یک آبادانی در ونیز

برنده ها و بازنده های شصت وپنجمین جشنواره «ونیز»

«کشتی‌گیر»، فیلمی که برنده شیر طلایی شد، آخرین فیلم اکران‌شده در «جشنواره ونیز» بود. این فیلم داستان مرد کشتی‌گیری است که تن به بازنشستگی اجباری می‌دهد و دچار رابطه‌ای عاطفی می‌شود. بازی «میکی رورک» هنوز در صدر بحث‌های روزنامه‌های ایتالیایی است. این بازیگر مورد ستایش منتقدان سینمایی قرار گرفت و به‌عنوان یکی از شانس‌های دریافت اسکار آینده نام برده شد و بسیاری بر این باور بودند که اهدای شیر طلایی به کارگردان «کشتی‌گیر» شانس گرفتن «کاپ ولپی» را برای بهترین هنرپیشه از «رورک» گرفت. تا قبل از اکران فیلم «کشتی‌گیر»، منتقدان و مطبوعات سینما معتقد بودند سه فیلم بیش از همه شانس دریافت شیر طلایی این دوره را دارند.

«پونیو بر صخره»، فیلم کارتونی استاد انیمشن ژاپن،‌ «هایائو میازاکی»، یکی از فیلم‌هایی بود که منتقدان یک‌پارچه آن را ستودند و متفق‌القول بودند که مستحق دریافت شیر طلایی است. «سرزمین مردان سرخ» [یا به‌عنوان انگلیسی‌اش: پرنده‌بین‌ها] ساخته کارگردان ایتالیایی «مارکو بکیز» و «وگاس: براساس یک داستان واقعی» اثر «امیر نادری» فیلم‌ساز ایرانی مقیم نیویورک نیز از فیلم‌های مورد پسند منتقدان بودند.

«مارکو بکیز» در فیلم «سرزمین مردان سرخ» داستان به حاشیه رانده شدن مردان سرخ‌پوست و بومیان جنگل آمازون را در ماتاگروسوی برزیل با اشغال زمین‌هایشان توسط زمین‌داران سفیدپوست به تصویر کشیده است.

«وگاس: بر اساس یک داستان واقعی» پنجمین فیلم بلند «امیر نادری»، پس از خروج از ایران و اقامت در نیویورک است. نادری که در فیلم‌های آمریکایی‌اش اکثراً روایتی از محل زندگی‌اش نیویورک را روی پرده سینما برده بود، این‌بار این ابرشهر را ترک می‌کند و به «لاس وگاس» می‌رود. بر خلاف تصور همگان از لاس وگاس، شهری که به تفریح و خوشگذرانی و آدم‌هایی که بی‌وقفه پول‌شان را خرج می‌کنند معروف شده است، دوربین «امیر نادری» به حاشیه این شهر پر زرق‌وبرق رفته و زندگی واقعی خانواده فقیری را همراه با فرزندشان به تصویر کشیده است.

پس از اکران مطبوعاتی فیلم، اهالی رسانه‌ها دقایق زیادی برای تازه‌ترین ساخته «امیر نادری» دست زدند و او را تشویق کردند، امری که به ندرت در اکران‌های مطبوعاتی اتفاق می‌افتد. به طوری که «کوریره دلا سرا»، پرتیراژترین روزنامه ایتالیا، ضمن تقدیر و ستایش از فیلم نوشت «با در نظر گرفتن سلیقه رئیس هیات داوران، کارگردان آلمانی ویم وندرس، بعید نیست شیر طلایی نصیب کارگردان ایرانی/ آمریکایی شود.»

از سوی دیگر روزنامه «ایل مانیفستو»، که یک روزنامه چپ‌گرای ایتالیایی است، در مطلب مفصلی تحت عنوان «دردسر پول، واقعیتی که امیر نادری آن‌ را به تصویر کشیده است» می‌نویسد: «امیر نادری یکی از نام‌های ویژه و مخصوص این دوره جشنواره ونیز بود که تاکنون در این جزیره برگزیده نشده، گرچه او در ایتالیا به دلیل حضورش در جشنواره فیلم تورین و همچنین در برنامه تلویزیونی «خارج از ساعت» کارگردان شناخته‌شده‌ای است. فیلم «وگاس: بر اساس یک داستان واقعی»، در میان بهترین فیلم‌های نمایش داده‌شده در ونیز فیلمی‌ غافلگیرکننده است، فیلمی ‌دیجیتال که با بودجه‌ای اندک ساخته شده است.»

در نهایت اگرچه فیلم «امیر نادری» در فهرست جوایز اصلی گنجانده نشده بود، ولی توانست دو جایزه بخش‌های جانبی، از جمله جایزه «سازمان جهانی کاتولیک‌ها برای اطلاع‌رسانی» و همچنین جایزه «بنیاد ایتالیایی سینمای آینده» را به دست آورد. فیلم «خداحافظ سولو» ساخته «رامین بحرانی»، فیلم‌ساز جوان ایرانی‌تبار مقیم نیویورک نیز توانست جایزه «فیپرشی» را برای بهترین فیلم در بخش «افق‌ها» به دست آورد. این جایزه مربوط به انجمن بین‌المللی منتقدان و نویسندگان سینمایی است که در ژوئن ۱۹۳۰ در پاریس پایه گذاری شد. فیلم «خداحافظ سولو»، داستان «سولو»، راننده تاکسی اهل سنگال است که در کارولینای شمالی، محل تولد «رامین بحرانی»، کارگردان فیلم کار می‌کند. «سولو» در این فیلم تحسین‌شده «ویلیام»، پیرمردی را که قصد خودکشی دارد، به کوهستان می‌برد و در طول راه سعی بر این دارد که او را از تصمیم‌اش منصرف کند.

امسال یازده فیلم ایتالیایی هم در بخش‌های اصلی جشنواره ونیز شرکت داشتند که چهار فیلم از «پوپی آواتی»، «مارکو بکیس»، «پاپی کورسیماتو» ایتالیایی و «فرزان اوُزپِتِک»، کارگردان ترک‌تبارِ ایتالیایی به بخش مسابقه فرستاده شده بودند. طبق قانون بی‌ینال [دوسالانه] ونیز، ایتالیا فقط می‌تواند سه فیلم را به بخش مسابقه بفرستد. امسال میزان فیلم‌های ایتالیایی و کیفیت آن‌ها آن‌قدر بالا بود که مدیر جشنواره، «مارکو مولر»، از رئیس بی‌ینال تقاضا کرد که استثنائاً امسال قانون را عوض کنند و به جای سه فیلم، چهار فیلم از ایتالیا را در بخش مسابقه بگذارند.

از سوی دیگر، پس از سال‌ها رکود و خاموشی، امسال سینمای ایتالیا توانست در جشنواره کن بدرخشد. «ماتئو گارونه» برای فیلم «گومورا» جایزه بزرگ جشنواره کن را گرفت و «پائولو سورنتینو» برای فیلم «ستاره» جایزه ویژه هیات داوران این جشنواره را با خود به خانه آورد. این جوایز نور امیدی برای سینمای رو به افول ایتالیا بودند. حضور ۴ فیلم در بخش مسابقه و تعداد زیادی فیلم در بخش‌های دیگر از سویی رقابت را برای دیگر فیلم‌ها سخت می‌کرد و از سوی دیگر امیدی بود که فیلم‌سازان ایتالیایی بتوانند جوایز متعددی را از آن خود کنند.

