دو مذاكره, یك هدف

چینی ها در سالهای اخیر بیش از هر زمان دیگری در گذشته میزبان سیاستمداران و دیپلمات های كشورهای خارجی هستند

گرچه پكن چند سالی است كه عملاً سیاست باز در تعامل با جهان بیرون را در دستور كار قرار داده، اما بروز برخی تحولات شگرف در مناسبات بین المللی كه ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ نقطه عطف آن بود، رسیدن به جایگاهی برتر در عرصه تعاملات جهانی را بیش از پیش برای سیاست سازان چینی اهمیت بخشیده است. چینی ها از یك سو تلاش دارند كه در فرصت هایی مغتنم بر این جایگاه جدید تأكید ورزندو از طرفی یگر، ظرفیت های مغفول مانده و همچنین دغدغه های جدید خود را در روابط با قدرت های مطرح دنیای امروز از جمله آمریكا نمودار كنند. تابستان سال جاری از جمله مقاطعی است كه می توان آن را به عنوان عرصه ای برای بروز یافتن این رویكرد فعال در حوزه دیپلماسی چینی ها برشمرد.

تابستان در پكن به دلیل گرمای زیاد و راهبندان های سرسام آور و پردود، بسیار طاقت فرسا است، اما هیچ یك از این شرایط باعث نشد تا این پایتخت نه چندان خبرساز از میزبانی دو گفت وگوی بسیار مهم با حضور دیپلمات ها و مقامات ارشد خارجی بازبماند. بالاخره پس از چند ماه تلاش آمریكا و سایر طرف های شركت كننده در مذاكرات ۶جانبه، دور چهارم این مذاكرات در پكن آغاز شد. این در حالی بود كه به موازات این مذاكرات، اولین دور گفت وگوهای راهبردی پیرامون موضوعات جهانی میان مقامات ارشد آمریكایی و چینی برگزار شد. مذاكرات ۶جانبه و گفت وگوهای استراتژیك چین و آمریكا اگرچه به طور جداگانه از یكدیگر برگزار شدند، اما پتانسیل و موارد مورد بحث هر دوی آنها به گونه ای هم عرض، از تأثیرات جدید بر امنیت منطقه و مناسبات پكن - واشنگتن حكایت داشتند. صرف نظر از نتایج نه چندان محسوس مذاكرات ۶جانبه و گفت وگوهای راهبردی چین و آمریكا نقشی كه وزن طرف های درگیر در ترسیم سیاست خارجی آنها ایفا می كنند، از اهمیت زیادی برخوردار هستند.

مذاكرات اخیر ۶جانبه در پكن این بار به صحنه راه حل های عملی برای برخی از موارد مورد اختلاف و دشوار تبدیل شد. همچنین برخی از ناظران سیاسی معتقدند كه دور چهارم این مذاكرات، شاخص های جدیدی را از نظر شكل و ماهیت در تاریخ برگزاری این مذاكرات به ثبت رساند. این اولین بار بود كه مذاكرات برپایه یك زمان بندی محدود، برنامه ریزی و اجرا شد. گفت وگوهای اخیر ۱۳ روز به طول انجامید، این در حالی است كه ركورد تداوم گفت وگوها در دوره های پیشین ۷روز بود. در دور جدید شركت كنندگان اگر نه رفتاری دوستانه، اما انعطاف پذیر در قبال یكدیگر از خود بروز دادند. همچنین متفاوت با دوره های قبلی مذاكرات ۶جانبه، در دور چهارم پیش نویس یك سند مشترك كه علاوه بر انعكاس كلی نظارت تمام طرف ها، سنگ بنای اصول مورد توافق در دوره های احتمالی آینده را نیز تعیین می كرد، از سوی طرف چینی ارائه شد. همچنین قرار شد به جای اعلام پایان بی نتیجه دور چهارم مذاكرات، نمایندگان كشورهای حاضر در این مذاكرات به منظور ابلاغ گزارش ها، به كشورهای خود بازگردند و سپس برای ادامه مذاكرات گرد هم آیند. این در حالی بود كه طرف آمریكایی اصرار داشت كه مذاكرات باید ادامه یابد. «كریستوفر هیل» اعلام كرد كه پیشنهاد و تعلیق نوعی ابزار برای پایان دادن به سناریوی كره شمالی است و در نتیجه با این پیشنهاد مخالف است. وی تأكید كرد كه آمریكا در مذاكرات خود تاكنون به پیشرفت هایی دست یافته است و نمی خواهد آن را از دست بدهد. این در حالی بود كه انتشار اخباری دیگر و همچنین اظهارنظر سایر مقامات آمریكایی، بر اصرار واشنگتن به حل بحران كره شمالی از طریق گفت وگو صحه می گذاشتند.

