جنگ و اخلاق جنگ در ادیان

اسلام راهبردهای روشنی برای زمان آغاز جنگ و چگونگی انجام جنگ از لحاظ اخلاقی ارائه داده است جنگ در زمان دفاع از خود, زمان حمله دیگر کشورها به کشور اسلامی و زمانی که دیگر کشورها به مسلمانان خود ستم روا دارد, واجب است

تمام ادیان بر عشق و صلح تاکید کرده‌اند، اما تقریباً تمام آن‌ها در طول تاریخ به نوعی درگیر جنگ و علت جنگ قلمداد شده‌اند. برخی از جنگ‌های امروزی را به دین نسبت می‌دهند، اما در حقیقت می‌توان گفت جنگ‌های معدودی هستند که علت اصلی آن‌ها دین باشد. دین برای افراد و گروه‌های بسیاری مولفه مهم هویت شخصی و گروهی تلقی می‌شود، اما الزاماً هر جنگی که با نام دین انجام می‌شود، جنگ دینی نیست.

● جنگ و اخلاق جنگ در دین اسلام

اسلام راهبردهای روشنی برای زمان آغاز جنگ و چگونگی انجام جنگ از لحاظ اخلاقی ارائه داده است. جنگ در زمان دفاع از خود، زمان حمله دیگر کشورها به کشور اسلامی و زمانی که دیگر کشورها به مسلمانان خود ستم روا دارد، واجب است. جنگ باید به شکلی منظم، با اجتناب از صدمه زدن به غیرنظامیان، استفاده از حداقل نیروی لازم، بدون وجود خشم و رفتار انسانی با اسرای جنگی صورت گیرد. مسلمانان باید بر اساس اصول عدالت الهی اقدام به جنگ کنند.

خداوند در قرآن سوره نسا آیه ۷۶ می‌فرماید: "کسانی که ایمان دارند، در راه خدا پیکار می‏کنند و آن‌ها که کافرند، در راه طاغوت.

پس شما با یاران شیطان، پیکار کنید (و از آن‌ها نهراسید) زیرا که نقشه شیطان، (همانند قدرتش) ضعیف است". و در آیه ۳۹ و ۴۰ سوره سوره حج آمده است: به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا که مورد ستم قرار گرفته‏اند؛ و خدا بر یاری آن‌ها تواناست. همان‌ها که از خانه و شهر خود، به ناحق رانده شدند، جز این که می‏گفتند: «پروردگار ما، خدای یکتاست» و اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه‏ها، و معابد یهود و نصارا، و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‏شود، ویران می‏شود و خداوند کسانی که او را یاری کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یاری می‏کند؛ خداوند قوی و شکست‌ناپذیر است.

همچنین در آیه ۷۵ سوره نسا می‌فرماید: چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران) تضعیف شده‏اند، پیکار نمی‏کنید؟ همان افراد (ستمدیده‌‏ای) که می‏گویند: «پروردگارا ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما.

اما ایده جنگ نامحدود و بدون درنظرگیری حد کاملاً غیراسلامی است. چنانچه در سوره بقره آیه ۱۹۰ نیز آمده است: و در راه خدا، با کسانی که با شما می‏جنگند، نبرد کنید و از حد تجاوز نکنید که خدا تعدی‌کنندگان را دوست نمی‏دارد.

اسلام دینی است که از صلح و آرامش حمایت می‌کند و سزای کسانی که بی‌گناهی را به قتل رساند، دوزخ می‌شمارد. خداوند در قرآن سوره مائده، آیه ۳۲ می‌فرماید: به همین جهت، بر بنی‌اسرائیل مقرر داشتیم که هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسان‌ها را کشته؛ و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است و رسولان ما، دلایل روشن برای بنی‌اسرائیل آوردند، اما بسیاری از آن‌ها، پس از آن در روی زمین، تعدی و اسراف کردند.

قرآن هدف از جنگ را تنها انگیزه‌های درخور توجه می‌داند، نه پاداش دنیوی. همان طور که خداوند در قرآن کریم سوره نسا، آیه ۷۴ می‌فرماید: کسانی که زندگی دنیا را به آخرت فروخته‏اند، باید در راه خدا پیکار کنند و آن کس که در راه خدا پیکار کند، و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.