در بین چهار فیلم ایتالیایی در بخش مسابقه، فقط «سیلویو اورلاندو» به خاطر بازی در فیلم «پدر جواننا» ساخته «پوپی آواتی» به عنوان بهترین بازیگر نقش اول مرد موفق به دریافت «کاپ ولپی»، و در واقع یکی از جوایز اصلی جشنواره شد. این فیلم رابطه پدر و دختری را به تصویر کشیده است و دختر فیلم، در آستانه بلوغ به سر می‌برد. خودآگاه یا ناخودآگاه، «ویم وندرس»، رئیس هیأت داوران جشنواره ونیز، زمانی‌که «کاپ ولپی» را به «اورلاندو» اهدا می‌کرد، گاف بزرگی هم داد و گفت «قواعد باید عوض شوند.»

البته بعد آن گاف را تصحیح کرد و گفت «آن چیزی که من گفتم، به این معنی است که براساس قوانین جشنواره ونیز، وقتی به بازیگر جایزه می‌دهید، نمی‌توانید به کارگردان آن فیلم هم جایزه بدهید. خیلی متاسفم پوپی!» (منظور وندرس، «پوپی آواتی» کارگردان فیلم «پدر جواننا» بود.) «وندرس» در ادامه سخنانش باز هم تاکید کرد که «قوانین باید عوض شوند چون واقعاً خیلی حیف است که نمی‌شود به یک فیلم دو جایزه داد.»

البته بسیاری از منتقدان از سخنان «ویم وندرس» این‌طور برداشت کردند که با توجه به بازی درخشان «میکی رورک» در فیلم «کشتی‌گیر»، ساخته «دارن آرونوفسکی»، شاید منظور رئیس هیات داوران ابراز تاسف برای این بازیگر باشد که به خاطر اهدای شیر طلایی به کارگردان فیلم، از گرفتن کاپ ولپی و جایزه بهترین بازیگر محروم شده است.

«سیلویو اورلاندو» نیز بلافاصله بعد از دریافت جایزه در مقابل خبرنگاران، با «والریا گولینو»، یکی از اعضای ایتالیایی هیات داوران شوخی کرد و خطاب به او گفت «متشکرم والریا! می‌دانم که این تو بوده‌ای که داوران را فریب داده‌ای!» و سپس رو به خبرنگاران کرد و گفت «من دیگر هیچ توضیحی ندارم!» «کاپ ولپی» برای بهترین بازیگر زن نیز به دستان «دومنیک بلانشِ» فرانسوی، برای بازی در فیلم «دیگری» سپرده شد. «شیر آینده»، یا درواقع جایزه «اولین فیلم»، به «جانی دی گرگوریو»، برای ساخت فیلم «ناهار تعطیلات آگوست» در بخش هفته منتقدان تعلق گرفت.

بنا بر سنت جشنواره ونیز، این جایزه همیشه متعلق به کارگردانان جوان آسیایی یا آفریقایی بوده و این برای اولین بار است که یک کارگردان ایتالیایی شصت‌ساله توانسته این جایزه را به دست آورد. «عبدالطیف کشیشه»، کارگردان سرشناس سینمای تونس و از اعضای هیات داوران در مراسم اختتامیه، در حالی‌که جایزه را به «دی گریگوریو» اهدا می‌کرد، با حالتی بغض‌آلود به حاضران گفت «این فیلم برای ما مثل نسیم جوانی بود و ما به شدت تحت تاثیر عشق او به چیزهای کوچک ولی با اهمیت زندگی قرار گرفتیم.» سال گذشته فیلم «راز بذر» ساخته «کشیشه» توانسته بود جایزه ویژه هیات داوران ونیز را از آن خود کند.

«سرباز کاغذی» ساخته «آلکسی جرمان جونیور» روسی نیز نه‌تنها برنده شیر نقره‌ای ونیز برای بهترین کارگردانی شد، بلکه جایزه بهترین فیلم‌برداری را هم از آن خود کرد. جایزه ویژه هیات داوران این جشنواره به‌ «هایله گریما»، کارگردان اهل اتیوپی برای فیلم «تزا» تعلق گرفت. از سوی دیگر، شیر طلایی ویژه نصیب کارگردان آلمانی، «ورنر شروتر» شد که با فیلم «امشب» به ونیز آمده بود. «جنیفر لارنس»، بازیگر جوان آمریکایی نیز موفق به دریافت جایزه «مارچلو ماستریانی» [بازیگر سرشناس و ستاره بین‌المللی سینمای ایتالیا] به عنوان بهترین بازیگر جوان برای نقش‌آفرینی در فیلم «دشت سوزان» به کارگردانی «گی‌یرمو آریاگا» کارگردان مکزیکی شد.

