اولین مذاکرات جدی برای یکپارچگی جزیره قبرس

آیا ترک های قبرس پیش از ترکیه به اتحادیه اروپا خواهند پیوست

روز گذشته، پنجشنبه سوم جولای ۲۰۰۸ میلادی، رهبران سیاسی قبرس که در پی تهاجم ارتش ترکیه از سال ۱۹۷۴ دو پاره شده است، برای اولین بار در ۳۵ سال اخیر در حالی پشت میز مذاکره نشستند که افق اتحاد و یکپارچگی این جزیره مدیترانه‌ای از همیشه روشن‌تر است.

سازمان ملل متحد در ۳۰ سال گذشته با شیوه‌های مختلف کوشید تا قبرس را به کشور یکپارچه‌ای تبدیل کند که اختلافات قومی آن از طریق یک نظام سیاسی - فدرالی مشتمل بر دو منطقه حل شده باشد که البته تا امروز برای رسیدن به این هدف ناموفق بوده است. بزرگترین شکست اخیر سازمان ملل در این زمینه به رفراندوم اتحاد دو قبرس در پیشنهاد موسوم به «طرح عنان» (به نام کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل) در سال ۲۰۰۴ باز می‌گردد که طی آن بیش از ۷۵ درصد یونانی‌های قبرس به این طرح رای منفی دادند و مانع یکپارچگی مجدد این جزیره شدند.

اما تحولات جهانی و تحولات داخلی قبرس طی چهار سال گذشته به نحوی بوده است که به نظر می‌رسد یونانی‌های قبرس احتمالاً دیگر در رفراندوم مشابهی رای منفی به صندوق نخواهند ریخت و دیگر سیاستمدارانی تاسوس پاپادوپولوس، رییس‌جمهور پیشین قبرس را به رهبری خود انتخاب نخواهند کرد. برقراری جو اطمینان و اعتماد دو جانبه و روی کار آمدن شخصیت‌های سیاسی نظیر دیمیتریس کریستوفیاس، رییس‌جمهور کنونی جمهوری قبرس که با وعده‌هایی متحورانه در انتخابات فوریه سال جاری میلادی به پیروزی رسید از جمله تحولاتی بودند که فضای سیاسی این جزیره را کاملاً دگرگون کرده‌اند.

بر خلاف پاپادوپولوس که به خاطر موضع سرسختانه‌اش در برابر اتحاد با قسمت ترک نشین قبرس به «آقای نه» مشهور شده بود، کریستوفیاس از حزب کمونیست قبرس در حالی در انتخابات ریاست جمهوری فوریه به پیروزی رسید که اتحاد و یکپارچگی جزیره را در راس شعارهای انتخاباتی خود قرار داده بود.

● آیا یونانی‌ها نرمش بیشتری از خود نشان خواهند داد؟

به نظر می‌رسد که تحولات جهانی و منطقه‌ای از چند جنبه موجب شده است که یونانی‌های قبرس در مقایسه با سال ۲۰۰۴ موضع انعطاف‌پذیرتری در برابر ترک‌های این جزیره داشته باشند. برخی از این عوامل عبارتند از:

▪ احساس امنیت در آغوش اتحادیه اروپا: در واقع عضویت در اتحادیه اروپا به یونانی‌های قبرس حسی از اطمینان بخشیده است و آن‌ها را قادر ساخته بی‌هیچ نگرانی بتوانند برای تنظیم قرارداد صلحی منصفانه با ترک‌ها بر سر میز مذاکره بنشینند. فقدان این حس اطمینان پیش از پیوستن قبرس به اتحادیه اروپا در رفراندوم ۲۰۰۴ مشهود بود. آن‌ها طرح عنان را که هر رای ترک را معادل دو رای یونانی در نظر گرفته بود (برای ایجاد توازن در اختلاف جمعیت یونانی‌ها و ترک‌های قبرس) تهدیدی جدی برای امنیت خود می‌دانستند. اکنون عضویت چند ساله آن‌ها در اتحادیه اروپا به مثابه تضمینی امنیتی است که آن‌ها را قادر می‌سازد به بندهایی این چنین نیز در قرار داد صلح آتی بیاندیشند.

▪ هراس از تشکیل کوزووی جدیدی در قبرس: یونانی‌های قبرس پس از تجربه تلخی که صرب‌ها در شبه‌جزیره بالکان داشتند به درستی دریافتند که مواضع سرسختانه رهبرانی مانند پاپادوپولوس به معنای افزایش این احتمال است که جمهوری خود خوانده ترک‌ها در قبرس شمالی در مجامع جهانی و از سوی دیگر کشورها به رسمیت شناخته شود و به این ترتیب کوزووی دیگری در جزیره کوچک آن‌ها تشکیل شود.

