راهبردهای نرم افزار آزاد و متن باز برای جامعه اطلاعاتی

ایجاد یک جامعه اطلاعاتی مردم گرا و قابل توسعه بود که در آن هر شخص حقیقی و یا حقوقی میتواند به اطلاعات موجود به آسانی دسترسی پیدا نماید و کیفیت روش زندگی خود را ارتقاء دهد

● منابع اصلی و دانش تولید فنلاندی

اولین همایش جهانی جامعه اطلاعاتی ( WSIS) از ۱۰ تا ۱۲ دسامبر سال ۲۰۰۳ در ژنو برگزار گردید. هدف این همایش، ایجاد یک جامعه اطلاعاتی مردم گرا و قابل توسعه بود که در آن هر شخص حقیقی و یا حقوقی میتواند به اطلاعات موجود به آسانی دسترسی پیدا نماید و کیفیت روش زندگی خود را ارتقاء دهد. برطبق بیانیه این همایش، فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) میتوانند تاثیر بزرگی بر روی تمامی جنبههای زندگی افراد گذاشته و بسیاری از موانع قدیمی را برطرف نمایند. این فناوریها، ابزار قدرتمندی بوده که موجب رشد اقتصادی، اشتغالزایی، امکان تبادل نظر میان تمامی افراد و بهبود کیفیت زندگی میشوند. اعضای این همایش توافق کردند که با همکاری یکدیگر، امکان دسترسی به ICT و کاربرد آنرا افزایش دهند.

یک اصل مهم در ایجاد توانایی در حوزه ICT، امکان برقراری ارتباط میباشد، یعنی دسترسی اجتماعی و فنی به شبکههای اطلاعاتی مانند اینترنت. برای تحقق این امر نیاز به سختافزار داریم. وجود نرمافزار نیز حائز اهمیت است زیرا امکانات و محدودیتهای دسترسی به اطلاعات را تعیین میکند. مورد مهم دیگر، تواناییهای کاربر میباشد. در رابطه با موارد ذکر شده، تحقیقات گستردهای انجام شدهاست. WSIS، به تمامی این موارد پرداخته است.

در مقابل تحقیقات انجام شده در زمینه نرمافزار، بسیار اندک می باشد. با این وجود ویژگیهای نرمافزار و طرحهای مالکیت و توسعه آن، بر روی کاربر، اقتصاد و دیگر موارد مطرح شده، تاثیرگذار بوده و در نتیجه باید در رابطه با نقش نرمافزار در ICT بررسیهای بیشتری انجام شود.

نرم افزار به عنوان یک منبع دیجیتالی، از لحاظ اطلاعاتی در تنگنا نمیباشد. توزیع و کاربرد نرمافزار به جای وضع کردن محدودیتهای فیزیکی، توسط عواملی مانند حق انتشار، مجوز، علامت تجاری و قوانین مربوطه، کنترل میشود. در نتیجه موانع سیاسی موجود بر سر راه به کارگیری ICTبرای توسعه، متفاوت میباشند: در مورد نرمافزار، مشکل فراهم کردن هزینه خرید تجهیزات رایانهای نبوده بلکه مساله، کسب مجوز برای توزیع و کاربرد نرمافزار میباشد.

WSIS به اهمیت وجود یک "حوزه همگانی غنی" پی برده که شامل کارهای فرهنگی، هنری، تحقیقات علمی، اطلاعات آماری، اخبار، عکس، اسناد تاریخی و ... بوده و میتوان از آن به عنوان مبنایی برای کارهای آتی استفاده نمود.

وجود این حوزه، برای توسعه جامعه اطلاعاتی، ضروری بوده زیرا مزایای متعددی، مانند، افراد تحصیل کرده، مشاغل جدید، نوآوری، فرصتهای شغلی و پیشرفت علم به همراه دارد. اطلاعات موجود در این حوزه، باید به منظور پشتیبانی از جامعه اطلاعاتی، به آسانی در دسترس قرار گیرد. سازمانهای عمومی و دولتی مانند کتابخانهها، موزهها، مجموعههای فرهنگی و ... باید به منظور محافظت از اسناد و فراهم کردن امکان دسترسی آسان به اطلاعات، تقویت شوند.

"حوزه همگانی" همانگونه که در بیانیه نیز تعریف شده، شامل برنامههای رایانهای نمیشود. به برنامههای رایانهای در بند ۲۷ بیانیه اشاره شدهاست.

دسترسی به اطلاعات با افزایش آگاهی افراد از طریق مدلهای نرمافزاری مختلف مانند نرمافزار آزاد، متنباز و اختصاصی، آسانتر میشود. با انجام این کار، میزان رقابت افزایش یافته، دسترسی کاربران بیشتر شده و تنوع انتخابها نیز زیاد خواهد شد. دسترسی قطعی به نرمافزار، یکی از ویژگیهای مهم جامعه اطلاعاتی میباشد ( بند ۲۷ )

● مدلهای تولید نرم افزار

سه مدل نرمافزاری مطرح شده ( نرمافزار آزاد، متنباز و اختصاصی )، روشهای تولید، توزیع و واگذاری مجوز نرمافزاری میباشند. این مدلها از لحاظ فنی تا حدی با یکدیگر تمایز داشته، اما از لحاظ اجتماعی و نوع خط مشی کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. در هر سه مدل به صورت مجزا به چگونگی روش تولید نرمافزار، اشخاص انجام دهنده این کار و شخص خاتمه دهنده به این فرایند، پرداخته میشود.

الگوی نرم افزار اختصاصی، مدل متداولی بوده که شرکتهای نرمافزاری بزرگی مانند Microsoft، Oracle، SAP، Nokia و ... از آن استفاده میکنند. این مدل بیانگر این مطلب است که نرمافزار، مالک داشته، فروخته میشود و دارای حق چاپ و مجوز نیز میباشد. این مدل در سال ۱۹۶۹ ارائه شد. در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، با معرفی رایانههای شخصی، بازارهای نرمافزاری، ایجاد شدند. مدل نرمافزار اختصاصی بر اساس حقوقی است که قانون حق چاپ به تولیدکننده نرمافزار اعطا میکند. دارنده حق چاپ، با تعیین اینکه چه افرادی از نرمافزار استفاده میکنند، یا آن را تغییر میدهند، در با فروش آن نرمافزار دارای حق انحصاری میباشد.

در این مدل، نرم افزار و به ویژه کد منبع آن به عنوان سرمایه اصلی شرکت در نظر گرفته میشود. لازمه به کارگیری این مدل، مخفی نگهداشتن کد منبع نرم افزار است. مجوز نرمافزار اختصاصی به کاربر این امکان را میدهد که بدون اعمال هرگونه تغییر یا توزیع مجددی، از نرمافزار استفاده نماید.

نرم افزار آزاد و نرمافزار متنباز، به یکدیگر شبیه بوده و مهمترین اصل در هر دو مورد، در دسترس قرار گرفتن کد منبع برای کاربر بدون وجود هرگونه محدودیتی میباشد. ایده نرمافزار آزاد در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در آزمایشگاه هوش مصنوعی موسسه فناوری ماساچوست ( Massachusetts )، توسط گروهی که خود را هکر می نامیدند مطرح شد. واژه هکر، در اصل به معنای فردی است که به گونهای ماهرانه، مشکلات مربوط به رایانه را برطرف می کند. برنامه های تولید شده در آزمایشگاه در دسترس همه افراد قرار گرفتند. اما در اوایل دهه ۱۹۸۰ ایده نرمافزار اختصاصی با هدف کسب سود از طریق تولید نرم افزار، وارد آزمایشگاه AI(هوش مصنوعی) شد. ریچارد استالمن (Richard M.Stallman) به عنوان یکی از رخنه گرها، با در نظر گرفتن نرمافزار به عنوان یک دارایی مخالف بود. محدود کردن توزیع و تغییر نرم افزار با ایدئولوژی انجمن هکران، در تضاد کامل بود. استالمن از آزمایشگاه استعفا داد و "بیانیه GNU " را منتشر کرد که در آن به توصیف مخمصهای که با آن مواجه شده بود پرداخت:

من معتقدم که قوانین باید این امکان را به من بدهند که اگر به برنامهای علاقه دارم بتوانم آن را در اختیار دیگر علاقمندان نیز قرار دهم. فروشندگان نرمافزار تمایل دارند که کاربران را متفرق کرده و بر آنها چیره شوند. من با از بین رفتن یکپارچگی موجود میان کاربران مخالف هستم و با وجدانی که دارم نمیتوانم قرارداد اعطای مجوز نرمافزاری را امضاء نمایم. من برای مقابله با چنین اهداف شومی، سالها در این آزمایشگاه کار کردم، اما اکنون دیگر نمیتوانم در مکانی بمانم که برخلاف میل باطنیام، چنین مواردی انجام میشود. اکنون میتوانم بدون هیچ گونه بدنامی، از رایانهها استفاده کنم. من تصمیم گرفتهام مجموعهای از نرمافزارهای آزاد را جمعآوری نمایم تا بتوانم با نرمافزارهای اختصاصی مقابله کنم.

از نظر استالمن، سیستمهای رایانه های، مبنای سیستمهای اجتماعی هستند، در نتیجه، هرگونه محدودیتی در رابطه با توزیع و تغییر سیستم، "ظد اخلاقی و ضد اجتماعی" میباشد. به دلیل یکپارچگی جامعه، آزادی، عاملی ضروری به حساب میآید: هیچ چیزی نمیتواند مانع از این شود که افراد به یکدیگر کمک کنند. استالمن در سال ۱۹۸۴، پروژه GNU را آغاز نمود تا سیستم عامل GNUرا بوجود آورد که به آسانی در اختیار همه افراد قرار میگیرد.

منظور استالمن از به کارگیری عبارت " آزاد "، استفاده آزادانه میباشد نه رایگان. اگرچه اکثر نرمافزارهای آزاد، رایگان نیز هستند اما آنچه که از نظر استالمن حائز اهمیت است، استفاده آزادانه از نرمافزار میباشد. آزادی نرمافزاری طبق گفته استالمن به صورت زیر تعریف میشود:

▪ آزادی اجرای یک برنامه برای هر هدفی ( آزادی ۰ )

▪ آزادی بررسی عملکرد یک برنامه و تطبیق آن با نیازهای خود ( آزادی ۱ ). دسترسی به کد منبع ضروری است.

▪ آزادی نسخهبرداری از نرمافزار برای کمک به دیگران. ( آزادی ۲ ).

▪ آزادی تغییر و بهبود برنامه و ارائه آن به عموم افراد. ( آزادی ۳ ). دسترسی به کد منبع ضروری است.

استالمن توانست نرمافزار خود را وارد حوزه همگانی نماید ( نسخههای متعددی را از آن ارائه داد ). اما او میخواست از این مساله نیز مطمئن شود که نرمافزار ارائه شده حتی بعد از توزیع و تغییر نیز، آزاد باقی خواهد ماند. به همین منظور، او مجوز حق چاپ نرمافزار را به نام GPLارائه کرد. برطبق این مجوز، کاربر از حقوق قانونی تولید کننده نرمافزار برخوردار است. در صورتی که شما نرمافزاری را توزیع کرده و یا تغییر دهید، همان مجوز و آزادی عملها در مورد نسخههای جدید نیز اعمال میشود:

شما باید طوری عمل کنید که هر کاری که انجام میشود بدون دریافت هرگونه هزینهای، تحت شرایط این مجوز باشد. (GPLبخش ۲).

هدف از انجام این کار، ایجاد یک نرمافزار آزاد میباشد. هرکسی میتواند به این نرمافزار دسترسی داشته باشد اما نمیتواند آن را اختصاصی کند. شما میتوانید از بخشهایی از نرمافزار آزاد در برنامههای خود استفاده کنید اما تنها در شرایطی که نرمافزار بدست آمده نیز آزاد باشد.

