این گناهان نابودگر

آدمیان بسیار دیر و اغلب در پیری, پس از عمری گناه آلودی, می آموزند که زندگی, نه سراسر اما سرشار از ناکامی هاست پختگی, رشد و بالیدگی آدمیان, در چگونگی چالش, کشمکش و برهمکنش با رخدادهای روزگارمان و پذیرش و سازش با این ناکامی ها آشکار می شود

«هفت گناه کشنده و چهار امر واپسین» نام یک نقاشی رنگ روغن روی چوب از «هیرونیموس بوش»، نقاش هلندی است که در سال ۱۴۸۵ میلادی به پایان رسیده‌ و برای ما به یادگار باقی مانده است. چهار دایره کوچک در این نقاشی، چهار امر واپسین، یعنی «مرگ گناهکاران»، «قضاوت واپسین»، «دوزخ» و «بهشت» را نمایش می‌دهد که دور دایره‌ای بزرگ‌تر هستند که هفت گناه کشنده را نمایش می‌دهند. این گناه‌ها از پایین در راستای گردش ساعت عبارتند از: «خشم»، «حسادت»، «آز»، «پرخوری»، «تنبلی»، «اسراف» و «غرور.» بر آن شدم تا در یک سلسله نوشتار در روزنامه «شرق»، به روانشناسی این هفت گناه و نیز کردارهای ناپسند دیگری همچون چشم و همچشمی، دروغ، ریا، تظاهر، تهمت، غیبت، دزدی، اختلاس، ویرانگری (وندالیزم)، فرومایگی (لمپنیزم)، حیوان و مردم آزاری و مانند آن بپردازم. ضرورت پرداختن به چنین سلسله نوشتاری مدتی پیش چشم و ذهن من نشسته است.

همه‌گیر شدن چنین ویژگی‌هایی، شتابان و آسان، اجتماع آدمیان را به جنگلی دهشتناک دگرگون کرده و فرومایگی و درندگی را جایگزین فرهیختگی و دانایی و ویرانی را جانشین آبادانی می‌کند. در اجتماع این روزگار‌ گذار ما که افسردگی، اضطراب و بحران هویت، در آن فراگیر شده‌اند، پندارها، کردارها و گفتارهای نیک، هر روز کمتر از دیروز پیش چشم و ذهن‌مان می‌نشینند و ددمنشی و دشنام هر هفته آسان‌تر از روان بر زبان جاری و ساری می‌شوند. به باور من، اجتماع ما ایرانیان، افزون بر روانکاوی تاریخی ژرف‌نگرانه، نیاز به راهبردها و راهکارهایی بر بنیان یک رفتاردرمانی شناختی همگانی و ملی دارد؛ امری ریشه‌ای و سرنوشت‌ساز که نیاز به همدلی، همراهی و همکاری روانپزشکان، روانشناسان، مشاوران، مددکاران، پزشکان، پیراپزشکان، روزنامه‌نگاران، مطبوعات و از همه مهم‌تر، صدا و سیما و وزارتخانه‌هایی همچون فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و... دارد.

نه اینکه در همان گام نخست، مشاور و روانشناس، در ستیز و پیشی‌جویی (رقابت) پیشه‌ای با روانپزشک، حتی دانش‌های بنیادین و ریشه‌ای ژنتیک و زیست‌شناختی و اصل توارث را به زیر پرسش و نرد نفی کشاند و روانپزشک در این آوردگاه، مشاور و روانشناس را کم‌مایه و بی‌پشتوانه شایسته و بایسته برای خردترین بیان دیدگاه و اظهارنظری برشمارد! باید بدانیم آنچه که فردا و فرداها درو خواهیم کرد، بی‌گمان فرآورده کاشت دیروز و امروزمان است؛ برای درک این مهم اشاره‌ای به وضعیت ناخوشایند سینمای پنج، شش سال اخیرمان کافی است. سینمایی که در دهه ۶۰ قرار بود به زودی با دستاوردهای سینمایی معناگرایش، هالیوود و بالیوود را بی‌فروغ و راکد کند، در پی ممیزی‌ها و مته به خشخاش گذاشتن‌های سلیقه‌ای بی‌دلیل، خود به خالیوودی تبدیل شده که داد همگان را از فرومایگی بیکرانش درآورده است! از این رو، به یاری و پشتیبانی پروردگار یگانه، در پی دو نوشتار نخست پیشتر منتشر شده در همین صفحه، از این مجموعه («حسود هرگز نیاسود!»، حسادت، شناخت شرط شفا و «دیو آز»، آشنایی با روانشناسی حرص و طمع) به روانشناسی کردارهای ناپسند آدمیان می‌پردازم، شاید دستمایه‌ای آموزنده و دگرگون سازنده در راستای راهبردگزینی و راهکارنویسی برای آن رفتاردرمانی شناختی همگانی و ملی‌مان شود. در هر نوشتار می‌کوشم به بحث درباره هر یک از این پندارها و کردارهای ناپسند پایان بخشم تا مبحث به درازا نکشیده و چند قسمتی نشود. پیشنهاد می‌کنم فیلم «هفت» را که به گونه‌ای پلیسی‌-جنایی به این هفت گناه بنیادین پرداخته را به تماشا بنشینید که خود می‌تواند همراهی گیرا برای این سلسله نوشتار باشد.

ناکامی و سرخوردگی به آسانی با این هفت گناه و دیگر پندارها و کردارهای ناشایست آدمیان همراه می‌شوند. آدمیان بسیار دیر و اغلب در پیری، پس از عمری گناه‌آلودی، می‌آموزند که زندگی، نه سراسر اما سرشار از ناکامی‌هاست؛ پختگی، رشد و بالیدگی آدمیان، در چگونگی چالش، کشمکش و برهمکنش با رخدادهای روزگارمان و پذیرش و سازش با این ناکامی‌ها آشکار می‌شود. خوشبختانه هفته‌هاست بیشتر این پندارها، کردارها و گفتارهای ناپسند در سریال «قهوه تلخ» پیش چشم، گوش و هوش ایرانیان نشسته است؛ قهوه تلخ را می‌توان جدی گرفت که درد این مرز پرگزند را گیراتر و گویاتر از «شب‌های برره» به نمایش کشانده است.

دکتر بهنام اوحدی

روانپزشک و روان‌درمانگر