▪ شکسته شدن تابوهای تاریخی: کریستوفیاس همچنین تابوهای تاریخی بسیاری را شکست که تا کنون یکی از موانع اصلی در اتحاد دو قبرس به شمار می‌رفت. او به عنوان رییس‌جمهور قبرس برای اولین بار در موضعی رسمی پذیرفت که یونانی‌های این جزیره نیز در درگیری‌هایی که در نهایت منجر به تجزیه آن شد، دخیل بوده‌اند. اشاره او احتمالاً به کودتای جریان افراطی ناسیونال به رهبری نیکوس سیمپسون در ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۴ بود که با فاصله کمتر از دو هفته حمله ارتش ترکیه را در پی داشت. سیمپسون خواهان پیوستن قبرس به یونان بود که تا آن لحظه هنوز تحت حکومت دیکتاتوری سرهنگ‌ها اداره می‌شد. علاوه بر این مسائل تاریخی کریستوفیاس پذیرفته است که ۵۰ هزار تبعه ترکی که پس از تقسیم جزیره به قسمت ترک‌نشین مهاجرت کرده‌اند، به عنوان اتباع قبرس در این جزیره بمانند. موضع سیاستمداران پیش از کریستوفیاس همیشه این بوده است که این مهاجران ترک، غیر قانونی هستند و باید به خاک ترکیه عودت داده شوند حال آن که برخی از آن‌ها قریب ۳۰ سال ساکن این جزیره بوده‌اند. دولت خود خوانده قبرس شمالی نیز این افراد را به عنوان اتباع قبرس شمالی به رسمیت شناخته است.

▪ باز شدن دروازه‌های جدید: سوم آوریل سال جاری میلادی در حالی که چند روزی بیشتر از ریاست جمهور کریستوفیاس نمی‌گذشت، رویدادی نمادین نشان داد که تحقق وعده‌های او درباره اتحاد دو قبرس چندان دور نیست. این رویداد باز شدن راه عبوری جدید در خیابان لدرا، طولانی‌ترین و مهم‌ترین خیابان مرکز نیکوزیا، پایتخت قبرس بود. به این ترتیب نیکوزیا که بعد از فروریختن دیوار برلین تنها شهر اروپا به شمار می‌رود که مرز آن را دو نیمه کرده، یک گام به اتحاد نزدیک‌تر شد. باز شدن این راه عبور به عنوان ششمین منطقه تردد در مرزی که جزیره قبرس را از شرق به غرب طی کرده است، هر چند خود محصول تغییرات دیگر در عرصه سیاسی بود اما در عمل نشان داد که یونانی‌ها برای یکپارچگی جزیره قبرس در مقایسه با چهار سال قبل مصمم‌تر شده‌اند و آماده‌اند تا از خود انعطاف بیشتری در برابر ترک‌ها نشان دهند.

● بر سر میز مذاکره

با توجه به شرایط اقتصادی – سیاسی دولت رسمی قبرس و دولت خود خوانده قبرس شمالی به رهبری محمت علی تلعت، به نظر می‌رسد آن چه برای هر یک از طرفین در دو سوی میز مذاکره پنج‌شنبه بیش از هر چیز اهمیت دارد و برای حفظ آن خواهند کوشید، یکپارچگی جزیره قبرس به تمامی معنا از سوی طرف یونانی، و حفظ خود مختاری شمال از سوی ترک‌هاست. در واقع در این بین یونانی‌ها می‌کوشند تا از این پس چهره سیاسی واحدی از جزیره قبرس ارائه دهند و در مقابل ترک‌ها نیز تلاش می‌کنند تا اختیارات و امتیازهای خود را در حیطه تحت نفوذشان در شمال حفظ کنند.

به بیان دیگر هر دو طرف به نوعی می‌کوشند به رغم اتحاد کم‌تر در وضعیت کنونی خود خللی ایجاد کنند. البته در عین حال به هیچ عنوان نیز نمی‌توانند مساله اتحاد و یکپارچگی را نادیده بگیرند چرا که اتحاد دو قبرس برای بخش شمالی ترک نشین به لحاظ اقتصادی و برای دولت بخش یونانی‌نشین جنوبی به لحاظ سیاسی کاملاً حیاتی است.