پروژه GNUاستالمن از لحاظ فنی موفق بود اما از لحاظ اجتماعی، موفقیت چندانی را بدست نیاورد. در طی دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، نظریه استالمن به میلیونها خط از کد رایانه ترجمه گردید و ابزاری را بوجود آورد که در محیط خادم و Unix، طرفداران زیادی را پیدا نمود، ابزاری مانند زبان برنامهنویسی Perl، ویرایشگر متن Emacs، خادم وب آزاد Apache، خادم اسم حوزه آزاد BIND. تا اوایل دهه ۱۹۹۰، نرمافزار آزاد، اغلب توسط گروههای کوچکی از افراد متخصص یا علاقمندان، تولید شده و از طریق گروه های خبری اینترنت منتشر میشد. با گسترش ارتباط اینترنتی، انجمن نرم افزار آزاد نیز، توسعه یافته و پروژههای جهانی را در این رابطه، در پی داشته است. برنامههایی مانند هسته لینوکس (Linux Kernel) در سال ۱۹۹۱ توسط لینوس توروالدز ( Linus Torvaldes ) آغاز شد و نتیجه آن نیز موفقیتآمیز بود. فناوری شبکهای به موفقیت این برنامه کمک نمود و نرمافزار آزاد از اواخر دهه ۱۹۹۰ به بعد، بیشتر شناخته شد.

اریک ریموند ( Eric Reymond ) بر اساس تحقیقاتی که در سال ۱۹۹۹ انجام داد، به این نتیجه رسید که انجام کارهای گروهی بر روی نرم افزار در شبکه، ارزانتر و سریعتر از روش قدیمی تولید نرمافزار بوده و امنیت نرمافزار را افزایش میدهد. دلیل این کار، همکاری برنامهنویسان برای برطرف کردن نیازهای خودشان میباشد. نیازهای شخصی موجب میشود که تولیدکننده، بر روی نرمافزار بیشتر کار کرده و نتیجه را در اختیار دیگران نیز قرار دهد. در مقایسه با این روش، شیوه دیگری نیز وجود دارد که خصوصیات و طرح نرم افزار، توسط کاربر و برنامهنویسان تعیین نشده بلکه این کار توسط بخش بازاریابی انجام میشود.

جنبش نرم افزار آزاد در سال ۱۹۹۸ آغاز شد تا افراد را به مشارکت در تولید نرم افزار آزاد، ترغیب کند. این جنبش بر جنبه فنی و تولید نرم افزار آزاد، تاکید کرده و آن را "نرم افزار متنباز " نامید. در سال ۱۹۹۸، بروس پرنز ( Bruce Perens )، به منظور مشخص کردن زمان استفاده از واژه "متنباز " برای یک نرم افزار، تعریفی را در این رابطه ارائه داد. تعریف نرم افزار متنباز مشابه نرمافزار آزاد بوده اما از لحاظ اهداف اجتماعی، خنثیتر میباشد. نکات اصلی این تعریف شامل موارد زیر میشود:

▪ نرم افزار باید آزادانه توزیع شود.

▪ نرم افزار باید به همراه کد منبع ارائه شود.

▪ کاربر میتواند تغییرات لازم را ایجاد نماید.

▪ مجوز GPL نباید بین هیچ فرد یا گروهی، تبعیض قائل شود.

▪ این مجوزها نباید مانع هرگونه کاربری شود.

نرم افزار متنباز، اگرچه دارای تعاریف متعددی است، اما با جنبش نرمافزار آزاد، همراستا میباشد. در واقع، تمامی نرمافزارهای آزاد، نرمافزار متنباز هستند. بنابراین بهتر است که برای این دو نرمافزار از یک واژه استفاده نماییم: نرم افزار متنباز و آزاد ( FOSS)

FOSS، در طی دهه ۱۹۹۰، با موفقیت نرمافزارهایی مانند سیستم GNU/Linux، پایگاه دادههای GNOME، OPENOFFICE.ORG، KDE و MySQL، راهحلهای چالش برانگیزی را در زمینه مالکیت ارائه داد. کاربرد FOSSدر حال افزایش میباشد به عنوان مثال، کارساز Sendmail، در حال حاضر ۴۲% ترافیک پستهای الکترونیکی را کنترل کرده، کارساز وب Apache، ۷۵% وبگاه ها را اداره مینماید و BINDنیز مسئول عملکرد ۷۰% کارساز اسامی ( Name Servers ) میباشد. استفاده از نرمافزار آزاد و متنباز توسط شرکتها در گوشه و کنار جهان، در حال افزایش میباشد. گزارشات بر اساس نوع منطقه و عوامل دیگر اینطور نشان میدهند که ۲۰ تا ۶۰% شرکتها از نرمافزار آزاد و متنباز استفاده میکنند. برخی از دلایل به کارگیری این نرمافزارها، شامل هزینههای کمتر، کنترل بیشتر بر روی تولید نرمافزار، استقلال تولیدکننده و امنیت زیاد آن میباشد.

