گردشگری فرهنگی و توسعه پایدار

با توجه به بیانیه هزاره سوم سازمان ملل متحد و اجلاس های متعدد در سراسر دنیا پایداری به عنوان بخش اساسی نظم جهانی شناخته می شود و توسعه پایدار از اصولی است که اندیشمندان و صاحبنظران مورد توجه قرار می دهند

با توجه به بیانیه هزاره سوم سازمان ملل متحد و اجلاس‌های متعدد در سراسر دنیا پایداری به عنوان بخش اساسی نظم جهانی شناخته می‌شود و توسعه پایدار از اصولی است که اندیشمندان و صاحبنظران مورد توجه قرار می‌دهند. این بدان معنی است که حفظ استانداردهای سطح زندگی آینده بشریت اهمیت بسیار زیادی دارد به طوری که دیگر نمی‌توان از محیط زندگی انسان‌ها همانند گذشته بهره‌برداری کرد. بنابراین باید آثار گردشگری را از ابعاد مختلف مورد تحلیل قرار داد تا بتوانیم از تهدیدات آن بکاهیم، از فرصت‌های آن نهایت بهره‌برداری را داشته باشیم، نقاط ضعف را به حداقل برسانیم و نقاط قوت را توسعه دهیم و این برنامه بدون مشارکت کشورها امکانپذیر نیست.

خوشبختانه سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان جهانی جهانگردی اصول قابل قبولی را ارائه کرده‌اند. از نظر این سازمان توسعه پایدار گردشگری به مفهوم مدیریت تمام منابع است به طوری که ضمن رعایت تمام شئونات فرهنگی کشورها سیاست‌های حمایتی و فرآیندهای زیست‌محیطی و تنوع عوامل محیطی در آن حفظ شود تا نیاز گردشگران فعلی و جامعه میزبان را تامین کرده و در عین حال باعث تقویت نیازها و انتظارات آینده آنها شود.

برای رسیدن به تعامل گردشگری فرهنگی توسعه پایدار باید همه اقشار یک جامعه با برنامه‌ریزی مبتنی بر اصول تلاش کنند تا این امر به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود و این تلاش‌ها صرفا بر عهده صاحبنظران و فرهیختگان یک جامعه نیست چون برای ارتقای سطح زندگی آینده این مقوله در اختیار بخش یا صنعت یا یک قشر خاص نیست و مربوط به تمام زمان‌ها و مکان‌هاست.

بدین‌منظور ضروری به نظر می‌رسد ضمن بررسی اصول توسعه پایدار صنعت گردشگری به صورت اجمالی و همچنین آثار و مبانی گردشگری فرهنگی به صورت منفرد برای رسیدن به یک مدل مورد قبول تاثیرات این دو مقوله را نسبت به یکدیگر و سپس آثار اقتصادی و اجتماعی را نسبت به این دو مقوله تحلیل کنیم.

گردشگری در بخش اقتصادی شامل خدمات است که تاثیر زیادی بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی دارد و شناخت این ارتباطات کمک زیادی به تعامل بین توسعه پایدار و گردشگری فرهنگی می‌‌کند چون اصل وابستگی متقابل این امر را ایجاب کرده است.

ازدیگر موارد مهم در ارتباط با توسعه پایدار و گردشگری، نوآوری برای استفاده از تمام پتانسیل‌های لازم است و این امر زمانی محقق می‌شود که از انواع تخصص‌های موجود استفاده شود.

برتر بودن هرچیز در حالت طبیعی از دیگر موارد مهم در اصول پایدار گردشگری است. می‌توان اذعان کرد توازن طبیعت بر حالات ساختگی آن ترجیح دارد و از طرفی از دیگر اصول توسعه پایدار گردشگری اصل استفاده از تجارب قبلی است. یکی از ارکان اصل قدرت و سیاست است به طوری که در جهان امروز شاهد آن هستیم وضعیت جهان در حال تغییر است و موجب نابرابری‌های بی‌شماری بین کشورهای غنی و فقیر شده است به طوری که بسیاری از کشورها با داشتن جمعیت کم بخش قابل توجهی از منابع را در اختیار دارند و بسیاری از کشورها با داشتن جمعیت زیاد فقیرند و این تازه فقط دخالت دادن متغیر جمعیت در بررسی است در صورتی که متغیرهای زیادی از جمله درآمد سرانه، تکنولوژی، منابع طبیعی و ... می‌توانند این عدم تعادل را به خوبی شفاف کنند.

بنابراین مدیریت منابع در جهان امروز بسیار پیچیده است و تنها همکاری و همدلی کشورها می‌تواند آینده زندگی در کره زمین را در جهت پایداری، ‌امکان‌پذیر کند. پس باید به دنبال منتشر و تبیین یک دستور کار مناسب بود تا تقسیم مسئولیت‌ها و تصمیم‌گیری‌ها را تسهیل کند. بدین‌منظور برنامه‌ریزی مدون را می‌توان پیشنهاد کرد.

بررسی گردشگری فرهنگی که دارای مفهومی عام است و به دست آوردن چارچوب مناسب برای تعریف کامل این مقوله فرهنگی مطابق نظر اندیشمندان، کمی پیچیده است چون دارای متغیرهای غیرملموس متعددی است که در مقوله فرهنگی قابل توجیه است، اما در رویکردهای اجتماعی توجیه‌ آن کمی دشوار به نظر می‌رسد. تحقیقات متعددی هم از سوی دست‌اندرکاران در این باره ارائه شده که هرکدام به نوبه خود گوشه‌ای از این مقوله را روشن می‌کند. ولی چارچوب اصولی را که همه نسبت به آن اجماع داشته باشند در برنمی‌گیرد.

برای روشن شدن موضوع بهتر است نگاهی اجمالی به این نوع گردشگری از زوایای مختلف داشته باشیم. در بحث گردشگری فرهنگی عموما دو محور مورد بررسی قرار می‌گیرد: محور اول گردشگری مرتبط با میراث فرهنگی یک مقصد است و محور دوم گردشگری فرهنگی موضوع زمان حال و فرهنگ جاری یک مقصد را مدنظر قرار می‌دهد. در حقیقت گردشگری فرهنگی نوعی از گردشگری است که گردشگر را به فراگیری، آموزش، کنکاش و کسب تجربه درباره فرهنگ حال و گذشته جامعه مقصد و مقایسه آن با داشته‌ها و انگیزه‌های جامعه خود و دیگران وا می‌دارد و در واقع تجربه کیفی میان گردشگر و محیط مورد بازدید قرار می‌گیرد. بدیهی است با توجه به تنوع مقوله گردشگری فرهنگی و همچنین تنوع گردشگران فرهنگی در میزان انگیزه و نیازها، انتظارات، سلیقه و علایق آنها در بازدید از یک مقصد تفاوت‌های بسیاری وجود داشته باشد و این تفاوت‌ها باعث برداشت‌های گوناگونی می‌شود. بنابراین میزان رضایت و بهره‌مندی هم متغیر است و جمع‌آوری و به‌روز کردن این رضایتمندی می‌تواند راهگشای سیاستگذاران صنعت گردشگری در بخش گردشگری فرهنگی با توجه به درجه حساسیت آن باشد که این به عنوان یکی از اساسی‌ترین راهکارهای توسعه پایدار در بخش گردشگری فرهنگی پیشنهاد می‌شود.

خسرو ایرانپور

دبیر جامعه هتلداران ایران