قرآن مجید در دلالت خود مستقل است

قرآن مجید كه از سنخ كلام است مانند سایر كلامهای معمولی از معنی مراد خود كشف میكند و هرگز در دلالت خود گنگ نیست و از خارج نیز دلیلی وجود ندارد كه مراد تحت اللفظی قرآن جز آنست كه از لفظ عربیش فهمیده میشود

قرآن مجید كه از سنخ كلام است مانند سایر كلامهای معمولی از معنی مراد خود كشف میكند و هرگز در دلالت‏خود گنگ نیست و از خارج نیز دلیلی وجود ندارد كه مراد تحت اللفظی قرآن جز آنست كه از لفظ عربیش فهمیده میشود.

اما اینكه خودش در دلالت‏خود گنگ نیست زیرا هر كس بلغت آشنائی داشته باشد از جملات آیات كریمه معنی آنها را آشكارا میفهمد چنانكه از جملات هر كلام عربی دیگر معنی میفهمد.

علاوه بر این بآیات بسیاری از قرآن برمیخوریم كه در آنها طائفه خاصی را مانند بنی اسرائیل و مؤمنین و كفار و گاهی عموم مردم را متعلق خطاب قرار داده مقاصد خود را بایشان القاء میكند (۱) یا با آنان باحتجاج میپردازد یا بمقام تحدی برآمده از ایشان میخواهد كه اگر شك و تردید دارنددر اینكه قرآن كلام خداست مثل آن را بیاورند و بدیهی است كه تكلم با مردم با الفاظی كه خاصیت تفهیم را واجد نیست معنی ندارد و همچنین تكلیف مردم بآوردن مثل چیزی كه معنی محصلی از آن فهمیده نمیشود قابل قبول نیست.

علاوه بر این خدای متعال میفرماید: «افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها» (۲) ترجمه:آیا قرآن را تدبر-پی گیری آیات با تامل-نمیكنند یا بدلهائی قفلهاشان زده شده) و میفرماید: «افلا یتدبرون القرآن و لو كان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا كثیرا» (۳) ترجمه آیه گذشت) .

دلالت آیه‏ها بر اینكه قرآن تدبر را كه خاصیت تفهم را دارد می‏پذیرد و همچنین تدبر اختلافات آیات را كه در نظر سطحی و ابتدائی پیش میآید حل میكند روشن است و بدیهی است كه اگر آیات در معانی خودشان ظهوری نداشتند تامل و تدبر در آنها و همچنین حل اختلافات صوری آنها بواسطه تامل و تدبر معنی نداشت.

و اما اینكه راجع بنفی حجیت ظواهر قرآن دلیلی از خارج نیست زیرا چنین دلیلی وجود ندارد.

جز اینكه برخی گفته‏اند در تفهیم مرادات قرآن ببیان تنها پیغمبر اكرم (ص) یا ببیان آنحضرت و بیان اهل بیت گرامش باید رجوع كرد.

ولی این سخن قابل قبول نیست زیرا حجیت‏بیان پیغمبر اكرم (ص) و امامان اهل بیت (ع) را تازه از قرآن باید استخراج كرد و بنابر این چگونه متصور است كه حجیت دلالت قرآن ببیان ایشان متوقف باشد بلكه در اثبات اصل رسالت و مامت‏باید بدامن قرآن كه سند نبوت است چنگ زد.

و البته آنچه گفته شد منافات ندارد با اینكه پیغمبر اكرم (ص) وائمه اهل بیت (ع) عهده‏دار بیان جزئیات قوانین و تفاصیل احكام شریعت-كه از ظواهر قرآن مجید بدست نمیآید-بوده‏اند.

و همچنین سمت معلمی معارف كتاب را داشته‏اند چنانكه از آیات ذیل در میآید: «و انزلنا الیك الذكر لتبین للناس ما نزل الیهم‏» (۴) ترجمه:و فرو فرستادیم بتو ذكر-قرآن-را برای اینكه آنچه را بمردم نازل شده برای‏شان بیان و روشن كنی) . «و ما آتاكم الرسول فخذوه و مانها كم عنه فانتهوا» (۵) ترجمه:آنچه را پیغمبر برای شما آورد یعنی امر كرد بگیرید و بپذیرید و آنچه از آن نهی كرد خودداری كنید) «و ما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله‏» (۶) ترجمه:ما هیچ پیغمبری را نفرستادیم مگر برای اینكه باذن خدا اطاعتش كنند) . «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمهٔ‏» (۷) ترجمه:خدا است آنكه در میان جماعت امی از خودشان پیامبری برانگیخت كه آیات خدا را بر ایشان تلاوت میكند و آنان را تزكیه مینماید، و بر ایشان كتاب و حكمت را تعلیم میدهد) .

بموجب این آیات پیغمبر اكرم (ص) مبین جزئیات و تفاصیل شریعت و معلم الهی قرآن مجید میباشد و بموجب حدیث متواتر ثقلین پیغمبر اكرم ائمه اهل بیت را در سمتهای نامبرده جانشینان خود قرار داده است.و این مطلب منافات ندارد باینكه دیگران نیز با اعمال سلیقه‏ای كه از معلمین حقیقی یاد گرفته‏اند مراد قرآن مجید را از ظواهر آیاتش بفهمند.

●معنی حجیت‏بیان پیغمبر (ص) و ائمه (ع)

بدلالت‏خود قرآن مجید بیان پیغمبر اكرم (ص) و اهل بیت گرامش-چنان كه در فصول سابقه گذشت-در تفسیر آیات قرآنی حجیت دارد.

این حجیت در مورد قول شفاهی و صریح پیغمبر اكرم (ص) و ائمه اهل بیت و همچنین در اخبار قطعیهٔ الصدور كه بیان ایشان را حكایت میكند روشن است.

ولی خبر غیر قطعی كه در اصطلاح خبر واحد نامیده میشود و حجیت آن در میان مسلمین مورد خلاف است منوط بنظر كسی است كه بتفسیر میپردازد، در میان اهل سنت نوعا بخبر واحد كه در اصطلاح صحیح نامیده میشود مطلقا عمل میكنند و در میان شیعه آنچه اكنون در علم اصول تقریبا مسلم است اینست كه خبر واحد موثوق الصدور در احكام شرعیه حجت است و در غیر آنها اعتبار ندارد برای تحقیق مسئله بعلم اصول باید مراجعه كرد.

نویسنده: استاد علامه طباطبایی (رض)

۱- امثال یا ایها الذین كفروا و یا اهل الكتاب و یا بنی اسرائیل و یا ایها الناس كه بسیار است.

۲- سوره محمد آیه ۲۴

۳- سوره نساء آیه ۸۲

۴- سوره نحل آیه ۴۴

۵- سوره حشر آیه ۷

۶- سوره نساء آیه ۶۴

۷- سوره جمعه آیه ۲.