چه کسانی حامی شفیق هستند

آینده سیاسی مصر به همان اندازه که دوقطبی می شود, غیرقابل پیش بینی خواهد بود

نتایج دور نخست رای‌گیری در انتخابات ریاست جمهوری مصر خیلی‌ها را در داخل و خارج شگفت‌زده کرد. بسیاری تصور می‌کردند دور اول انتخابات ریاست جمهوری مصر آخرین مرحله از نبرد بر ضد رژیم سابق خواهد بود و دیگر کار را پایان‌یافته تلقی می‌کردند. این تصور وجود داشت که در این نبرد نهایی مردم پیروز و رژیم گذشته به کلی شکست خورده و بقایای آن نیز از صحنه حذف خواهد شد، اما نتایج شمارش آرا که احمد شفیق، نخست‌وزیر دوران مبارک را با فاصله کمی در برابر محمد مرسی نامزد اخوان‌المسلمین نشان داد، این تصور را برهم زده و حتی به صورتی معکوس بازتاب داده است.

این درست است که اگر ما نتایج به دست‌آمده از دور نخست را معیار قرار دهیم آشکارا می‌توان گفت اکثر مصری‌ها به نفع انقلاب خود رای خواهند داد. ترکیب کلی آرای ۳ نامزد طرفدار انقلاب در دور نخست به بیش از ۶۵ درصد رسید. این در حالی است که کل آرای بقایای رژیم سابق که در مصر به آنها «فلول» می‌گویند کمتر از ۳۵ درصد بود. به این ترتیب می‌توان مطمئن بود که محمد مرسی برنده این انتخابات خواهد شد.

اما این پرسش همچنان به قوت خود باقی می‌ماند که چطور بسیاری از مردم مصر حاضر شدند در دور نخست به فردی مانند احمد شفیق رای بدهند؟ کسی که روزی نخست‌وزیر مبارک بود و همراه رژیم او از کار برکنار شد. فردی که هنوز حسنی مبارک را به عنوان «پدر» ‌و الگوی حکومتی خود معرفی می‌کند. با نگاهی ژرف‌تر می‌توان پی برد که حامیان اصلی شفیق در دور نخست ۴ گروه زیر بوده‌اند.‌

۱ ـ قبطی‌ها

احمد شفیق و تعدادی از دست‌اندرکاران اخراجی‌های رسانه‌های مصر به گونه‌ای برنامه‌ریزی کردند تا اقلیت مسیحیان را به بازی بگیرند. زیرا آنها احساس ناامنی و ترس داشتند و جماعت اخوان‌المسلمین هم به سهم خود نتوانسته بود آنها را با خود متحد سازد. تیترهایی که می‌زدند چنین القا می‌کرد که آمدن یک رئیس‌جمهور اسلامگرا پایانی خواهد بود بر همه آزادی‌های فردی و او با برنامه‌های خود هویت قبطی‌ها را از بین خواهد بود. این گونه تبلیغات حساب‌شده، خیلی از مسیحیان را بر آن داشت تا به کسی رای دهند که خودش را تنها فردی معرفی می‌کرد که توانایی شکست دادن اخوانی‌ها را دارد. این واقعیتی بود که خود را در صندوق‌های رای هم نشان داد. زیرا آمارها نشان داد در یکی از مراکز رای‌گیری که در شوبره قرار داشت ـ‌ یعنی جایی که در آن یک کلیسای بزرگ وجود دارد ـ‌ احمد شفیق بیش از ۵۰۰۰ رای به دست آورد. این در حالی بود که عمرو موسی در همان شعبه تنها با ۸۰۰ رای در رده دوم قرار گرفت. اگر در نظر داشته باشیم که قبطی‌های مصر دست‌کم ۱۰ درصد از جمعیت ۶۰ میلیونی کسانی را تشکیل می‌دهند که حق رای دارند و اگر حساب کنیم که مانند بقیه مردم حدود ۵۰ درصد از آنها رای داده باشند، این رقم بین ۲ تا ۳ میلیون رای قبطی خواهد بود. حال اگر فقط نیمی از آنها به احمد شفیق رای داده باشند، این رقم در واقع یک‌پنجم از کل آرای کسب‌شده توسط او خواهد بود.

۲ ـ بقایای رژیم سابق

در دوران حاکمیت حسنی مبارک، مصر کشوری بود که در آن یک اقلیت ثروتمند حاکم بودند. حال آن که اکثریت جامعه تلاش می‌کرد تا فقط زنده بماند. برای کشوری که ۶۰ درصد از شهروندانش نزدیک یا حتی زیر خط فقر زندگی می‌کردند، ‌این حیرت‌آور بود که چگونه می‌تواند تعداد زیادی میلیونر داشته باشد. روشن است که دولت پس از انقلاب اگر با شخصی انقلابی مدیریت شود می‌تواند نقطه پایانی بر این نابرابری باشد و دیگر اجازه ندهد که ثروت‌های جامعه صرفا در اختیار یک اقلیت متمول قرار گیرد.

