۱۷ آبان ۱۳۳۲ ـ آغاز محاکمه دکتر مصدق: من قانونا نخست وزیر ایران هستم

هفدهم آبان سال ۱۳۳۲، دو ماه و ۲۱ روز پس از کودتای ۲۸ مرداد، محاکمه دکتر مصدق که در بازداشت بود به اتهام ضدیت با سلطنت و قصد برکنارکردن شاه و نیز به عنوان مسبب وقایع ۲۵ تا ۲۸ مرداد …

هفدهم آبان سال ۱۳۳۲، دو ماه و ۲۱ روز پس از کودتای ۲۸ مرداد، محاکمه دکتر مصدق که در بازداشت بود به اتهام ضدیت با سلطنت و قصد برکنارکردن شاه و نیز به عنوان مسبب وقایع ۲۵ تا ۲۸ مرداد در محکمه نظامی تهران آغاز شد.

دکتر مصدق هنگام معرفی، خود را نخست وزیر قانونی ایران اعلام و به صلاحیت محکمه اعتراض کرد و گفت که تنها دیوان عالی کشور می تواند رئیس دولت را بازخواست قضایی کند. با بیان این مطلب، جلسه محاکمه به مدت یک هفته تعطیل شد تا اعضای محکمه که چند افسر ارشد بودند به صلاحیت خود رسیدگی کنند. دکتر مصدق گفته بود که طبق قوانین ایران، دیوان عالی کشور جای رسیدگی به قصور نخست وزیر و وزیران است. وی برکناری خود را یک کودتا با نقشه خارجی خوانده بود و گفته بود که جز با رای عدم اعتماد پارلمان، فردی دیگر حق برکناری نخست وزیر را ندارد، و در صورت وقوع چنین عملی، این مرتکب است که باید به اتهام نقض قانون اساسی و نادیده گرفتن اراده مردم محاکمه و مجازات شود. کودتا یعنی برکنار کردن دولت از طرق غیر قانونی، و بنابراین کودتاگران مجرمند، نه من که برگزیده ملت و رئیس قانونی دولت هستم. عامل و دشت نشانده بیگانه خائن و مجرم است، نه من.

انتشار اخبار مربوط به آغاز محاکمه دکتر مصدق که در جامعه ایران از محبوبیت فراوان برخوردار بوده است و نیز گزارشهای مربوط به تجدید روابط ایران و انگلستان و خبرهایی که حکایت از سفر قریب الوقوع ریچارد نیکسون معاون وقت رئیس جمهوری آمریکا به تهران داشت خشم مردم را برانگیخت؛ بازار تهران به نشانه اعتراض تعطیل و تظاهرات مردم در چند شهر ازجمله تهران و تبریز آغاز شد و اعتصاب و تظاهرات سراسری از روزهای بعد اعلام گردید که نظامیان حکومت (دولت کودتا) وارد عمل شدند، قسمتی دیگر از بازار تهران را ویران و به سوی مردم معترض تیراندازی کردند که ضمن آن دو تن کشته و عده ای مجروح شدند. چندین بازرگان و عده ای از معاریف ملی گرا نیز دستگیر شدند. برای پیشگیری از وقایع مشابه؛ در اصفهان، فارس و خوزستان حکومت نظامی اعلام و رفت و آمد درساعات شب و تشکیل اجتماعات بیش از سه نفر ممنوع گردید. همزمان شماری از مهندسان و کارکنان شرکت ملی نفت ایران نیز به اتهام هواداری از دکتر مصدق و جنبش های چپ از کار برکنار شدند و ....