مسلمانان از حمله به سربازان زخمی منع شده‌اند، مگر این که شخص زخمی به جنگ ادامه دهد. دیدگاه حضرت محمد (ص) درباره جنگ با غیرنظامیان در حدیثی چنین بیان شده است که در جنگی حضرت(ص) زنی را می‌بیند که کشته شد و این عمل را تقبیح می‌کند. زمانی که دشمن شکست خورد، سربازان باقی مانده را باید به عنوان اسیر جنگی زندانی کنید و از کشتن آنان اجتناب کنید.

خداوند در سوره محمد، آیه ۴ می‌فرماید: و هنگامی که با کافران در میدان جنگ روبه‌‏رو شدید، گردن‌های‌شان را بزنید، (و این کار را همچنان ادامه دهید) تا به اندازه کافی دشمن را درهم کوبید؛ در این هنگام اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا بر آنان منت گذارید (و آزادشان کنید) یا در برابر آزادی از آنان فدیه غرامت) بگیرید؛ (و این وضع باید همچنان ادامه یابد) تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد، (آری) برنامه این است و اگر خدا می‏خواست خودش آن‌ها را مجازات می‏کرد، اما می‏خواهد بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید؛ و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی‏برد.

● جنگ و اخلاق جنگ در دین مسیحیت

نظریه بنیادین مسیحیت مدرن این است که جنگ بندرت توجیه شده است و باید از آن اجتناب کرد، مگر این که شرایط جنگ عادلانه فراهم شده باشد. یک فرد مسیحی ممکن است اعتقاد داشته باشد که شواهد و استدلال‌های مورد نیاز برای حمایت از جنگ متعالی‌تر از شواهدی است که رهبران ملی برای جنگ بدان نیاز دارند. مسیحیت به هیچ عنوان ضدجنگ نیست. برخی می‌گویند مسیحیت مدرن علیه جنگ یک پیشفرض دارد، اما دیگران می‌گویند که پیشفرض مسیحیت مدرن علیه بی‌عدالتی است و تعصبات ضدجنگ از بی‌عدالتی ناشی می‌شود که در زمان جنگ به وجود می‌آید.

این دیدگاه می‌گوید که هدف مسیحیت گسترش صلح و عدالت در سراسر جهان است: ممکن است که جنگ گاهی ابزاری برای تحقق این امر باشد و آغاز جنگ ممکن است گاهی بهتر از اشاعه بی‌عدالتی و قربانی شدن افراد بی‌گناه باشد. مسیحیان بسیاری از هر نوع جنگ احتراز می‌کنند. این امر در مورد فعالان صلح یا کسانی که باید بسختی آن‌ها را قانع کرد که جنگ توجیه شده است، صدق می‌کند. مسیحیان استدلال می‌کنند که آیین احتراز از جنگ بر اساس تعالیم مسیح به وجود آمده است. گروه‌های مسیحی که بر آیین احتراز از جنگ تاکید دارند، منونیت‌ها و کویکرها هستند.

دیدگاه مسیحیت از جنگ طی تاریخ دین دستخوش تغییر شده است. ۳۰۰ سال اول دوران مسیحیت، آیین احتراز از جنگ بشدت رواج داشت. این امر بسرعت در زمان کنستانتین تغییر کرد. سال‌ها مسیحیان اعتقاد داشتند که استفاده از خشونت و جنگ برای تبلیغ و ترویج دین و برخورد با مخالفان درست است. آن‌ها خشونت را به عنوان اقدامی که ذاتاً بد است، در نظر نمی‌گرفتند. این طرز تفکر منجر به جنگ‌های مقدس شد که بهترین نمونه آن جنگ‌های صلیبی به شمار می‌رود. از زمان کنستانتین به بعد نویسندگان و واعظان مسیحی از استعارات جنگی و دلیرانه در وصف دین خود سود جستند. این ایده را که خشونت ذاتاً بد نیست، می‌توان در اشکال مختلف نظریه جنگ عادلانه و خشونت (جنگ) به مثابه ابزاری تلقی کرد که عدالت و صلح را بر قرار می‌کند.

---