توصیه های پزشکان به رانندگان

پای حرف های دکتر سیداکبر شریفیان متخصص طب کار

رانندگی از آن شغل‌های پراسترسی است که کلی عوارض جسمی و روانی دارد ولی با آگاهی‌های لازم می‌توان امکان بروز این عوارض را به حداقل رساند. رانندگان در حین رانندگی در وضعیتی قرار دارند که به واسطه نیروهای وارده بر مفاصل بدن‌شان (ستون فقرات، زانو، ران و مفصل مچ ‌پا) در طولانی‌مدت دچار عارضه می‌شوند. دکتر سیداکبر شریفیان، متخصص طب‌ کار و بیماری‌های شغلی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ما را با عوارض و راه‌های پیشگیری و درمان این عوارض آشنا می‌کند...

▪ آقای دکتر! اوضاع رانندگان در کشور ما چطور است؟

ـ رانندگان در کشور ما اعضای یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور (صنعت حمل و نقل) هستند. ما نزدیک به ۴۰۰ هزار راننده حرفه‌ای در سطح کشور داریم که از راه رانندگی امرار معاش می‌کنند و این باعث می‌شود که صنعت حمل ونقل، بزرگ‌ترین نیروی کار کشور ما را تشکیل بدهد ولی متاسفانه در این صنعت بزرگ، آگاهی و آشنایی لازم را در زمینه طب کار و سلامت شغلی رانندگی نداریم. به عنوان مثال در زمینه رانندگی در بیشتر موارد کارفرمایی نداریم و عملا رانندگان خویش‌کارفرما هستند و در نتیجه خودشان هستند و وسیله نقلیه‌شان. یعنی از امکاناتی که در قانون برای پرسنل یک حرفه پیش‌بینی می‌شود، محروم‌اند. حتی انجمن‌های صنفی و حرفه‌ای هم که معمولا بر کارگران برای تامین نیازهای حقوقی و معاینات دوره‌ای‌شان نظارت می‌کنند، به رانندگان توجه زیادی نمی‌کنند. در نتیجه ما می‌بینیم یک راننده با یک بیماری در طولانی‌مدت کار می‌کند و زمانی ما متوجه‌اش می‌شویم که عوارض جانی و مالی آن را می‌بینیم.

▪ عوارض حاصل از رانندگی چه چیزهایی است و آیا این عوارض مربوط به همه راننده‌ها می‌شود یا فقط قشر خاصی از آنها را درگیر می‌کند؟

ـ ببینید؛ ما یک‌سری از رانندگان را داریم که به طور معمول در سطح شهر مشغول به کار هستند ولی رانندگی شغل اولشان نیست و یک‌سری هم افرادی هستند که درآمد اصلی‌شان از راه رانندگی به دست می‌آید و بحث ما در مورد این دسته جدی‌تر است. به علت اینکه این حرفه علی‌رغم اینکه سبب خستگی شدید راننده می‌شود، عملا تحرک چندانی ندارد و این عدم فعالیت سبب ایجاد عوارض جسمی گوناگون در رانندگان می‌شود که مهم‌ترین این عوارض مشکلات اسکلتی عضلانی است و این افراد در بسیاری از مفاصل بدن‌شان از جمله ستون مهره کمری، مفصل زانو، گردن، شانه، مچ‌دست، آرنج، مچ‌پا و تقریبا همه مفاصل دچار عارضه می‌شوند و این همه به خاطر نوع نشستن و تداوم نشستن است. ضمن این که پزشکان بروز اختلال در دستگاه گردش خون را هم یکی از مشکلات رانندگان می‌دانند. همچنین ثابت بودن راننده در وضعیت نشسته و آویزان ماندن پا به مدت طولانی موجب بیماری تورم رگ‌های پا یا واریس می‌شود.

