می پذیرد و می بخشد

می خواستم بدانم که از کجا می توان فهمید که خدا گناهان ما را بخشیده است

نخست باید دانست که صفحه دل آدمی، آیینة تجلی رحمت و غضب خداست و با رجوع به فطرت درونی و حالت قلبی خود، می‌توان از رضایت و عدم رضایت خدا با خبر شد؛ به طوری که اگر آثاری از اصرار بر گناه در دل نباشد و پشیمانی کامل حاصل شده باشد، معلوم می‌شود که خداوند نیز آثاری از گناه را باقی نگذاشته است و توبه را پذیرفته است. گروهی از مردم خدمت حضرت موسی علیه‌السلام رسیدند و پرسیدند: از کجا بدانیم خداوند از ما راضی است؟ حضرت موسی علیه‌السلام درخواست آنان را به خداوند منتقل کرد. خداوند فرمود: به بندگان من بگو: «بدانید هرگاه از من راضی شدید، من هم از شما راضی‌ام».۱

آمرزش از طرف خداوند، در حقیقت، نتیجة توبه از طرف بنده و پذیرش آن است. در بحث پذیرش توبه، آن‌چه اهمیت دارد، وجود شرایط است. اگر کسی موفق به توبة با شرایط و به تعبیر قرآن کریم، توبه نصوح شود، پذیرش توبه و آمرزش او از طرف خداوند، قطعی خواهد بود.

عالمان اخلاقی با استفاده از منابع اسلامی فرموده‌اند: شخص توبه کننده، حتی اگر پس از توبة نصوح، به دلایلی دوباره به گناه آلوده گردد و توبه کند، پذیرش و آمرزش الهی را در پی خواهد داشت و این فرایند، تا هنگام مرگ ادامه خواهد داشت.

مهم‌ترین شرایط توبه عبارتند از:

۱) پشیمانی و ندامت قلبی و درونی و تصمیم بر عدم ارتکاب دوباره.

۲) استغفار و طلب بخشش.

۳) تصمیم قاطع بر جبران گذشته و ادای حقوق، به ویژه اگر حق الناس باشد.

ابوحامد غزالی در کتاب احیاء العلوم چنین می‌گوید: اگر معنی قبول را فهمیده باشی، شک نخواهی داشت که هر توبة صحیحی، پذیرفته و مقبول است. کسانی که به نور بصیرت می‌بینند و از انوار قرآن مدد می‌گیرند، می‌دانند که هر قلب سلیمی، مقبول خدا و در آخرت، در جوار او بهره‌مند از نعمت اوست و آمادگی دارد که با چشم خود، به وجه اللّه بنگرد و می‌داند که قلب در اصل، سلیم آفریده شده است؛ زیرا هر نوزادی با فطرت خداپرستی، آفریده می‌شود؛ امّا آن فطرت، توسط گرد و غبار ایجاد شده به وسیلة گناهان، کدر شده، سلامت خود را از دست می‌دهد و آتش ندامت، این کدورت و غبار را از بین می‌برد و نور حسنه، ظلمت گناه را از بین می‌برد.

تاریکی گناه توان مقابله با نور نیکی را ندارد؛ همچنان که ظلمت و تاریکی شب در مقابل نور روز و کدورت چرک در مقابل سفیدی پاک کننده‌ها، مغلوب می‌شود.

اگر انسان با لباسی که بر تن دارد، دست به کارهای پست بزند، لباسش کثیف می‌شود و چون آن را با آب گرم و صابون بشوید، پاکیزه می‌شود. به کار بردن قلب در شهوات، آن را کثیف می‌کند و چون آن را با آب اشک و حرارت ندامت بشوید، پاکیزه و طاهر خواهد شد و هر قلبی پاکیزه و طاهر شد، مقبول است؛ مگر آن که چرک، چنان در طول زمان متراکم شود که در متن لباس نفوذ کند که در این صورت، صابون، قادر به دفع و ازاله آن نیست. گناهان نیز این گونه‌اند که چون در قلب متراکم شوند و لایه‌ای از پلیدی تشکیل دهند، دیگر راه بازگشت و توبه وجود ندارد. ۲

گاهی انسان با زبان می‌گوید توبه کردم؛ ولی به لباس‌شویی می‌ماند که با زبان بگوید لباس را شستم؛ اما وارد عمل نشود؛ همان‌طور که این کلام، لباس را تمیز نمی‌کند و نمی‌تواند صفت موجود در آن را عوض کند، توبة زبانی صرف هم باعث سفیدی قلب نمی‌شود.

قرآن مجید می‌فرماید: «و هُو الّذِی یقْبل التّوبه عن عِبادِه؛۳ او کسی است که توبه را از بندگان خود می‌پذیرد».

و می‌فرماید: «غافِرِ الذّنْبِ وَ قابِلِ التَّوبِ؛۴ خدای متعال بخشنده گناهان و توبه‌پذیر است».

امام باقر علیه‌السلام به محمدبن مسلم ‌فرمود: «وقتی که مؤمن توبه می‌کند، گناهان قبل از توبه‌اش بخشیده می‌شوند؛ پس او باید برای بعد از توبه، عمل کند؛ ولی آگاه باشید به خدا قسم! این مزیت، فقط برای اهل ایمان است.

محمد بن مسلم ‌گفت: اگر بعد از توبه و استغفار، گناه کرد و آن‌ گاه دوباره توبه کرد، چگونه است؟

امام فرمود: آیا گمان می‌کنی اگر بنده مؤمن از گناه خود پشیمان شود و استغفار و توبه کند، خدا توبه‌اش را نمی‌پذیرد؟ محمد بن مسلم ‌گفت: او چندین بار این کار را کرده، گناه می‌کند و سپس توبه و استغفار می‌کند.

امام علیه‌السلام فرمود: هر گاه بنده با توبه و استغفار برگردد، خدا با مغفرت و بخشش بر می‌گردد؛ خدا بخشنده و مهربان است؛ توبه را می‌پذیرد و گناهان را می‌بخشد».

امام علیه‌السلام فرمود: گاهی انسان گناهی می‌کند و خدا به خاطر آن گناه، او را به بهشت می‌برد.

سؤال شد: آیا خدا به خاطر گناه، او را به بهشت می‌برد؟

امام علیه‌السلام فرمود: بله، او گناهی می‌کند، ولی همیشه از آن گناه بیمناک و بر نفس خود غضبناک است و خدا هم او را

می‌بخشد و وی را داخل بهشت می‌کند. البته باید دانست اگر کسی تمام عمر بدی کند و وقتی مرگ او فرا رسد، در آن حال بگوید: الان توبه کردم، توبة او پذیرفته نمی‌شود. ۵

پی نوشت:

۱. حرانی، تحف العقول.

۲. اخلاق شبر.

۳. شوری، آیة ۲۵.

۴. غافر، آیة ۳.

۵. نساء، آیة ۱۸

سید مصطفی علم خواه