«آریاگا» که رمان‌نویس مشهوری است و در دانشگاه‌های مکزیک استاد رشته ادبیات است، پیش از این به خاطر همکاری با «الخاندرو گونسالس ایناریتو» فیلم‌ساز معروف و جوان مکزیکی در فیلم‌های «عشق سگی/ آمورس پروس»، «۲۱ گرم» و «بابل» شهرت فراوانی کسب کرده است. «گی‌یرمو آریاگا» برای فیلم «بابل» نامزد اسکار بهترین فیلمنامه شده بود. «آریاگا» در خلق داستان فیلم «دشت سوزان»، که نخستین تجربه کارگردانی او است، از چندین شخصیت در چندین نقطه پراکنده در آمریکا و مکزیک استفاده کرده است. این فیلم نیز یکی از امیدهای منتقدان برای دریافت شیر طلایی ونیز بود، هرچند منتقدانی دیگر آن را داستانی گیج‌کننده دانسته بودند.

«شیر طلایی یک عمر فعالیت هنری» شصت و پنجمین جشنواره ونیز هم به «ارمانو اولمی»‌کارگردان ۷۶ ساله ایتالیایی و یکی از چهره‌های سرشناس سینمای این کشور تقدیم شد. «اولمی» ‌در سال ۱۹۸۸ برای فیلم «افسانه دائم‌الخمر قابل احترام» برنده شیر طلایی بهترین فیلم ونیز شده بود. او همچنین در سال ۱۹۷۸ جایزه «نخل طلا»ی بهترین فیلم جشنواره کن را برای فیلم «درختی با کنده‌های چوبی» از آن خود کرده است. این کارگردان همچنین در سال ۲۰۰۵ میلادی به همراه «کن لوچ» کارگردان سرشناس انگلیسی و «عباس کیارستمی» ‌کارگردان مشهور ایران، فیلم «بلیت‌ها» را به‌طور مشترک روی پرده سینماها بردند.

در شصت و پنجمین جشنواره سینمایی «ونیز»، از «یوسف شاهین» فیلم‌ساز فقید مصری هم که در ۲۷ ژوئیه امسال درگذشت، تقدیر به عمل آمد. «شاهین» در سال ۱۹۹۷ میلادی با فیلم «سرنوشت» در بخش مسابقه‌ جشنواره‌ سینمایی «کن» حضور داشت و به مناسبت پنجاهمین سالگرد برگزاری آن جشنواره، جایزه یک عمر دستاورد هنری را از آن خود کرد. فیلم «قاهره: ایستگاه مرکزی» محصول سال ۱۹۵۸ از این کارگردان، در روزهای نخستین این جشنواره به نمایش درآمد.

«کسنیا راپوپورت» هنرپیشه جوان روسی به عنوان مجری مراسم افتتاحیه و اختتامیه حضور داشت. به گفته مطبوعات ایتالیایی در مراسم بدون سروصدای اختتامیه، «راپوپورت» به عنوان شیک‌ترین میهمان و «ویم وندرس» کارگردان آلمانی و رئیس هیات داوران، به عنوان بدلباس‌ترین میهمان حضور داشتند. بعضی مطبوعات ایتالیا، لباس‌های «وندرس» را به لباس‌های ماموران ژاندارمری تشبیه کردند و بعضی دیگر مدل لباس پوشیدن او را «مافیایی» خواندند! «ویم وندرس» در پایان مراسم اختتامیه، در جمع خبرنگاران، از تنش بین داوران سخن گفت و اعلام کرد که «در بین ما هستند داورانی که از نتایج اعلام شده چندان خشنود به‌نظر نمی‌رسند.» و در آخر نیز اضافه کرد «دیگر هیچ‌وقت در زندگی‌ام حاضر نیستم در هیات داوران جشنواره‌ای قرار بگیرم.»