▪ مزایای استفاده از نرمافزار آزاد و متنباز برای تولید و توسعه

▪ مزایای استفاده از نرمافزار آزاد و متنباز برای تولید و توسعه در قسمتهای گذشته مطرح شدهاست.

ـ نخست مزایای فنی:

نرم افزار آزاد و متنباز در مقایسه با نرم افزار اختصاصی، مطمئن تر و سریعتر می باشد. در مدل تولید و توسعه نیز مزایایی وجود دارد: امکان سازگاری و متمرکز کردن نرمافزار وجود دارد که موجب اشتغالزایی میشود. مزایای مدل تولید و توسعه، با فواید فنی، رابطه بسیار نزدیکی دارد. تولید FOSS نسبت به نرمافزار اختصاصی سریعتر بوده و با کیفیت بالاتری انجام میشود.

این نکته که هزینه FOSSحتی اگر رایگان هم نباشد، در سطح بسیار پائینی قرار دارد نیز حائز اهمیت میباشد. به هر حال نباید در مورد مساله هزینه ها، غلو کرد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ۸۰ تا ۹۰% نرمافزارها بدون پرداخت هزینه مجوز، مورد استفاده قرار میگیرند. در شرایطی که اکثر نرم افزارها، رایگان باشند، FOSS هیچگونه حاشیه اقتصادی نخواهد داشت. با این وجود به عنوان مثال، انگیزه اصلی ویتنام برای افزایش به کارگیری FOSSدر سال ۲۰۰۳، کاهش هزینه مجوزها و میزان غارت نرمافزاری بوده است.

به هرحال، در فرایند تولید و توسعه، واسط موجود میان نرم افزار و مهارتها، حائز اهمیت میباشد. توسعه ICTتنها در صورتی امکانپذیر میشود که از کالاهای دیجیتالی مصرفی به منبع تولیدکننده، جهشی انجام شود. مطلب زیرا از بیانیه جامعه مدنی خطاب به WSIS، برگرفته شده است:

نرم افزار، چهارچوب کاری را برای اطلاعات دیجیتالی فراهم کرده و دسترسی به نرم افزار، تعیین کننده این مورد است که چه شخصی مشارکت داشته باشد. دسترسی یکسان به نرم افزار برای اطلاعات دیجیتالی و انجمنهای اطلاعاتی، ضروری میباشد.

ما موظفیم که به تاثیر سیاسی و سامان دهنده نرم افزار بر روی جوامع دیجیتالی توجه نموده و با استفاده از برنامه های خاص، میزان آگاهی افراد را از اثرات و مزایای مدلهای نرم افزاری مختلف افزایش دهیم. نرم افزار آزاد، با وجود آزادی کاربری که دارد باید برای مزایای علمی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی منحصر به فرد خود، به کاربرده و یا ترویج شود. لازم است که به مزایای به کارگیری نرم افزار آزاد و متنباز در کشورهای در حال توسعه مانند هزینه کم، رشد و شکوفایی اقتصادی، بوجود آوردن نسخههای بومی، امنیت بیشتر و ... توجه شود. دولت موظف است که در مدارس، دانشگاهها و سازمانهای دولتی از نرمافزار آزاد استفاده نماید.

