پازلی نشاط آور برای حل کردن

ما چگونه با موسیقی ارتباط برقرار می کنیم چگونه یک قطعه موسیقی کلاسیک که شکلی از هنر انتزاعی است, هیچ زبانی ندارد و فاقد ایده ای صریح است, احساساتمان را برمی انگیزد

ما چگونه با موسیقی ارتباط برقرار می‌کنیم. چگونه یک قطعه موسیقی کلاسیک که شکلی از هنر انتزاعی است، هیچ زبانی ندارد و فاقد ایده‌ای صریح است، احساساتمان را برمی‌انگیزد؟ وقتی به ترانه‌های مورد علاقه‌مان گوش می‌سپاریم، بدنمان همه علایم برانگیختگی احساسی را از خود بروز می‌دهد، مردمک‌هایمان گشاد می‌شود، تعداد نبض و فشار خونمان بالا می‌رود، میزان هدایت الکتریکی پوستمان پایین می‌آید و منطقه‌ای از مغزمان که مسوول تنظیم حرکاتمان است (یعنی مخچه) به صورت عجیبی فعال می‌شود، حتی خون بیشتری روانه پاهایمان می‌شود. شاید همین مساله است که باعث می‌شود پاهایمان را متناسب با ریتم موسیقی بجنبانیم. ما در سرآغاز فهم علت این مساله هستیم که چرا و چگونه موسیقی که چیزی جز ارتعاشاتی در هوا نیست، می‌تواند چنین احساساتی در ما ایجاد کند. پژوهشگران مقیم منترآل از جمله دانشگاه مک‌گیل، در مقاله‌ای که در مجله معتبر نیچر چاپ شد، می‌کوشند همین مطلب را توضیح دهند.

اگرچه در این پژوهش جالب از شیوه‌های پیچیده‌ای همچون PET Scan و MRI عملکردی یا fMRI، برای بررسی مغز استفاده شده است، اما شیوه تحقیق تقریبا سرراست و ساده است: محققان از میان ۲۱۷ داوطلب، ۱۰نفر را گزینش کردند. از همه آنها خواسته شد که فهرستی از موسیقی‌های مورد علاقه خود را تهیه کنند، همه ژانرهای موسیقی از تکنو تا تانگو مورد قبول بود. طی آزمایش، این موسیقی‌ها برای افراد پخش می‌شد و در همین حین، فعالیت مغز آنها را با وسایلی که گفته شد، بررسی می‌کردند. با توجه به استفاده توام از

PET Scan و fMRI، دانشمندان می‌توانستند تصویر دقیق فعالیت مغز افراد را در حین گوش کردن به موسیقی، ببینند. اولین یافته آنها این بود که موسیقی باعث ترشح دوپامین از اجسام مخطط پشتی و شکمی می‌شود. این مساله جای شگفتی‌ ندارد چون این نواحی مغز، مسوول واکنش به هر محرک نشاط‌آوری هستند، خواه این محرک استعمال کوکائین باشد، خواه گوش دادن به یک موسیقی دلخواه. اما محققان متوجه چیز جالب‌تر و مهم‌تری هم شدند. معلوم شد که در هنگام شنیدن قسمت‌های مختلف یک موسیقی، قسمت‌های مختلف و متفاوتی از مغز ما فعال می‌شوند و از خود دوپامین رها می‌کنند. ما تکه‌های خاصی را در موسیقی و ترانه‌های مورد علاقه‌مان، دوست داریم. این تکه‌ها می‌توانند قسمت اوج یک ترانه یا یک موسیقی کلاسیک باشند یا زمانی که خواننده در حال خواندن قسمت خاصی از متن ترانه است. به هر حال وقتی ما گوش‌دادن یک موسیقی را شروع می‌کنیم، ناخودآگاه منتظر رسیدن به این قطعات خاص هستیم. در زمان شنیدن ترانه‌ها این قانون در سر ما شکل می‌گیرد که گوش کردن به قطعات پیش از قسمت مورد علاقه، پاداش رسیدن به قطعه دلخواه ترانه را در پی خواهد داشت. به عبارت دیگر یک مکانیسم محرک‌-پاداش در مغز ما ایجاد و تقویت می‌شود.

نتایج تحقیق این پژوهشگران نشان داد که در بازه زمانی تا پیش از رسیدن به قطعه دلخواه که به اختصار آن را فاز انتظاری می‌نامیم، ترشح دوپامین از هسته دم‌دار، زیاد می‌شود. هسته دم‌دار یا caudate، قسمتی از اجسام مخطط است که نقش زیادی در یادگیری و حافظه دارد. این قسمت در یادگیری فرآیند محرک‌-پاسخ و تقویت فرآیند پاداش نقش دارد.

به عبارت دیگر، معلوم شد که در قسمت‌های مختلف یک موسیقی، قسمت‌های متفاوتی از مغز که ارتباطات نورونی متفاوتی دارند، از خود دوپامین رها می‌کنند. همین مکانیسم، مسوول واکنش‌های متفاوت ما در قبال موسیقی و به اوج رسیدن احساسات ما در قطعه برگزیده موسیقی می‌شود. اما به این مساله می‌توان از منظر موسیقایی هم نگاه کرد. آهنگسازان ناخودآگاه، بدون اینکه چیزی از میانجی‌های عصبی و ارتباطات نورونی بدانند، همواره از همین مساله استفاده کرده‌اند. آنها دریافته‌اند که باید به نحوی قبل از رسیدن به قسمت اوج موسیقی، یک قطعه مغشوش و توام با ایهام که حاوی کلیدهای اندکی برای درک کلیت موسیقی باشد، بگنجانند. این دوره و بازه زمانی، حس انتظار و کلنجار فکری در ذهن شنوندگان ایجاد می‌کند که آنها را در هنگام رسیدن به قسمت اوج و کلیدی موسیقی، به اوج لذت می‌رساند. «لئونارد مایر» یکی از موسیقی‌شناسان بنام در کتابی با عنوان حس و معنی در موسیقی که به سال ۱۹۵۶ نوشته شده است، همین مساله را در مورد موومان پنجم «بتهوون» بررسی کرده است.

گروهی عقیده دارند که موسیقی از آنجا که متبادرکننده تصاویر و تجربیات عینی ما است، برای ما فرح‌بخش است ولی نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مغز ما ناخودآگاه به موسیقی به شکل پازلی برای حل‌کردن می‌نگرد و به عبارت دیگر ذات موسیقی و مکاشفه‌ای که در درونمان برای حل معمای آن داریم، برای مغز عجیب‏مان نشاط‌آور می‌شود. در پایان این واکنش و تعامل عجیب ذهن با موسیقی می‌تواند ثابت کند که علاقه و تمایل ما به موسیقی امری نهادینه شده در ذات ماست.

www.wired.com

ترجمه: علیرضا مجیدی