ورود فیلم‌هایی با موضوعات سیاسی و اجتماعی از دهه هفتاد در جشنواره «ونیز» آغاز شد و در سال‌های اخیر به اوج رسید. به عنوان مثال می‌توان به جشنواره سال گذشته اشاره کرد که تمرکز تعداد زیادی از فیلم‌های حاضر در آن، جنگ و بحران در عراق پس از سقوط به دست آمریکا بودند. امسال نیز بسیاری از فیلم‌های بخش‌های اصلی جشنواره تمرکز خود را بر سوژه‌های سیاسی و اجتماعی گذاشته بودند. جنگ عراق و افغانستان و بحران‌های ناشی از آن، فقر و فلاکت در ویتنام، کودکان خیابانی در رومانی و مسائلی از این قبیل، همگی دستمایه فیلم‌های کارگردانان حاضر در این دوره از جشنواره «ونیز» بودند.

جشنواره فیلم «ونیز»، قدیمی‌ترین جشنواره‌ بین‌المللی سینمایی جهان است که نخستین بار در سال ۱۹۳۲ برگزار شد. این جشنواره در زمان جنگ جهانی دوم به دلیل بحران‌های ناشی از جنگ چند سالی دچار وقفه گردید. جشنواره «ونیز» در کنار جشنواره‌هایی چون «کن»، «برلین» و «لوکارنو» از مهم‌ترین رخدادهای سالانه سینمای جهان به شمار می‌آید.

جزیره «لیدو» محل برگزاری جشنواره، پس از ده روز پرتلاطم و پُر رفت و آمد، دوباره به حالت عادی خود بازگشت. ده روز تمام، ستارگان و کارگردانان حاضر در جشنواره، از روی فرش قرمزی که از هتل «اکسلسیور» (محل اقامت میهمانان جشنواره) تا کاخ جشنواره پهن شده بود، در میان سیل مشتاقان سینما و مجسمه شیرهای طلایی شصت و پنج سال جشن سینمایی در «ونیز»، در حال رفت و آمد بودند. بسیاری از جوانان و علاقه‌مندان به سینما از ساعات اولیه روز تا ساعات پایانی شب در انتظار دیدن هنرپیشگان محبوبشان، یا دست‌کم گرفتن امضا از آن‌ها در کنار فرش قرمز جشنواره در انتظار می‌نشستند.

شصت و پنجمین جشنواره سینمایی ونیز در حالی به پایان رسید که ایتالیا خود را آماده برگزاری سومین جشنواره سینمایی «رُم» می‌کند.

● برگزیدگان ونیز ۲۰۰۸

ـ جایزه شیر طلایی: کشتی‌گیر، ساخته دارن آرونوفسکی [آمریکا]

ـ جایزه شیر نقره‌ای برای بهترین کارگردانی: الکسی ژرمن جونیور، کارگردان فیلم سرباز کاغذی [روسیه]

ـ جایزه ویژه هیات داوری: تزا ساخته هیل جریما [اتیوپی]

ـ جایزه بهترین بازیگر مرد: سیلویو اورلاندو، بازیگر فیلم پدر جواننا [ایتالیا]

ـ جایزه بهترین بازیگر زن: دومینیک بلان، بازیگر فیلم شاگرد [فرانسه]

ـ جایزه مارچلو ماسترویانی برای بهترین بازیگر مرد یا زن جوان: جنیفر لارنس برای فیلم دشت سوزان [آمریکا]

ـ جایزه شیر ویژه: ورنر شروتر

ـ جایزه لویجی دی لارنتیس برای بهترین فیلم اول یک کارگردان: فیلم شام فراگوستو، ساخته جانی دی گرگوریو [ایتالیا]

مریم افشنگ