بدین معنا که در فرایند تولید و توسعه، درک عمیق مفاهیمی مانند "دانش دیجیتالی" حائز اهمیت میباشد. یک بخش مهم از دانش دیجیتالی، توانایی تولید مفاهیم دیجیتالی و استفاده از فناوری دیجیتالی به روشی است که از قبل تحت تاثیر منافع اقتصادی قرار نگرفته باشد. در مورد دانش غیر دیجیتالی، مساله مهمی که وجود دارد، دسترسی به اطلاعات با استفاده از زبان محلی خود شخص میباشد. این مساله، مجددا به توانایی تولید مفاهیم دیجیتالی باز میگردد (به عنوان مثال، محتوای وب، نرم افزار، تصویر، صدا و ...). این تواناییها با مهارتهای به کارگیری رایانه و دیگر وسایل دیجیتالی مرتبط میباشند؛ و در برنامهنویسی، شکل میگیرند.

در علم جامعه شناسی "مخمصه فرد زندانی"، مثال خوبی از شرایط اجتماعی است که برخوردهای خودپسندانه و ضداجتماعی را ترویج میکند. در وضعیتی مشابه آنچه که گفته شد، مدل تولید و توزیع نرمافزار اختصاصی، به شدت، مهارتهای دیجیتالی مانند برنامهنویسی، ایجاد تغییر و ... را منع میکند. در واقع میتوان گفت که حتی در کشورهای مرفه نیز، کیفیت دانش دیجیتالی، سیر نزولی دارد: اگرچه، دانش دیجیتالی به معنای استفاده از فناوری دیجیتالی برای رسیدن به اهداف تعیین شده میباشد، اما، این دانش به استفاده از رایانه و برنامههای کاربردی آن محدود شدهاست.

وجود دانش دیجیتالی قدرتمند و توسعه منابع دیجیتالی، تحت تاثیر قوانین مالکیت، قراردادهای تجاری و چهارچوب داد و ستدهای بینالمللی می باشد. چند تن از اعضای گروه "طرفدار تولید و توسعه"، یعنی برزیل، آرژانتین و هند، از سازمانهای بینالمللی خواستهاند که به تاثیر معاهدات تجاری و قوانین IPبر روی فرایند تولید و توسعه، بیشتر توجه نمایند. در ارتباط با این مساله، تحقیقات اندکی انجام شده است.

بنابراین مساله اصلی تنها جنبه فنی نداشته بلکه اجتماعی و فرهنگی نیز میباشد. در مورد ICT، شعار " طراحی و ساختار یک سیاست است "، مفهوم جدیدی پیدا کرده، زیرا منابع دیجیتالی نه تنها ابزار انجام کاری هستند بلکه، نتیجه نهایی یک فرایند نیز میباشند. این مساله، با تشکیل انجمنهای ارتباطاتی خودمختار، مرتبط است. در عصر دیجیتالی، تشکیل انجمنها، سوالاتی را در رابطه با مالکیت کد برنامه مطرح میکند.

اگرچه فناوری اطلاعات، در دنیای امروز، به روش متداولی برای دسترسی به اطلاعات تبدیل شده است اما لازم است که به زیرساخت اطلاعاتی جامعه نیز توجه بیشتری شود. همزمان با وارد شدن فعالیتهای ما به دنیای مجازی، ساختار دنیای دیجیتالی نیز بیشتر از گذشته بر عملکرد ما تاثیر میگذارد. قوانین و محدودیتهایی را برای فعالیتهای ما تعیین میکند؛ ساختارهای مختلف، موقعیتهای متفاوتی را در اختیار ما گذاشته و محدودیتهای گوناگونی را وضع میکنند. اگرچه در دنیای مادی، ما اغلب توسط قوانین هدایت میشویم، اما در دنیای مجازی، این دستورالعملهای نرمافزاری است که تعیین میکند که ما چه کاری را میتوانیم انجام دهیم و چه موقع امکان دسترسی وجود ندارد.

همانطور که جان گالتانگ ( John Galtung )، مشاهده کرده، ابداع دیجیتالی، توازن اقتصادی _ اجتماعی موجود را زیر سوال میبرد. بر اساس نگرش مثبت گالتانگ:

حق انحصاری دسترسی، تا حدی از بین رفته است. حتی در یک روستای فقیر که فاقد برق و تلفن است نیز میتوان با یک رایانه خورشیدی، به فناوریهای ارائه شده دسترسی پیدا کرد. دیر یا زود، این مساله، تاثیرات شگرفی را به ویژه بر موقعیت اندیشمندان خواهد گذاشت. کتابخانههای دنیا در دسترس همه قرار دارند و موتورهای جستجو به فعالیت مشغول هستند.

