شنبه, ۱۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 1 February, 2025
چگونه مریم میرزاخانی به ابژه ای برای تحلیل جامعه شناسانه بدل می شود
. این اسطوره هر روز ابعاد تازه ای به خود گرفت و روایت های بزرگی از او در ذهن جمعی مردم ساخته شد. گویی جامعه ما در انتظار رویش چنین اسطوره ای بود. و این اسطوره، می توانست بیان کننده مسائل مهمی از جامعه امروز ما و پاسخگوی نیازهای روانی بسیاری از افراد جامعه باشد و ما هر لحظه شاهد فربه تر شدن این نشانه هستیم؛ درست همان طور که آلبرت اینشتین در نیمه اول قرن بیستم به دال و نشانه بزرگی برای انسان امروزی مبدل شد تا بتواند همچون اسطوره ای بزرگ به نیازها و مسأله های جامعه و انسان امروزی پاسخ دهد. شاید هنوز زود باشد که روانکاوان و جامعه شناسان ما به تجزیه و تحلیل ابعاد گوناگون این رخداد اسطوره ای بپردازند. اما دیر یا زود چنین اتفاقی خواهد افتاد و مریم میرزاخانی به ابژه ای برای تجزیه و تحلیل روانکاوانه و جامعه شناسانه بدل خواهد شد.
درگذشت زودهنگام این بانوی ریاضیدان قابلیت او را برای شکل دادن به اسطوره ای بزرگ افزایش داد. فرهنگ تراژیک ایرانی همواره این استعداد و قابلیت را داشته است که اسطوره هایش را حول «مرگ» سامان دهد. گویی مرگ راهبرد مناسب تری برای خلق جاودانگی و اسطوره های ماندگار است.
اما آنچه تاکنون شاهد بوده ایم این است که اسطوره میرزاخانی از لایه های پیچیده ای برخوردار است و می تواند به تنهایی طیف وسیعی از مسأله های فرهنگی و ابعاد گوناگونی از ناخودآگاه ذهن جمعی امروز ما را آشکار سازد. معتقدم، آنچه که به نحوه روشنی او را به یک نشانه در جامعه ما بدل کرد به صورت فهرست وار از این قرار است:
1.جامعه ایران از ابتدای شکل گیری دوره معاصر، یعنی از آغاز اصلاحات عباس میرزایی دوره قاجار و تحولاتی که امیرکبیر انجام داد به نوعی تشنه دستیابی به علم جدید بود. این تشنگی برای دست یافتن به توسعه علمی در ذهن و ضمیر ناخودآگاه جمعی ما همچنان مشاهده می شود. هر بار که موفقیت علمی توسط ایرانیان به دست می آید شاهد موجی از عواطف و احساسات پرشور مردم برای جشن گرفتن هستیم. این مواجهه پرشور مردم، بیانگر این است که ما تا حد زیادی هنوز از ناکامی جمعی خود برای رسیدن به توسعه علمی رنج می بریم. شادی ما در مواجهه با پیروزی های علمی به نوعی واکنش ما به شکست های ما است و تلاش برای خلق نوعی «امید اجتماعی» و تلقین جمعی به خود که می توانیم به آرمان های تاریخی دوره معاصرمان برای دست یافتن به توسعه علمی و احیای دوره های طلایی تمدن ایرانی که در گذشته شاهد بوده ایم، جامه عمل بپوشانیم. در این میان، درخشش یک محقق جوان، گویی کورسویی است در فضایی تیره و تار که به ما امید دست یافتن به این آرزو را یادآوری می کند.
2. مریم میرزاخانی، دال یا نشانه ای از مسأله جنسیت در جامعه امروز ما نیز بود. او زن بود، زنی که در جامعه معاصر ما با کلیشه فراگیر غیرخلاق بودن و ناتوانی در مشارکت در علم رو به رو است. و از این رو، مریم میرزاخانی نشانه ای بود برای به چالش کشیدن این کلیشه جنسیتی.
نشانه میرزاخانی متن فربهی بود برای به پرسش کشیدن تمامی نابرابری هایی که گمان می رود جامعه معاصر ما نسبت به زن امروز روا داشته است. از این رو، نشانه میرزاخانی فرصتی به جنبش زنان و مدافعان حقوق زن داد تا از طریق آن با مردم گفت وگو کنند و نوعی آگاهی و حساسیت زنانه نگر را توسعه بخشند. در اینجا دیگر مسأله این نیست که سرنوشت ریاضیات یا توسعه علمی چه می شود بلکه مسأله عبارت است از نوعی توسعه فرهنگی و اجتماعی برمبنای عدالت جنسیتی.
3. میرزاخانی نمادی از جوانی نیز شد. در فضای فرهنگی ای که در دهه های اخیر در ایران شکل گرفته است، به نظر می رسد که جوان و جوانی با چالش های مختلف سیاسی و فرهنگی مواجه شده است و از این رو، برای نظارت و کنترل یا مهار جوان دائماً رسانه ها تولید متن می کنند و جوان را به عنوان نیروی اجتماعی مخرب و گاه طغیانگر فهم می کنند. در این فضا، مریم میرزاخانی، نشانه جدیدی از جوان ایرانی است که می تواند تصویر دیگری از جوان ارائه کند. تصویر انسان سختکوش، خلاق، پرتوان، فرهیخته و به نوعی جوان آرمانی. نشانه میرزاخانی به جوانان قدرت و توانمندی بخشید که از طریق آن بتوانند حقوق اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تازه ای را طلب کنند.
4. مریم میرزاخانی نشانه ای بزرگ برای شکل دادن به نوعی گفت وگوی انتقادی در زمینه سیاست های آموزشی در ایران امروز نیز شد. میرزاخانی با مهاجرت به امریکا و درخشش در دانشگاه های خارج از کشور، این فرصت را به منتقدان نظام آموزش عالی ایران داد تا کاستی های آن را آشکارتر سازند. نشانه میرزاخانی، شاهدی گویا و عریان از ضعف های سیستمی نظام آموزشی ما قلمداد شد.
5. میرزاخانی نشانه نوعی گفت وگوی فرهنگی میان ایران و غرب نیز شد. نشانه میرزاخانی به نوعی بخشی از تصویر سیاسی پرتنش و خصمانه ایران و غرب را به چالش کشید و بیان کننده صدایی بود که خواهان ارائه تصویر متفاوتی از امریکا یا غرب در فضای ایران امروز بود.در اینجا صرفاً تلاش کردم تا به برخی از معانی در خصوص درگذشت مریم میرزاخانی اشاره کنم. گمان می کنم امروز فرصتی است تا اینگونه نشانه ها بیشتر کاویده شوند تا ما بتوانیم بیش از آنکه موجی از احساسات را بروز دهیم، به نوعی به تجزیه و تحلیل و فهم موقعیت تاریخ خود بپردازیم.
دکتر نعمت الله فاضلی
دانشیار پژوهشگاه علوم
انسانی و مطالعات فرهنگی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست