با دیابت سفر کنید

آداب مسافرت دیابتی ها در گفتگو با دکتر ایرج خسرونیا رییس جامعه متخصصان داخلی ایران

در این تردیدی نیست که سفر موجب تجدید قوای افراد می‌شود و بیماران دیابتی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. رعایت برخی نکات به این بیماران کمک می‌کند بدون این که سفر برایشان دردسرساز شود، لحظات خوب و خوشی را کنار خانواده سپری کنند. در گفتگو با دکتر ایرج خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران، کوشیده‌ایم با مهم‌ترین نکات بهداشتی که بیماران دیابتی باید درباره مسافرت بدانند، آشنا شنویم...

▪ آقای دکتر! بیماران دیابتی در مسافرت، آرامش بیشتری به دست می‌آورند اما در سفر، نیاز بیشتری هم به مراقبت دارند.‌ به نظر شما آنها چگونه و با چه شرایطی می‌توانند سفر کنند؟

ـ برخی از افرادی که به بیماری‌های مزمن به ویژه دیابت مبتلا هستند، هنگام مسافرت نسبت به مصرف داروها و پرهیزهای غذایی خود بی‌اعتنا و فراموشکار می‌شوند و یا اینکه بیش از حد نگران‌اند و فکر می‌کنند به علت بیماری‌شان سفر برای آنها خطرناک است. این افراد احساس می‌کنند سفر روال عادی و روزمره زندگی آنها را به هم می‌زند و نمی‌گذارد به طور مناسب از خود مراقبت کنند اما این نکته را خاطرنشان کنم که افراد مبتلا به دیابت نباید بیماری‌ را مانعی برای مسافرت خود بدانند بلکه با لحاظ کردن شرایط خاص سفر و راه‌های مراقبت از خود می‌توانند ضمن حفظ سلامت خود، از سفرشان لذت ببرند.

▪ آیا استرس ناشی از مسافرت سبب افزایش قندخون دیابتی‌ها نمی‌شود؟

ـ مسافرت نیز مانند برخی وقایع خوشایند و یا تلخ زندگی نوعی عامل استرس‌زا به شمار می‌رود و همین استرس موجب بالا رفتن قندخون می‌شود اما فراموش نکنید که اگر برای سفر خود برنامه‌ریزی منظم و منسجمی داشته و خود را آماده شرایط کرده باشیم،‌ از این استرس به مقدار زیادی خواهیم کاست و به این ترتیب، از عوارض قندخون بالا نیز در امان خواهیم بود. بنابراین بیماران دیابتی باید پیش از مسافرت حتما با پزشک خود مشورت کنند و درباره شیوه مراقبت از خود و بیماری‌های احتمالی دوران سفر سوال کنند و از او بخواهند داروها و رژیم غذایی‌شان را براساس ویژگی‌های فردی و فعالیت‌هایشان تنظیم کند.

▪ درباره آمادگی‌های پیش از سفر چه توصیه‌هایی برای بیماران دیابتی دارید؟

ـ با توجه به استرس‌های مسافرت، تغییر میزان فعالیت و نیز تغییر عادات زندگی و نوع تغذیه به بیماران دیابتی به ویژه نوع وابسته به انسولین آن توصیه می‌شود که دستگاه سنجش قندخون و نوارهای آن را به همراه داشته باشند و با فواصل کمتری نسبت به روزهای عادی قند خون خود را بررسی کنند. همچنین به همراه داشتن کارت هویت بیماری که بیانگر دیابتی بودن شخص است، ضروری به نظر می‌رسد. این کارت باید حاوی اطلاعاتی مبنی بر نوع درمان و شماره تماس باشد.