▪ راننده‌ها برای سالم ماندن باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

ـ نکته اول این است که وقتی به یک پزشک به هر علتی مراجعه می‌کنند حتما به وی بگویند که راننده هستند و ساعت‌های طولانی در روز پشت‌ فرمان قرار می‌گیرند چون یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رانندگی این است که راننده در زمان کار باید هوشیاری کامل داشته باشد و هر چیزی که این سطح هوشیاری را پایین بیاورد مانند مصرف یک داروی ساده، خطرناک است و ما مکررا مواردی را داشته‌ایم که راننده بنا به دستور پزشک دارویی را مصرف کرده و در حین رانندگی دچار خواب‌آلودگی و در نتیجه سانحه شده است. بنابراین توصیه ما به پزشکان و رانندگان تنظیم زمان مصرف دارو است. به عنوان مثال دستورالعمل استفاده از داروهای آنتی‌هیستامین، داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی این است که مصرف آنها در حین رانندگی یا نیم تا یک ساعت قبل از رانندگی اکیدا ممنوع است.

نکته دوم درباره بیماری‌هایی است که ممکن است فرد جدا از عوارض رانندگی داشته باشد؛ مثلا بیماری دیابت یا بیماری‌های قلبی و... این بیماری‌ها ممکن است حتی در حرفه رانندگی تشدید شود و یا اینکه راننده باید به دلیل ابتلا به آن بیماری، یک‌سری توجهات خاص داشته باشد. به عنوان مثال تاکید ما به رانندگان مبتلا به دیابت که دارو مصرف می‌کنند، این است که همیشه همراه‌شان یک ماده غذایی شیرین داشته باشند تا زمانی که قند خون‌شان ناگهان افت کرد و پایین آمد، از آن ماده غذایی شیرین استفاده کنند. همچنین رانندگان مبتلا به بیماری‌های قلبی باید داروهای خودشان را تنظیم کرده و سر ساعت مصرف کنند. به هر حال این افراد تحت استرس و فشار روانی و جسمی هستند و این استرس ممکن است عارضه قلبی‌شان را تشدید کند.

▪ بعضی راننده‌ها بنا به مقتضیات شغلی مجبورند در ساعات غیرمعمول، مثلا از شب تا صبح، رانندگی کنند. این‌‌گروه از رانندگان را چه خطراتی تهدید می‌کند؟

ـ خب، این امر سبب ایجاد اختلال خواب می‌شود، یعنی زمانی که فرد باید استراحت کند، مشغول به کار است و از طرفی توانایی استراحت در روز را هم ندارد چون همان‌طور که می‌دانید بدن ما از لحاظ ساختار درونی در محیطی می‌تواند به خواب برود که برای استراحت مناسب باشد. به طور مثال اگر نور شدید در محیط وجود داشته باشد، بدن نمی‌تواند به خواب برود زیرا یکی از فاکتورهایی که سبب می‌شود انسان بیدار بماند، نور است.

▪ این گروه از رانندگان باید چه کار کنند تا عوارض شغلی در آنها کمتر شود؟

ـ این رانندگان باید در اتاقی بخوابند که پرده ضخیم دارد یا از چشم بند استفاده کنند تا چشم در مواجهه با نور نباشد و به یک آرامش نسبی برسند و از همه مهم‌تر بین ساعت ۱۲ نیمه شب تا ۴ صبح رانندگی نکنند و سعی کنند بخوابند. مشکل دیگر خواب در روز، سر و صدا است و همه اینها سبب ایجاد اختلال خواب می‌شود. اختلال خواب موجب می‌شود توانایی کار برای زمان بعدی رانندگی کاهش پیدا کند و همین امر سبب گرایش بعضی از رانندگان به مصرف مواد محرک و مخدر می‌شود. لازم به توضیح است که با مصرف مواد مخدر عملا مغز را فریب می‌دهیم چون مواد مخدر خستگی و خواب را برطرف نمی‌کند بلکه راه‌هایی که انتقال پیام خستگی و خواب را به مغز بر عهده دارند، بلوکه می‌کند و مغز به صورت کاذب احساس خستگی و خواب نمی‌کند و به بدن دستور حرکت می‌دهد. باید بدانید به ازای یک سال استفاده از مواد مخدر و کار کشیدن از بدن در حالی که بدن نیاز به استراحت دارد، فرد ده سال فرسوده می‌شود و ظاهری مسن و پیر پیدا می‌کند و من خواهشم از این دسته رانندگان آن است که با استفاده از روش‌های صحیح پزشکی، اختلال خواب‌شان را درمان کنند نه استفاده از موادی که هیچ خیری در آن نیست.

