دوشنبه, ۱۱ تیر, ۱۴۰۳ / 1 July, 2024
برنامههای رفاه اجتماعی از دیدگاه دو گرایش افراطی
![برنامههای رفاه اجتماعی از دیدگاه دو گرایش افراطی](/web/imgs/16/87/rniqg1.jpeg)
در ایران بیش از یک سده است که مبارزه برای احقاق حقوق شهروندی یا، به عبارت دیگر، فرایند ملتسازی و تبدیل رعیت به شهروند با فراز و نشیبهای فراوان ادامه دارد. آن قدر که به حقوق مدنی و سیاسی شهروندان مربوط است، میان نیروهای فکری پیشرو طی سالهای اخیر در کلیات کمتر اختلاف نظر بنیادی وجود داشته است. اما در باب نحوهی کسب حقوق اجتماعی و اقتصادی شهروندان، خاصه طبقات متوسط و پایین، اختلافنظرها جدی و بنیادی است. به نظر میرسد احقاق حقوق اجتماعی و اقتصادی شهروندان عمدتاً در گروِ تأسیس و استقرار و استمرار نظامهای جامع تأمین و رفاه اجتماعی باشد. اما دستکم دو گرایش فکری افراطی از بنیاد با چنین برنامههایی ضدیت دارند.
از سویی، با طرفداران افراطی نظام بازار مواجهایم که سخت پایبند ایدهی آرمانشهرگرایانهی بازارهای خودتنظیمگر هستند. بازارگرایان افراطی بر این باورند که هر گونه مداخله در سازوکار بازار به نتایجی نامطلوب میانجامد. به عبارت دیگر، بر اساس این گرایش افراطی هر سیاستی که به نحوی از انحا تغییر پیامدهای بازار از قبیل قیمتها و دستمزدها را هدف قرار داده باشد ناخواسته به اخلال در نظم بازار و از این رو کاهش رفاه همگانی میانجامد، حالا خواه این سیاست همان برنامههای تأمین و رفاه اجتماعی باشد یا هر نوع مداخلهی دیگر. از سوی دیگر، با مارکسیستهای ارتدکس مواجهایم که برنامههای رفاه اجتماعی و به طور کلی هر گونه برنامهی اصلاحی در چارچوب نظام سرمایهداری را از آن رو مورد انتقاد قرار میدهند که چنین اصلاحاتی از شور انقلابی میکاهد و از این رهگذر باعث به تعویق افتادن انقلاب میشود.
مخالفان دستراستی برنامههای تأمین اجتماعی با تفکیک قلمرو اقتصادی از قلمروهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی صرفاً خواهان برقراری عقلانیت اقتصادی در قلمرو اقتصادی هستند و ازاینرو مداخلهی دولت در نظام اقتصادی و اجرای برنامههای تأمین و رفاه اجتماعی را نوعی اخلال در عقلانیت اقتصادی حاصل از عملکرد نظام بازار میپندارند، غافل از این که، به قراری که سمیر امین به درستی میگوید، «عقلانیت بازار عدم عقلانیتهای نظام اجتماعی را باز تولید میکند،» آنهم به شکل بازتولید انواع آسیبهای اجتماعی.
واقعیت این است که نظام بازار بهراستی یک نوع بازی پیچیدهی قدرت است که ضرورتاً تعداد معتنابهی بازنده نیز به همراه دارد. چنانچه باخت بازندگان جبران نشود، بازندگان به طرزی خودجوش در حد توان صحنهی بازی را به هم میریزند. این امر متعاقب گسترش آسیبهای اجتماعی رخ میدهد. فقر، بیکاری، روسپیگری، اعتیاد، بزهکاری، کودکان خیابانی، و جز آن در حقیقت آسیبهایی اجتماعی هستند که همان قدر از علل روانشناختی و جامعهشناختی نشأت میگیرند که از علل اقتصادی. گواینکه تفکر محافظهکارانه دل بدین ترفند بسته است که آسیبهای اجتماعی را صرفاً به مطالعات جامعهشناسانه و روانشناسانه تحویل دهد؛ پدیدهی فقر را به جامعهشناسی فقر، پدیدهی بزهکاری را به جامعهشناسی بزهکاری، پدیدهی اعتیاد را به جامعهشناسی اعتیاد، و غیره. آنچه در این میان معمولاً مغفول میماند عبارت است از اقتصادشناسی آسیبهای اجتماعیِ حاصل از نظام بازار.
برنامههای تأمین و رفاه اجتماعی، آگاه از شکست نظام بازار در زندگی اجتماعی و مؤمن به قابلیت جبران مافاتِ زیانهای ناشی از نظم بازار، به دنبال جبران درصدی از باخت بازندگانِ بازی قدرت در زندگی اقتصادی هستند. یکی از دو گرایش افراطیِ مخالف با برنامههای تأمین و رفاه اجتماعی در واقع منکر قابلیت جبران مافات ضررهای ناشی از نظم بازار است، و دیگری منکر شکست بازار در زندگی اجتماعی. اگر اصطلاحات پیشنهادیِ آلبرت هیرشمن در مقالهی «دولت رفاه در مخمصه: بحران سیستماتیک یا دردسرهای فزاینده؟» را به کار بندیم، شاید بتوان طرفداران گرایش اول را خیالآسودگان و طرفداران گرایش دوم را قائلان به مشکلات بنیادی نامید. قائلان به مشکلات بنیادی تصور میکنند معضلات نظام سرمایهداری چندان عمیق و بنیادی است که تنها با براندازی نظام و درانداختن طرحی نو درمان میشود نه با اصلاحاتی ظاهری از قبیل برنامههای تأمین و رفاه اجتماعی، حالآنکه خیالآسودگان بر این باورند که برنامههای رفاه اجتماعی اساساً محلی از اعراب ندارد.
محمد مالجو
سعید جلیلی انتخابات ریاست جمهوری انتخابات مسعود پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری 1403 ایران پزشکیان جلیلی انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ انتخابات 1403 ریاست جمهوری
هواشناسی قتل تهران شهرداری تهران خانواده آموزش و پرورش سازمان هواشناسی پلیس وزارت آموزش و پرورش عربستان محیط زیست سیل
قیمت دلار قیمت طلا قیمت خودرو دولت سیزدهم دلار قیمت سکه خودرو حقوق بازنشستگان بازار خودرو بورس بازار سرمایه بانک مرکزی
علیرضا قربانی سینمای ایران سینما تلویزیون تخت جمشید کنسرت رسانه ملی بازیگر کتاب دفاع مقدس موسیقی سریال
گوگل دانشگاه تهران دانشگاه آزاد اسلامی ماهواره وزیر علوم باتری دانش بنیان
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه ترکیه فلسطین فرانسه جو بایدن روسیه جنگ غزه دونالد ترامپ چین لبنان
فوتبال استقلال پرسپولیس یورو 2024 لیگ برتر باشگاه پرسپولیس باشگاه استقلال علیرضا بیرانوند بازی آلمان نقل و انتقالات تراکتور
هوش مصنوعی نمایشگاه الکامپ الکامپ ربات عیسی زارع پور وزیر ارتباطات ایرانسل موبایل سرعت اینترنت اپل
عینک آفتابی کاهش وزن دیابت طب سنتی آلزایمر گرمازدگی چاقی ویتامین سکته مغزی قند خون