▪ وسایل مورد نیاز دیابتی‌ها هنگام مسافرت چیست؟

ـ انسولین مورد نیاز و قرص مصرفی برای تمام مدت سفر، سرنگ‌های تزریقی انسولین، گلوکومتر و تیغ مخصوص آن، نوارهای آزمایش، قند حبه‌ای، بیسکویت و آب میوه برای درمان کاهش احتمالی قندخون و میان وعده‌های مناسب برای چند روز مانند میوه و ساندویچ‌های کوچک و دیگر داروهای مصرفی را همراه داشته باشند. همچنین پیشنهاد می‌کنم که همیشه مقداری انسولین و قرص خود را به صورت اضافی در جای جداگانه با خود ببرند تا در صورت گم شدن سایر وسایل دچار مشکل نشوند. اگر هم از جمله افرادی هستید که طی سفر دچار تهوع و استفراغ ناشی از مسافرت می‌شوید، از پزشک خود بخواهید تا داروهای لازم را برایتان تجویز کند.

▪ برخی از بیماران دیابتی ناچارند در سفر، انسولین با خودشان ببرند. نگهداری از انسولین در سفر چه ملزوماتی دارد؟

ـ انسولین را تا یک ماه در دمای طبیعی اتاق می‌توان نگهداری کرد. از این رو در سفر به مناطق معتدل نیازی به نگهداری انسولین در یخچال نیست اما طی مسافرت مراقب باشید که شیشه انسولین در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد. همچنین از قراردادن آن پشت شیشه عقب خودرو یا کنار پنجره آفتاب‌گیر خودداری کنید و یا اینکه انسولین را در تاریکی نگهداری کنید، انسولین در اثر حرارت زیاد یا یخ زدن صدمه می‌بیند. به همین علت نباید در قسمت جایخی یخچال قرار داده شود. دقت کنید که انسولین کریستال یا نوع شفاف در صورت فاسد شدن کدر می‌شود دو نوع شیری رنگ آن یعنی ان.پی.اچ نیز یکنواختی خود را از دست می‌دهد و به صورت دانه‌دانه به دیواره شیشه می‌چسبد. اگر انسولین در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد، تغییر رنگ قهوه‌ای نشان می‌دهد که در این موارد نباید از آن استفاده کنید. یک نکته مهم دیگر اینکه طی سفر بهتر است انسولین را در کیف دستی خود حمل کنید نه در چمدانی که به قسمت بار می‌سپارید. این نکته به ویژه در مسافرت با هواپیما اهمیت دارد زیرا که در ارتفاع بالا ممکن است انسولین در قسمت بار هواپیما یخ بزند.

▪ دیابتی‌ها چه نکاتی را باید درباره تغذیه و ورزش‌شان در سفر رعایت کنند؟

ـ ورزش یا افزایش فعالیت‌ها طی سفر ممکن است سبب کاهش قندخون شود. از سوی دیگر، تنش و استرس، نشستن طولانی و نداشتن فعالیت در مسافرت ممکن است موجب افزایش قندخون شود. به همین دلیل قند خون‌تان را با فواصل کمتری آزمایش کنید. مقادیر زیادی از غذاهای حاوی کربوهیدارت را به صورت بسته‌بندی در کیف دستی خود داشته باشید به گونه‌ای که به راحتی در دسترس باشد. به یاد داشته باشید که همیشه مسافرت طبق برنامه پیش نمی‌رود. ممکن است ساعت‌ها در ترافیک بمانید یا دچار مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای در جاده شوید و یا قطار، کشتی یا هواپیمای شما تاخیر داشته باشد و یا ممکن است مغازه یا رستورانی مناسب پیدا نکنید. بنابراین هر چه میان وعده‌های مناسب با خود بردارید، کمتر دچار عارضه خواهید شد. درباره نوشیدنی‌ها نیز پیشنهاد می‌کنم که از مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده جز در مواقع افت قند خون خودداری شود و همچنین در مسافرت با کشتی یا هواپیما بهتر است از غذاهای معمولی استفاده نکنید و غذای دیابتی درخواست کنید زیرا غذای معمولی اغلب‌ مناسب نیست در حالی که غذای دیابتی ممکن است کربوهیدارت کمی داشته باشد.