«كاندولیسارایس» وزیر خارجه آمریكا از آمادگی كاخ سفید برای صرف وقت بسیار برای حل بحران هسته ای كره شمالی خبر داد. وی در مصاحبه ای تلویزیونی گفت: از سرگیری مذاكرات ۶جانبه پس از ۱۳ماه وقفه، كاملاً موفقیت آمیز و امیدواركننده بوده است.» این رویكرد باعث شد تا آمریكایی ها گفت وگوهای بی سابقه دوجانبه خود در حاشیه مذاكرات ۶جانبه پكن را با جدیت بیشتر دنبال كنند. این گفت وگوها كه تقریباً هر روز میان نمایندگان كره شمالی و آمریكا انجام می گرفت، به عقیده برخی، از مهمترین تحولات در روند مذاكرات ۶جانبه اخیر و به عنوان ویژگی منحصر به فرد آن نسبت به دوره های پیشین به حساب می آمد. سایر طرف ها نیز چهره ای متفاوت را از خود در گفت وگوهای اخیر پكن به نمایش گذاشتند. در حالی كه چین و كره جنوبی تلاش داشتند تا نقش تسهیل كننده شان در ترغیب دو طرف اصلی در مذاكرات ۶جانبه به اتخاذ رویكردی عملگراتر را با جدیتی بیشتر دنبال كنند، روسیه و ژاپن به دلایل مختلف، نقشی حاشیه ای را در این ارتباط از خود نشان دادند. ضعف ساختاری كه از سال۱۹۹۱ تاكنون گریبانگیر دولت روسیه است و تیرگی روابطی كه نامشخص بودن سرنوشت ژاپنی های ربوده شده توسط كره شمالی میان پیونگ یانگ و توكیو حكمفرما كرده است، از جمله این دلایل بودند. در این میان، اما اختلاف نظر میان آمریكایی ها و مقامات چینی بر سر موضوع تایوان و حساسیت كنونی روابط سیاسی پكن - واشنگتن بیش از سایر موضوعات بر چشم انداز دور چهارم مذاكرات ۶جانبه سایه افكنده بود.