اما این فقط ثروتمندان رده بالا نبودند که از رژیم گذشته سود می‌بردند. افسران فاسد پلیس و کارمندان اداری نیز همانند آنها از چنین وضعیتی سود می‌بردند. روشن است که با تغییر این وضعیت، آنها دیگر خرسند نخواهند بود و نمی‌توانند مانند گذشته برای انجام کار اداری یک شهروند از او رشوه بگیرند یا به خاطر یک قانون‌شکنی کوچک گواهینامه کسی را مصادره کنند یا برای عدم مصادره‌اش از او ده‌ها دلار بگیرند.

۳ ـ سرویس‌های امنیتی

طبق اطلاعاتی که به شبکه الجزیره رسید، در دور نخست انتخابات به بخش‌هایی از ارتش دستور داده شده بود تا خانواده‌هایشان را تشویق کنند که به شفیق رای دهند. سرزمین مصر ۶۰ سال است که به وسیله افسران نظامی اداره می‌شود و به نظر نمی‌رسد نظامیان به این آسانی حاضر باشند تغییرات را بپذیرند. حدود ۴۰۰ هزار سرباز در ارتش خدمت می‌کنند. اگر شرایط به گونه‌ای برخلاف میل نظامی‌ها پیش برود این امکان وجود دارد که آنها احساس مسوولیت کرده و بخواهند سهم مهمی در حمایت از نخست‌وزیر سابق داشته باشند. به این ترتیب باید انتظار داشت که آنها یک بار دیگر از خانواده‌های سربازان بخواهند تا در دور دوم نیز به نفع شفیق رای دهند.

۴ ـ جویندگان ثبات

تقریبا از ۴۰ سال پیش تاکنون مصر درگیر جنگی خارجی نبوده است. پیش از انقلاب، کشور و مردم به شکل کنونی دچار فتنه یا آشوبی درسطح ملی نشده بودند. مبارک، مصری‌ها را قانع ساخته بود که دولت او یکی از عوامل این ثبات است؛ هرچند دوران حکومت او مترادف با رشد فقر و بیکاری، فساد گسترده، ظلم و اقتصادی بیمار و درحال فروپاشی بود.

از زمان پیروزی انقلاب ـ یعنی ژانویه سال ۲۰۱۱ ـ خیابان‌های مصر شاهد تظاهرات روزانه و آشوب و هرج و مرج است. برخی مصری‌ها به جای این که این مساله را میوه زهرآلود ۳۰ سال دیکتاتوری مبارک بدانند، آن را زاییده شرایط برآمده پس از انقلاب می‌دانند. از این رو برای این که هنوز منبع درآمدی داشته باشند، امیدوارند دوران سابق بازگشته و در این راستاست که به پیروزی احمد شفیق چشم دوخته‌اند. زیرا اعتقاد دارند این تنها اوست که می‌تواند اوضاع را به همان حال سابق بازگرداند.

در این میان، البته می‌توان از کسان دیگری نام برد که ممکن است به شفیق رای دهند. همچنین باید حقایق دیگری را در نظر داشت که می‌گوید در دور نخست کسانی رای خود را فروختند یا تعدادی از صندوق‌های رای از پیش پر شده بودند. هنوز درباره این شایعات و اتهامات تحقیق مفصلی از سوی مقامات قضایی صورت نگرفته است، اما با توجه به همه اینها یک واقعیت را نمی‌توان نایده گرفت و آن این که یک انقلاب ممکن است بسیاری را در یک کشور راضی یا ناراضی کند، اما به ندرت قادر خواهد بود دیدگاه‌های راسخ‌شده در بین برخی گروه‌های اجتماعی را به آسانی تغییر دهد. درست است که هنوز برخی در مصر انتظار پیروزی شفیق را در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری می‌کشند، اما آن سنگ‌ها و کفش‌هایی که هنگام رای‌دادن او در قاهره به سویش پرتاب شد، نشان داد انتخاب نهایی او می‌تواند چه پیامدهایی را به دنبال داشته باشد. در واقع، انتخاب شفیق به معنای نفی انقلاب و به مثابه بازگشت معترضان بیشتر به میدان التحریر یا سایر نقاط کشور خواهد بود.

شفیق در این باره گفته است که تظاهرات معترضان را تحمل نخواهد کرد و آماده است تا ظرف ۶ ساعت دوباره نظم را به خیابان‌ها بازگرداند، اما پلیس مصر یک بار به وسیله مردم شکست جانانه‌ای خورد و افسران نیروهای امنیتی دیگر مایل نیستند در چنان موقعیتی قرار گیرند. آیا شفیق برای برقراری نظم و متفرق‌کردن تجمعات تصمیم دارد از نیروهای ارتش استفاده کند؟ و اگر چنین دستوری داده شود آیا آنها حاضر خواهند بود بر ضد هم‌میهنان خود اقدام کنند؟ اینها پرسش‌هایی است که نمی‌توان به آسانی برای آنها جواب مثبتی پید ا کرد.

به هر حال، آینده سیاسی مصر به همان اندازه که دوقطبی می‌شود غیرقابل پیش‌بینی می‌گردد. در این میان بسیاری آرزو می‌کنند رئیس‌جمهور داشته باشند که به جای استقرار سیاست‌های دوران گذشته به فکر مردم این کشور و انقلاب آنها باشد. مردم مصر انقلاب کردند تا به شرایط بهتری دست یابند بنابراین هرگز حاضر به بازگشت به دوران گذشته نخواهند بود.

الجزیره انگلیسی

مترجم: علیرضا ثمودی