روزهایت را می شمارم

نگاهی به تقویم ایرانی, تاریخچه و نمونه های متنوع امروزی اش

روزها را که می‌‌شماری متوجه می‌شوی فاصله زیادی تا عید نوروز و شروع سال جدید نداری. تقویم امسالت را ورقی می‌‌زنی و به فهرست خریدهای عیدت شاید گزینه جدیدی را اضافه کنی: تقویم سال ۱۳۹۱! جالب است بدانی سال‌ها پیش در چنین روزی که تو در کتابفروشی‌ها یا لوازم التحریری‌ها دنبال یک تقویم باب سلیقه‌ات می‌‌گردی خیام شاعر و ریاضی‌دان معروف ایرانی به کمک گروهی دیگر از منجمان و ریاضی‌دانان تقویمی را که تو امروز در دست داری تدوین کرده ‌است. به این بهانه سری به کتابفروشی‌های مختلف شهر زده‌ایم به این امید که با این گشت و گذار و معرفی انواع تقویمی‌هایی که در بازار هستند، به شما در انتخاب تقویم مناسب کمک کنیم.

● تاریخچه روزشمار من

تقویم ایرانی سابقه درست و حسابی ‌و طویلی برای خودش دارد. تاریخ استفاده تقویم در ایران به حدود دو هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. یعنی ما ایرانی‌ها از حدود چهار هزار سال پیش برای خودمان تقویم داشته‌ایم. طبیعی است که این تقویم با چنین عمری برای خودش داستان‌های زیادی داشته و تغییرات حسابی کرده باشد. ظاهرا تقویم کهن ایرانی الهام گرفته شده از تقویم بابلی‌هاست. در این ‌تقویم روزهای سال ۳۶۰ روز داشتند. این تقویم در دوران هخامنشی تغییراتی کرد و با گذراندن عمری ۳۰۰ سال به شکل نهایی‌اش رسید. در این تقویم ماه‌ها به نام فرشتگان یا الهه‌های زرتشتی بودند و هر روز ماه، نام خاصی برای خودش داشت. پس از حمله اعراب به ایران تقویم هجری قمری تا زمان سلجوقیان در ایران استفاده می‌شد که هنوز برای محاسبه وقایع مذهبی کاربرد دارد. زمان سلجوقیان همان طور که در مقدمه مطلب گفتیم گاه‌شمار جلالی توسط عده‌ای از ریاضی‌دانان و منجمان ایرانی به سرپرستی حکیم عمر خیام در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری تدوین شد. گاه‌شمار جلالی تا پیش از مشروطه در ایران رسمیت نداشت. تقویمی که امروز از آن استفاده می‌‌کنیم، جزو دقیق‌ترین گاه‌شمارهای جهان است. تقویم هجری شمسی را نخستین بار «عبدالغفارخان نجم‌الدوله» استخراج کرد. او عبارت ۱۲۶۴ شمسی را در حاشیه تقویم سال ۸۰۷ جلالی مطابق۱۳۰۲ هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه ‌است. البته تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی برجی معروف است. این تقویم شامل ۱۲ ماه حقیقی به نام «برج» است که به نام ۱۲ صورت فلکی قدیمی نام گذاری شده است. حتما نام این برج‌ها مانند حوت، سرطان یا جوزا را شنیده‌اید. سپس این تقویم با تغییراتی در قالب تقویم هجری شمسی به همراه نام‌های فارسی برای ماه‌ها و تعدیل طول ماه‌ها و با تصویب مجلس شورای ملی، گاه‌شمار رسمی ایران شد. تقویم هجری شمسی که تا امروز تقویم رسمی کشور است، به غیر از نام و طول هر ماه همانند تقویم هجری شمسی برجی است. نام ماه‌های تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند.

● تقویم با تیزر تبلیغاتی

پس از داستان مفصل تقویم ایرانی خوب است سری به کتابفروشی‌ها بزنیم و ببینیم که دربازار تقویم امسال ‌چه خبر است. اگر اشتباه نکنم تا چند سال پیش تقویم‌های که وارد بازار می‌‌شد چندان متنوع نبودند. همه ما اگر می‌‌خواستیم خیلی اهل حساب و کتاب و نظم باشیم باید به تقویم‌های با ظاهر ساده اکتفا می‌‌کردیم و اگر خیلی باکلاس بودیم در نهایت تقویم با جلد گالینگور یا چرمی می‌خریدیم. البته نوجوان‌ها و جوان‌های مثل ما و شما هم که به تقویم‌های کوچک با جلد مقوایی راضی بودند. اساس تنوع و تفاوت در تقویم‌های ما به نظر من از فعالیت‌های تبلیغاتی شروع شد. شرکت‌ها و موسساتی بودند که تمایل داشتند تقویم‌های زیبا و باکاربردهای بیش‌تر برای مشتریان‌شان به عنوان هدیه نوروز و سال نو داشته باشند. با این کار آن‌ها همه سال با یک محصول فرهنگی کاربردی کنار مشتریان‌شان حضور داشتند. این تقویم‌های تبلیغاتی چنان که از نام‌شان پیداست بیشتر جنبه تبلیغی داشتند و جدا از ظاهر متفاوت فرق چندانی با تقویم‌‌های گذشته نداشتند.

● روزشمار متفاوت‌ها ‌

همان‌طور که گفتم سر و کله این‌گونه تقویم‌ها چندسالی است که در بازار پیدا شده است. ابتدا دست اندرکاران این فن کمی در جلدها و آب و رنگ داخل تقویم‌ها سلیقه به خرج دادند. اما امروز ما تقویم‌های متفاوتی داریم که دارای جزییات و حاشیه‌های فراوانی شده اند. مثلا تقویم‌هایی که به همراه کاریکاتور چاپ می‌‌شوند. یا تقویم‌هایی که در هر صفحه داستانکی خواندنی برای شما دارند. این تفاوت‌ها فقط در جنس جلد که گاه چوبی‌اش هم پیدا می‌‌شود یا جنس کاغذها نیست. طراحان تقویم امسال با قطع‌های متنوع و صحافی‌های متفاوت و حتی پایه‌های گوناگون شما را غافلگیر می‌‌کنند.

● روزشمار متخصص‌ها ‌

شاید همین تعداد تنوع که امروز در بازار تقویم می‌‌بینیم به خاطر رواج تقویم‌های خاص باشد. تقویم‌هایی که با کاربردهای متفاوت برای مشتریان خاص تولید شدند. این تقویم‌ها گاه موضوعی هستند مانند تقویم‌های سینمایی یا تقویم‌های نقاشی که باز انواع خودشان را دارند و گاه توسط یک نویسنده یا شاعر معروف و یا تصویرگری صاحب سبک تولید شده‌اند. یا تقویم‌هایی هستند که به شاعری خاص که بین مردم طرفداران بسیاری دارند مانند مولانا یا حافظ پرداخته اند. ‌به جز تلفیق یک موضوع خاص به تقویم مانند اشعار عاشقانه یا نقاشی‌هایی با موضوع گل و بلبل، تقویم‌هایی هم تولید شده اند که مخاطبان خاص به لحاظ سنی یا تخصصی دارند. مثلا در این سال‌ها تقویم‌هایی برای دانش‌آموزان یا کاربران یک رشته مانند مهندسان ‌کامپیوتر تولید شده‌است.

نویسنده: اعظم عامل نیک