آنچه که در قسمتهای گذشته مطرح شد بیانگر این مطلب است که مدل FOSS، جز در زمینه نرمافزاری دارای قابلیتهای دیگری نیز میباشد. پروژههایی مانند دایرهالمعارف آزاد، Wikipedia، از FOSS در زمینههای شبیه به آموزش مجازی استفاده کردهاند. در حقیقت عباراتی مانند مفاهیم باز و فرهنگ آزاد به قابلیتهای دیگر FOSS( به جز نرمافزار ) اشاره دارند. هدف، باید منابع دیجیتالی باشد " که مبنای مناسبی را برای برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات، فراهم میکند ". جمعآوری و تبادل اطلاعات برای سازمانها، همزمان با وارد شدن هرچه بیشتر آنها به فرایندهای جهانی، ارزش فراوانی پیدا میکند.

● FOSS : چالشهای تحقیق

بر طبق تحقیقات انجام شده توسط ویراوارانا ( Weerawarna ) و ویراتونگا ( Weeratunga ) نرمافزار آزاد و متنباز میتواند صنایع ITکشورهای در حال توسعه را تقویت کرده، کارایی دولت را افزایش داده و به ساخت صنایع نرم افزاری منطقهای کمک نماید. بر اساس این تحقیقات، نرم افزار آزاد و متنباز، از لحاظ فنی، مستقل بوده و دارای قابلیت تولید و توسعه ICTمنطقهای می باشد. سازمان ملل، برنامه اینترنتی را در مورد نرمافزار متنباز و آزاد، آغاز کرده که به ترویج به کارگیری این نرم افزار در منطقه آسیا و اقیانوسیه میپردازد ( http://www.iosn.net) بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در این حوزه مشغول تصمیمگیری بوده یا خطمشی خود را تعیین کردهاند.

مزایای به کارگیری FOSSدر فرایند تولید و توسعه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بستگی دارد. اگرچه مزایای فنی به کارگیری FOSSبه خوبی شناخته شدهاند اما به موانع اجتماعی و فرهنگی موجود بر سر راه استفاده از FOSSکمتر پرداخته شده است.

بیایید در این رابطه به مثالی توجه کنیم. اینگونه ادعا میشود که FOSSاز لحاظ پشتیبانی به دلیل وجود گروه های کاربران، گروههای خبری و ...، دارای برتری میباشد. اگرچه این مورد، کارایی متعددی داشته اما مشکلاتی را نیز به همراه دارد. یکی از موارد جالب انتقال به FOSS در دانشگاه Martyrsاوگاندا انجام شد. ون ریجسود ( Van Reijswoud ) و تیمش با عدم پشتیبانی گروه همراه خود مواجه شد. تصور بر این است که مسائل به قدری مبهم و سطح پائین بودهاند که توجه گروه همراه را به خود جلب نکردهاند.

این نمونه بیانگر این است که پروژههای FOSSاغلب برای توزیع، پشتیبانی و برقراری ارتباط به اینترنت وابسته هستند. اگرچه این مدل، توانایی بوجود آوردن تحول و تکامل را دارد اما هنگامیکه وارد کشورهای در حال توسعه میشود، محدودیتهایی را بوجود می آورد. مشکلات مشابهی نیز توسط جنسیت افراد ایجاد میشوند: زنان که اغلب در رابطه با اهداف تولید و توسعه منطقهای دارای موقعیتهای مهمی می باشند، مردان را همه کاره دیده و محیط FOSSرا خسته کننده مییابند.

همانگونه که این مثالها نشان میدهند، در تولید و توسعه نیاز به بررسی دقیق چگونگی به کارگیری نرم افزار آزاد و متنباز میباشد. این کار باید با انجام تحقیقات مفصلی در مورد علل به کارگیری این نرم افزار و انگیزه تولیدکنندگان و کاربران آن محقق شود.

ترجمه: مهرنوش رقابی

ویرایش: زهرا احمدی