به عقیده كارشناسان امور آسیا، پكن تلاش داشت تا از این فرصت برای تأكید بیشتر بر نگرانی خود از مواضع واشنگتن در قبال تایوان بهره بگیرد. این نگرانی اكنون در نظر چینی ها شمایل یك بحران را به خود گرفته، زیرا موضوع تایوان اخیراً و به تحریك واشنگتن در حال تبدیل شدن به یك اهرم فشار در دست ژاپن است. اگرچه ژاپن و آمریكا در بیانیه خود پس از برگزاری نشست ۲+۲ در فوریه گذشته بر ارائه راه حلی صلح آمیز در مورد مسأله تایوان تأكید كردند، اما بسیاری از سیاستمداران چین معتقدند كه برجسته شدن تایوان درنگاه ژاپنی ها، در واقع، از تعمیم یافتن دغدغه های اصلی اتحاد توكیو - واشنگتن حكایت دارد. هدف اصلی از ایجاد این اتحاد، دفاع از تمامیت ارضی ژاپن بود، این در حالی است كه نشست ۲+۲ نشان داد كه موضوعی مثل تنگه تایوان نیز اخیراً در میان مباحث مورد علاقه میان ژاپن و آمریكا قرار گرفته است.بروز تنش های اخیر در روابط توكیو - پكن بر سر مشكلاتی نظیر بی حرمتی ژاپنی ها به تاریخ چین كه پیشتر حساسیت چندانی را برنمی انگیخت، بر شكل گیری هم پیمانی جدید صحه می گذارد. تیرگی مناسبات توكیو - پكن زمینه فشار به چین و نیز نشان دادن چنگ و دندان های مؤدبانه ای نظیر تأكید بر اجرای طرح دفاع موشكی از سوی ژاپنی ها را در پی داشته است.تلاش آمریكا به سیاسی سازی مسائل اقتصادی نیز زنگ خطر دیگری است كه چینی ها را بیش از پیش به همكاری با واشنگتن در مذاكرات ۶جانبه ظنین كرده است. استفاده ابزاری از موضوع جنجال برانگیز واحد پول چین و رد پیشنهاد سرمایه گذاری نفتی این كشور توسط یك شركت آمریكایی از جمله مصادیق این تلاش به حساب می آیند.بدگمانی مقامات پكن به سیاست های واشنگتن همچنین با گسترده تر شدن جو بی اعتمادی میان دو طرف توجیه پذیر جلوه می كند.وزارت دفاع آمریكا سعی كرده است در بروز دادن این بی اعتمادی نسبت به سایر وزارتخانه های آمریكا پیشتاز باشد.«دونالد رامسفلد» در دیدار دوماه پیش خود از سنگاپور بر وجود رویكردی مبهم در سیاست های چین تأكید كرد. این درحالی بود كه پنتاگون نیز در گزارش سالانه خود پیرامون توان نظامی چین به كنگره آمریكا اعلام كرد كه هزینه های نظامی چین بسیار بیشتر از آمارهای منتشرشده ازسوی پكن است و توانایی های نظامی چینی ها به سرعت درحال رشد است. اما نگرانی های رامسفلد و گزارش اخیر پنتاگون علاوه بر این، از بدگمانی آمریكایی ها نسبت به توسعه افسارگسیخته اقتصادی چین طی سال های گذشته نیز حكایت دارند.پس از چندسال درگیرشدن درجنگ علیه تروریسم كه باتقلیل یافتن به سطح یك مبارزه علیه تندروی های خشونت آمیز عملاً كاری عبث و بی نتیجه جلوه گر شده، برای مقامات آمریكا پذیرفتن این پیشرفت مغفول مانده چینی ها غیرقابل قبول است.دولت بوش علی رغم آنچه كه «بیل كلینتون» در دستوركار قرارداده بود، از تبدیل شده چین به یك رقیب استراتژیك به جای یك شریك استراتژیك سخن می گفت. عزم بوش برای عینیت دادن به چنین نگرشی درحادثه تصادم یك هواپیمای شناسایی آمریكا با جت جنگنده چینی بر فراز جزیره «هاینون» به وضوح قابل لمس بود.مشغول شدن قوه قهریه آمریكا در عراق و افغانستان و به طبع آن، لزوم دست یازیدن به اهرم دیپلماسی در مواجه با برنامه های هسته ای كره شمالی به عنوان یكی از اركان محور شرارت، به ناچار ارائه تعریف جدیدی را در روابط واشنگتن - پكن می طلبید.این درحالی بود كه چینی ها نیز نمی توانستند پس از رسیدن به موقعیتی جدید در تعاملات اقتصادی و حتی سیاسی خود با جهان بیرون بر تداوم روند پیشین دراین روابط تأكید كنند.مذاكرات ۶ جانبه از جمله فرصت هایی بود كه می توانست قابلیت های موجود در مناسبات جدید آمریكا و چین را به تصویر بكشد. اكنون و با طولانی ترشدن روند این مذاكرات نكات غامض این مناسبات نیز بروز كرده است.رئیس جمهوری آمریكا دراظهارات اخیر خود بر پیچیدگی روابط كشورش با چین تأكیدكرده است. این درواقع تأكید مكرر نقطه نظرات رئیس جمهوری پیشین چین است كه این روابط را ملغمه ای از رقابت و همكاری تصویرمی كرد.همین دلایل كافی است تا پكن در دوران جدید سیاست خارجی آمریكا بر مقدم دانستن منافع منطقه ای -ازجمله بحران هسته ای شبه جزیره- بر دغدغه های ملی تأكید ورزد. این وضعیت باعث شده است تا آمریكایی ها نیز در سوی دیگرماجرا از نامیدن مذاكرات عالی رتبه خود با چین در پكن به عنوان گفت وگوهای استراتژیك اباداشته باشند.كاخ سفید، واژه استراتژیك را تنها درتعامل با كشورهای همپیمان خود استفاده می كند و چین با تمام ویژگیهای یك طرف تأثیرگذار در مذاكرات ۶جانبه و در سطحی كلان تر معادلات جهانی نمی تواند از این قاعده مستثنی باشد. صرفنظر از اینكه گفت وگوهای اخیر میان معاونین وزارتخانه های خارجه چین و آمریكا در چه سطحی ارزیابی و خوانده شوند.به گفته «هنری كیسینجر»، وزیر اسبق خارجه آمریكا بدیهی است كه روابط آینده میان این دو كشور به عنوان یكی از عوامل تعیین كننده و كلیدی در شكل گیری تاریخ جهان طی سال ها و دهه های آینده عمل خواهدكرد.در این راستا، گفت وگوهای راهبردی میان پكن و واشنگتن و همچنین مذاكرات ۶ جانبه به عرصه ای برای تبیین دقیق تر چشم انداز معادلات آتی «دنیای جهانی شده» كنونی تبدیل شده است. تاكنون واشنگتن تأكید بیشتر بر مسأله هسته ای كره شمالی را دردستور كار داشت.آمریكایی های نومحافظه كار با این سیاست - به عنوان یكی از ابزارهای موجود - تلاش دارند تا رؤیای تبدیل شدن ایالات متحده به یك هژمونی بلامنازع را به واقعیت تبدیل كنند.این درحالی است كه اظهارات اخیر رایس به عنوان یكی از نومحافظه كاران و همچنین تلاش پیگیر كریستوفر هیل برای به نتیجه رساندن دور چهارم مذاكرات۶ جانبه حكایت از دورجدیدی از سیاست خارجی واشنگتن دارد.مذاكرات راهبردی با چین نیز حلقه مفقوده این روند بود كه اكنون به نظر می رسد موفقیت در آن، تنها با دوری گزیدن واشنگتن از رویكرد رقیب دانستن چین دست یافتنی می باشد.آمریكایی ها با این تغییر رویه نه تنها می توانند كره جنوبی را به عنوان یكی ازهمپیمانان خود در آسیا از نگرانی خارج كنند، بلكه خواهندتوانست احتمال حمله چین به تایوان و به خطر افتادن این جزیره به عنوان یك پایگاه استراتژیك در جوار اژدهای زرد را در نطفه خفه كنند.