عامل دیگری که موجب می‌شود امیدواری درباره نتایج گفتگوها افزایش پیدا کند روابط رو به بهبود آتن و آنکارا است. آتن و آنکارا هر دو در موضع‌گیری‌های رسمی می‌گویند که دولت‌های تحت حمایت‌شان در پیگیری سیاست‌های مورد نظر خود آزاد هستند و در پشت پرده نیز برای نزدیکی بیشتر ترکیه و یونان که منافع بسیاری برای دو طرف دارد، رهبران دولت قبرس و جمهوری خود خوانده قبرس شمالی را به رسیدن به نتیجه‌ای قطعی تشویق می‌کنند.

اما اختلاف که ممکن است محور اصلی گفتگوهایی قرار گیرد که پنجشنبه آغاز می‌شود تفاوت برنامه زمان‌بندی کریستوفیاس و تلعت درباره یکپارچگی قبرس است. تلعت که قبرس ترک‌نشین شمال را دچار مشکلات متعدد اقتصادی می‌بیند و اتحاد دو قبرس راه حل فوری آن‌ها (قبرس شمالی از زمان اعلام استقلال یک جانبه پس از حمله ۱۹۷۴ ارتش ترکیه در تحریم اقتصادی قرار دارد) می‌کوشد طرف مقابل خود را به پذیرش اتحاد فوری در چارچوب طرح ۲۰۰۴ عنان متقاعد کند که در آن صورت پیش از پایان سال جاری میلادی می‌توان انتظار داشت که اولین دولت مشترک یونانی‌ها و ترک‌های قبرس پس از ۳۴ سال تشکیل شود.

اما در مقابل کریستوفیاس که در حرکتی تاکتیکی در سال ۲۰۰۴ نیز هواداران‌اش را به رای منفی دادن در رفراندوم طرح عنان ترغیب کرده است، معتقد است که طرح دیگری که سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶ برای اتحاد دو قبرس پیشنهاد کرد، مدل بهتری برای یکپارچگی جزیره به شمار می‌رود. این طرح که متضمن صلح و اتحاد مرحله به مرحله است از زمان آغاز اجرا تا تکمیل و یکپارچگی نهایی دو قبرس حداقل ۱۲ ماه طول خواهد کشید.

کریستوفیاس همراه حزب‌اش همیشه اصلی‌ترین عامل ارتباط یونانی‌ها با ترک‌های قبرس بوده و در زمان تصدی ریاست پارلمان قبرس که با ریاست جمهوری پاپادوپولوس تندرو از حزب محافظه‌کار «دموکرات» همزمان شده بود، تنها کسی بود که روزنه گفتگوهای شمال – جنوب را باز نگه داشت. اکنون اصرار و پافشاری او بر اتخاذ تدبیری دراز مدت‌تر برای اتحاد دو قبرس که همان طرح ۲۰۰۶ سازمان ملل است شاید به این خاطر است که زمانی بیشتر در اختیار دولت او می‌گذارد تا پیشاپیش به حل برخی از مشکلات متعددی بپردازند که بعد از اتحاد خود را نامیان خواهند ساخت.

رهبران سیاسی ترک‌ها و یونانی‌های قبرس بی‌شک در این مساله اختلافی ندارند که این جزیره پس از اتحاد از دید خارجی و بین‌المللی یک دولت داشته باشد و در داخل از دو بخش فدرال تشکیل شده باشد. اما مسائلی نظیر حضور پایگاه‌های نظامی ترکیه در بخش قبرس شمالی و این که آیا آنکارا حاضر خواهد شد نیروهای خود را از قبرس شمالی خارج کند در کنار مشکلات اجتماعی همچنان بدون پاسخ و راه حل باقی مانده‌اند.

برای مثال پس از اتحاد، بسیاری از یونانی‌هایی که در زمان حمله ترک‌ها به قبرس به قسمت جنوبی و یونانی‌نشین گریخته‌اند، احتمالاً خواستار بازگشت به محل زندگی سابق خود خواهند شد و خواهند خواست که املاک آن‌ها (از جمله بسیاری از هتل‌ها و مراکز تفریحی بزرگ که درآمد اصلی جزیره قبرس را تشکیل می‌دهند) به آن‌ها عودت داده شود و این در حالی است که این املاک اکنون بیش از ۳۰ سال است که در اشغال ترک‌ها هستند. بازگرداندن این اموال نیز بی‌تردید یکی از معضلات پیش روی کریستوفیاس، پس از اتحاد دو قبرس خواهد بود.

نویسنده : آرش مومنیان