▪ و چه نکاتی را باید هنگام رانندگی رعایت کنند؟

ـ درباره رانندگی بیماران دیابتی منعی وجود ندارد اما به منظور حفظ سلامت این افراد و دیگران پیشنهاد می‌کنم که مراقبت‌های لازم برای پیشگیری از کاهش قندخون همان‌طور که گفته شد، در رانندگی نیز رعایت ‌شود و رانندگان اگر حملات شدید یا مکرر افت قند خون دارند و یا اینکه در درمان افت قندخون ناتوان هستند و یا اینکه به آسیب‌های چشمی ناشی از دیابت مانند کاهش دید گرفتار شده‌اند، از رانندگی خودداری کنند.

▪ برای پیشگیری از افت قندخون حین رانندگی چه نکاتی را پیشنهاد می‌کنید؟

ـ اگر انسولین مصرف می‌کنید، پیش از شروع رانندگی غذا یا میان وعده خود را مصرف کنید و در صورت امکان قندخونتان را با استفاده از گلوکومتر بررسی کنید. همچنین در مسافرت‌های طولانی هر دو ساعت توقف کنید و میان وعده خود را مصرف کنید و هیچ‌گاه در زمانی که وضعیت کنترل قندخونتان ثابت نیست، رانندگی نکنید. رانندگان دیابتی باید در خودروی خود موادغذایی مانند قند، آب میوه یا بیسکویت به همراه داشته باشید تا هر گاه متوجه نخستین علامت‌های کاهش قندخون می‌شوید، به سرعت توقف کنید و مواد غذایی کافی میل کنید تا علامت‌ها از بین بروند. دقت کنید که در چنین لحظاتی از خودروی خود خارج نشوید و پس از اطمینان کامل از بهبود حالتان رانندگی را ادامه دهید.

▪ یکی از شایع‌ترین مشکلات مسافرت، آب به آب شدن و بیماری‌های ناشی از آن است. در بیماران دیابتی این مشکل حادتر است. در مواجهه با چنین مشکلی چه راهکارهایی توصیه می‌کنید؟

ـ در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد که در صورت بروز بیماری حاد ممکن است قندخون بیماران افزایش یابد بنابراین در این موارد اندازه‌گیری قندخون ضروری است. اگر بیماری شما یکی دو روز طول کشید یا همراه با استفراغ و اسهال بود، ممکن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید. در این موارد اگر وابسته به انسولین هستید حتما میزان کتون ادرار خود را بررسی کنید و در صورت وجود کتون در ادرار، به سرعت به نزدیک‌ترین پزشک مراجعه کنید. همچنین طی دوره بیماری به هیچ‌وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع کنید و در صورت وجود بی‌اشتهایی و یا استفراغ موادغذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب‌میوه، یا شیر جایگزین کنید تا دچار کاهش قندخون نشوید. برای جلوگیری از اتلاف آب بدن، مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.

▪ تفاوت‌ دمایی شهرهای ایران این روزها بیشتر است. بیماران دیابتی که به این شهرها مسافرت می‌کنند، چه نکاتی را باید بدانند؟

