گربه‌ای وحشی» را چاپ کرد، که شامل سه داستان بود: «نام»، «بینی» و زیر آفتاب گربه‌ای وحشی و پادشاهی گوش به زنگ «کالوینو» تصمیم داشت متنی درباره‌ی حواس پنج گانه بنویسد که مرگ مجالش نداد و داستان‌های بینایی و لامسه ناتمام ماند. کتاب‌های «شش داستان برای هزاره‌ی بعد» (1988) «جاده‌ی سن جووانی» (1990) و «پیش از آن که بگویی‌سلام» ( 1993 ( هم پس از مرگش به چاپ  رسیدند.

آن چه می‌خوانید نگاهی است به نوآوری‌های وی در روایت کتاب «تی صفر»:

شیوه‌ی برخورد ایتالوکالوینو با روایت در داستان‌هایش بسیار زیبا و تازه است. فارغ از این که او چنین شیوه‌هایی را حدود نیم ‌قرن پیش تجربه کرده است منظورمان از تازه‌گی در زبان فارسی است که با توجه به کتاب های او و دیگر نویسندگان متفاوت نویس به ما رسیده است.

کالوینو در کتاب «کمدی‌های کیهانی» با پیوند علم و شگفتی‌های آن به ادبیات و در شاهکار دیگرش «اگر شبی از شبهای زمستان مسافری» با تجربه‌های نو و شگفت‌آور در زمینه‌ی در هم ریختن مرزهای مکان و زمان و تغییر روایت و لحن داستان توانایی‌های خود را نشان داده و به موفقیت‌های فراوانی رسیده بود. «تی‌صفر» هم نمونه‌ای دیگر از تجربه‌های ایتالو کالوینوست که چندی پیش ترجمه شده است.

یکی از شیوه‌های مهم تغییر روایت در «تی صفر» استفاده از شیوه‌ی نقاشی کمیک استریپ است. نویسنده در داستان «منشاء پرندگان» از زبان راوی اعلام می‌کند که نقاشی کمیک استریپ را بسیار دوست دارد بنابراین روایت خود را با نقاشی همراه می‌کند. دستور صحنه‌ می‌دهد و گویا پشت صحنه‌ی یک فیلم را گزارش می‌کند:

«کادر خالی است. من می‌رسم به گوشه‌ی بالا و راست چسب می‌مالم. در گوشه‌ی پایین و چپ می‌نشینم یک پرنده در حال پرواز از گوشه‌ی بالا و چپ وارد می‌شود. وقتی دارد از کادر خارج می‌شود، دمش به چسب‌گیر می‌کند. به پرواز ادامه می‌دهد و کادر را که با دستش چسبیده همراه من که ته آن نشسته‌ام با خود می‌کشد. (صفحه‌ی 24)

و این نوع روایت در بخش های دیگر داستان هم ادامه می‌یابد:

«پرنده‌ها، با منقار و چنگال، این صفحه‌ی داستان مصور را پاره می‌کنند. هر کدام یک تکه کاغذ چاپ شده در منقار دارد. صفحه‌ی زیرین هم با نقاشی‌های کمیک استریپ پوشانده شده؛ دنیا را آن طور که  قبل از ظهور پرنده‌ها بود و پیشرفت‌های قابل پیش‌بینی بعدی‌اش را نشان می‌دهد...» (ص 27)

روش مهم دیگر کالوینو برای ایجاد تنوع در روایت این است که فرضیه‌ها و راه‌های متفاوتی را برای روایت اثرش با مخاطب در میان می‌گذارد. احتمالات مختلفی را بررسی می‌کند و قوه‌ی تخیل خواننده را بالا می‌برد. ضمن این که توقع و انتظار خواننده را از ادبیات داستانی تقویت می‌کند:

«برای شروع، می‌توانید کلی علامت تعجب و علامت سوال را بخوانید که از کله‌ی ما بیرون می‌زند و این یعنی که ما داریم حسرت زده به پرنده نگاه می‌کنیم ...» (صفحه‌ی 15، داستان منشا پرندگان)

در قسمتی دیگر از همین داستان می‌خوانیم:

«اگر این داستان را دوست ندارید می‌توانید یکی دیگر برای خودتان سرهم کنید: مسئله‌ی مهم این است که مرا به آن جا برسانید...» (صفحه‌ی 24 از داستان منشا پرندگان)

گاهی هم نویسنده برای رفتار متفاوت خود در روایت داستان با خواننده‌اش گفت و گو می‌کند و دلایل متفاوت نویسی‌اش را شرح می‌دهد:

«اگر بعضی قسمت‌های داستان‌ام را خلاصه‌تر از بقیه تعریف می‌کنم به این خاطر نیست که اهمیت‌شان کمتر است بلکه به این دلیل است که کمتر در خاطرم مانده‌اند ...» (صفحه‌ی 62 داستان میتوز از بخش دوم کتاب یعنی پریسیلا)

و سپس نتایجی برای نحوه‌ی روایت داستان می‌گیرد:

«پس بیایید این طور شروع کنیم: سلولی هست، و این سلول یک ارگانیسم تک‌سلولی است و این ارگانیسم تک سلولی منم، و این را می‌دانم، و از این مسئله خوشحالم ..» (ص 63 از داستان میتوز)

 و سپس می‌افزاید:

«حالا بیایید سعی کنیم این حقیقت را در فضا و زمان برای خودمان تصویر کنیم ...» (ص 63 داستان میتوز)

البته باید این نکته را هم در نظر داشت که هماهنگی موضوع با نوآوری‌های کالوینو کاملا متناسب است. وقتی که بحث از مسائلی علمی و فلسفی است می‌توان با علت‌یابی و روشن‌گری این نوع از روایت را به کار برد.

این مطلب در چارچوب همکاری رسمی و مشترک میان انسان شناسی و فرهنگ و مجله آزما بازنشر می شود.