همسایه نزدیک, به از برادر دور

ارزیابی دکتر محمد علی عباسی, استاد دانشگاه و قائم مقام گروه صنعتی صفا, از چشم انداز تجارت خارجی کشور

تجارت خارجی ما با برخی کشورها در سالی که گذشت، تحت تأثیر مسایل سیاسی، بسیار ضعیف و غیر قابل دفاع بوده است که از این منظر، تأمین نیازهای تولیدی و سرمایه‌ای و مبادلات پولی و بانکی با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده‌اند.

نفت حایز اهمیت‌ترین ماده تجاری کشور ما بوده و هست که ۸۰ تا ۸۵ درصد اقتصاد بر آن متکی است. تراز تجاری و درآمدهای کشور به شدت به نفت وابسته‌اند و هزینه‌های دولت از آن تأمین می‌شوند. آنچه بسیار مهم است، جغرافیای اقتصادی و شرکای تجاری ما است. این موضوع به شدت به روابط بین‌الملل ما تکیه دارد.

● هزینه‌های پایبندی

حفاظت و حراست از اصول اساسی کشور، نیازمند پرداخت هزینه‌هایی است که این هزینه‌ها باید مدیریت شوند. بنگاه‌های ما جزو مجموعه‌هایی‌اند که بیش از بقیه ارکان کشور، هزینه‌های مذکور را پرداخته و می‌پردازند. این موضوع مهم است و باید با دقت در مدیریت هزینه‌ها، بخش‌هایی که از اهمیت بالایی در ثبات اقتصادی کشور برخوردارند، از مصونیت بیشتری بهره مند باشند. در حال حاضر، مسایل بین‌المللی، اثرات سختی را بر این بخش گذاشته‌اند و از طرفی از زاویه فشارهای داخلی اقتصادی نظیر تورم، ارز و سیاست‌های مالی و پولی نیز مشکلات در حال تشدیدند.

حقیقت این است که اولاً کشورهای خارجی به همان میزان که ما به آنها نیاز داریم، به ما نیازمندند و ثانیاً جریان پولی و اقتصادی در نهایت راه مناسب را برای برون رفت از محدودیت‌ها خواهد یافت. این مسایل نشان می‌دهند که یک دیپلماسی مناسب قادر است مسیر گذر مطلوبی را برای دو طرف فراهم سازد. حتی می‌توان برای خروج از وضع موجود، از بخش خصوصی کمک گرفت و ارتباط بخش خصوصی کشور را با سایر کشورها افزایش داد و در جهت حل بحران‌های موجود به کار برد.

تولید در مفهوم تام آن، تحت تأثیر نفت و درآمدهای آن قرار گرفته و این تجربه‌ای تاریخی است. در کشور ما همواره در شرایط بهبود قیمت نفت، توجه کمتری به تولید صورت گرفته و شاید بتوان امیدوار بود که در آینده با تهدیدهای نفتی، توجهات به توانایی‌های ملی هم افزایش یابند. در حال حاضر، نگرانی ایجاد شده در حوزه اقتصاد تجارت و تولید، بازگشت به دوران سهمیه بندی ارزی و ثبت سفارش و امثالهم است که دوباره مشکلات را افزایش خواهد داد.

نکته این است که تجارت بر تولید ما اثر مستقیم می‌گذارد و همه بخش‌های اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. محدودیت‌ها و تحریم‌ها با تأثیر بر صادرات و واردات، اثر خود را نشان داده‌اند و در آینده، این اثرات بیشتر خواهند شد. کاهش استفاده از منابع و سرمایه‌های خارجی و همچنین محرومیت استفاده از خدمات بانکی بین‌المللی، یکی از کانال‌های تضعیف اقتصاد تجاری کشور ما است.

افت تولید، عدم تعهد به پرداخت بدهی‌ها، کاهش اشتغال، کاهش درآمدهای دولت، کاهش پس‌انداز و سرمایه گذاری‌ها، کاهش رفاه کل و بسیاری موارد دیگر، ناشی از تأثیر تحریم‌ها بر تولید و تجارت‌اند. متأسفانه باید گفت بنگاه‌های ما علاوه بر آن که در خارج از خانه تحت فشارند، در داخل نیز تحت فشارهای داخلی‌اند و این منصفانه نیست، چرا که باید بتوان نیروهای منفی خارجی را با کمک تمهیدات داخلی برطرف کرد و یا لااقل از اثرات آنها کاست.

● چرا مشکلات حل نمی‌شوند؟

آیا ما برنامه‌های اقتصادی کشور را مورد بازبینی قرار داده‌ایم؟ آیا در استراتژی "ایران در ۱۴۰۴" مسیر را درست پیموده‌ایم؟ همبستگی، تقسیم کار و تقسیم برنامه، کجای کار ما است؟ چگونه می‌توان بدون تعریف مسؤولیت، نظارت و کنترل، مشکلات را برطرف کرد؟ افت و خیزهای بورس را ببینید. غالب افت و خیزهای بازار سرمایه کشور ما آنی‌اند و این حکایت از عدم ثبات اقتصاد دارد. پس باید گفت اگر چه برخی از فشارهای بین‌المللی به ما آسیب زده‌اند، اما فشارهای داخلی هم کم نیستند و آثار بازدارندگی آنها در تسریع افت تولید بسیار اثر گذارند.

ما از شرکای خوبی در همین نزدیکی برخورداریم که از آنها نباید غافل شویم. توجه به کشورهای دور، نیازمند مطالعه اثرات حضور آنان در اقتصاد ما است. کشورهای همسایه بسیار بیش از یک کشور آمریکای لاتین بر اقتصاد ایران اثر دارند. نقش آفرینی کشورهای طرف تجاری و ارتباط متقابل آنها با کشور ما باید ملاک قضاوت درباره دوستان ما قرار گیرد. باید سیاست مناسبی را در پیش گرفت و با اتخاذ استراتژی‌های مناسب سیاسی و تجاری، شرکای خود را انتخاب کرد.