ـ در آب و هوای خیلی سرد، انسولین کندتر جذب می‌شود. انرژی مورد استفاده در هنگام لرزیدن در هوای سرد سبب افت قند خون می‌شود. اگر در آب و هوای سرد قرار گرفتید و اشکال خونرسانی یا بی‌حسی در پا پیدا کردید، حتما مراقب یخ زدگی باشید. نوارهای آزمایش قند خون را در دمای اتاق قرار دهید زیرا در هوای سرد ممکن است قند خون را به طور کاذب کمتر از معمول نشان ‌دهد. در مسافرت به مناطق خیلی گرم نیز بهتر است انسولین در یخچال نگهداری شود. طی مسافرت به مناطق خیلی گرم، از کیسه یخ و یا فلاسک حاوی یخ استفاده کنید. در این موارد از تماس مستقیم انسولین با یخ جلوگیری کنید. برای این کار می‌توانید شیشه انسولین را از جعبه مقوایی خارج کنید و در یک پارچه مرطوب بپیچید. در صورت دسترسی نداشتن به این وسایل انسولین را در پارچه خیسی گذاشته و با خود حمل کنید اما به یاد داشته باشید حتی در مناطق خیلی گرم می‌توان انسولین را تا شش ماه نگهداری کرد اما ممکن است اثر دارو کاهش یابد که در این صورت با اندازه‌گیری قندخون می‌توانید به اثر انسولین مصرفی پی ببرید. در آب و هوای خیلی گرم انسولین از محل تزریق سریع‌تر جذب می‌شود از این رو سبب افت قندخون می‌شود بنابراین قند خون را به طور مرتب وارسی کنید و هیچ‌گاه به طور طولانی مدت در آفتاب نمایند. دراز کشیدن طولانی در سواحل آفتابی ممکن است قندخونتان را بالا ببرد. اگر قند خونتان بالاست ممکن است با حضور در یک منطقه گرم سریع‌ آب بدن خود را از دست بدهید. از این رو حتی مقدار زیادی مایعات غیرشیرین بنوشید. همچنین برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از کرم‌های ضد آفتاب استفاده کنید.

▪ یکی دیگر از مشکلات شایع‌ بیماران دیابتی مراقبت از پاهاست. در این زمینه چه مراقبت‌هایی باید انجام داد؟

ـ در صورتی که خون‌رسانی به پاها خوب باشد و مشکل خاصی وجود نداشته باشد،‌ کافی است فقط به صورت روزانه پاهایتان را وارسی کنید. اگر قصد دارید برای مسافرت کفش جدیدی بخرید، مواظب باشید که به طور کامل راحت و اندازه باشد و پیش از شروع مسافرت آن را امتحان کنید. از پابرهنه راه رفتن بپرهیزید. در کنار دریا از دمپایی پلاستیکی استفاده کنید و در هنگام شنا جوراب‌های شنا بپوشید و از آفتاب سوختگی به ویژه در پا جلوگیری کنید. اگر پاهایتان اختلال خون‌رسانی داشته یا احساس بی‌حسی دارید، علاوه بر رعایت نکات یاد شده به یاد داشته باشید که اگر پوست‌تان خشک است، از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید. به پاشنه پاها دقت خاصی داشته باشید. اگر پاهایتان عرق می‌کنند، با دستمال یا پنبه آنها را خشک کنید. پس از شنا نیز پاها را خشک کنید. هر روز پاهایتان را از نظر وجود زخم، تورم یا تغیر رنگ معاینه کنید. در صورت وجود هر مشکلی، به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید و هر تاول کوچک، بریدگی یا خراشیدگی را با ماده ضدعفونی کننده تمیز و پانسمان کنید.

▪ و به عنوان آخرین پرسش، بیماران دیابتی در مسافرت به کشورهای دیگر باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

ـ مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند اما در مسافرت به شرق یا غرب به دلیل تغییر ساعات روز باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد. در صورتی که اختلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمان کمتر از چهار ساعت باشد، به تغییر خاصی نیاز نیست. دقت کنید که در مسافرت به شرق روزها کوتاه‌تر می‌شود و مقدار انسولین و کربوهیدارت مورد نیاز کاهش می‌یابد اما در مسافرت به غرب روزها طولانی می‌شود و ممکن است شما به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری نیازمند باشید. اغلب غذاهایی که در هواپیما داده می‌شود کافی است ولی بهتر است چند میان وعده همراه داشته باشید تا در صورت تاخیر در زمان ارایه غذا، آنها را مصرف کنید.