▪ راننده‌ها در طول شبانه‌روز تا چند ساعت مجاز به رانندگی هستند؟

ـ طبق قانون وزارت کار، ۸ ساعت کار در روز یا ۴۰ ساعت در هفته به عنوان ساعت استاندارد کار در کلیه مشاغل در نظر گرفته شده است ولی ما معتقدیم که بد نشستن و بد رانندگی کردن ایجاد عارضه می‌کند؛ چه شما در روز نیم ساعت پشت فرمان بنشینید چه ۵ ساعت. خواه‌ناخواه کسی که ۵ ساعت با نشستن نامناسب رانندگی می‌کند سریع‌تر دچار عارضه می‌شود تا فردی که نیم تا یک ساعت در روز رانندگی می‌کند که البته این فرد هم در طولانی مدت دچار عارضه خواهد شد، یعنی اگر طرز نشستن راننده اشتباه باشد و از نظر ارگونومی غلط انجام شود، در درازمدت دچار عوارض اسکلتی عضلانی خواهد شد چون در حرفه رانندگی مفاصل بدن بدون حرکت است. ستون مهره‌ای ناحیه گردنی مفاصل شانه‌ها، مفاصل ستون مهره‌‌ای کمری و پشتی و سینه‌ای، لگن، مفصل ران و زانو همه ثابت هستند و باید بدانید که اگر از عضله، مفصل یا عضوی از بدن کار نکشیم، بدن کم‌کم آن را ضعیف می‌پندارد.

به عنوان مثال اگر از عضلات پشتی کار نکشیم، این عضلات به تدریج فرسوده شده و تحلیل می‌رود. در افرادی که شغل‌شان مانند راننده‌ها نشستنی انجام می‌شود، یعنی عضلات کناری ستون فقرات همه پشت‌ میز‌نشین‌ها در درازمدت شروع به تحلیل رفتن می‌کند و فرسوده می‌شود. بنابراین کوچک‌ترین فشار یا آسیب به ستون مهره‌ها خیلی جدی گرفته می‌شود. از طرفی بد نشستن سبب می‌شود آب دیسک بین مهره‌ای در ستون فقرات از بین برود و قابلیت ارتجاعی خود را از دست بدهد و به محض وارد شدن یک ضربه یا فشار ساختمانش به هم ریخته و سبب بیرون‌زدگی دیسک می‌شود که روی اعصاب ناحیه از جمله عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند و بیمار از دردی در ناحیه کمر که از ران شروع شده و تا پایین پایش تیر می‌کشد، شکایت می‌کند.

▪ صندلی اتومبیل در این بین چه نقشی دارد؟

ـ صندلی وسیله‌ای است که راننده همواره با آن همراه است و حتما باید قابلیت تنظیم داشته باشد. قد، وزن، طول ران و طول ساق‌ پای همه راننده‌ها مثل هم نیست. پس راننده باید بتواند شیب صندلی، نحوه نشستن، فاصله‌اش از کف اتومبیل، فاصله‌اش از فرمان و .... را تنظیم کند.

▪ از کجا بفهمیم که تنظیم‌ صندلی استاندارد است؟

ـ صندلی را باید در موقعیتی تنظیم کنیم که فرورفتگی‌ها و بیرون‌آمدگی‌های پشت را بپوشاند. زاویه زانو هم باید یک زاویه نسبتا باز باشد. به هیچ‌وجه پا نباید کشیده باشد و باید به راحتی به پدال‌ها برسد.

مریم منصوری