حافظه جهانی و میراث مستند

حافظه جهانی، معرف بخش وسیعی از میراث فرهنگی دنیا و نمایانگر تکامل اندیشه، اکتشافات و دستاوردهای جامعه بشری از گذشته تا به امروز است. به عبارت دیگر، هویت فرهنگی ملل مختلف جهان …

حافظه جهانی، معرف بخش وسیعی از میراث فرهنگی دنیا و نمایانگر تکامل اندیشه، اکتشافات و دستاوردهای جامعه بشری از گذشته تا به امروز است. به عبارت دیگر، هویت فرهنگی ملل مختلف جهان موضوع حافظه جهانی است. این حافظه گذشته و حال را به هم گره می‌زند و آینده را نیز ترسیم می‌کند‌.

حافظه جهانی همچنین در برگیرنده میراث مستند بشر است. میراث مستند، خود متشکل است از علا‌ئم، رمزها، صداها و تصاویر و هر آن‌چه که قابل تکثیر، مهاجرت‌پذیر و قابل نگهداری باشد.این حافظه بسیار حساس و شکننده است و در پاره‌ای موارد، در معرض فراموشی قرار گرفته است. از طرفی، گاهی اسناد ارزشمند و منحصر به فرد، و در مواردی کل موجودی یک کتابخانه یا بایگانی که جزو میراث مستند و حافظه جهانی محسوب می‌شوند، در اثر حوادث از بین رفته یا می‌رود. حتی بخش دیگری از میراث مستند و حافظه بشری، به عللی از جمله فرسودگی، سهل‌انگاری یا سایر عوامل طبیعی یا مصنوعی در شرایطی قرار دارد که هر لحظه احتمال نابودی آن‌ها می‌رود‌.

از این‌رو، یونسکو به منظور عمل به مسئولیت خود در حفظ این قبیل میراث، در سطح جهان، به این نتیجه رسید که اجرای یک طرح فوری برای حفظ حافظه مستند جهانی ضروری است و این شد که در سال ۱۹۹۲ برنامه "حافظه جهانی" را اجرا کرد. برنامه حافظه جهانی به عنوان رهیافتی جدید برای ایجاد تسهیل در حفظ‌میراث بشری از طریق به کارگیری فن‌آوری‌های مناسب در سطح جهان تدوین شده است. جالب این است که یونسکو، همچون میراث فرهنگی و میراث طبیعی در خطر، حافظه جهانی و میراث مستند در خطر را هم تعریف کرده است که مقررات مخصوص به خودش را داراست.آگاهی بخشیدن در زمینه اهمیت و تقویت برنامه حافظه جهانی برای عموم ملت‌ها نیز، از اهداف یونسکو است.

هر دو سال یک بار، هر کشور می‌تواند دو اثر برای ثبت در حافظه جهانی به یونسکو پیشنهاد دهد. ایران نیز تاکنون توانسته است وقف‌نامه ربع رشیدی و شاهنامه بایسنقری را در فهرست حافظه جهانی یونسکو وارد کند.

موضوع حافظه جهانی در سایت اینترنتی یونسکو، در ۵ تقسیم‌بندی آفریقا، ایالا‌ت عربی، آسیا و پاسیفیک، آمریکای لا‌تین و کارائیب، اروپا و آمریکای شمالی، و سازمان‌های بین‌المللی قرار داده شده‌اند.

بد نیست بدانید که "شاهکارهای نقاشی و تذهیب و نگارگری ایرانی" توسط مصر به ثبت رسیده است. مصر همچنین "حافظه کانال سوئز" را به فهرست حافظه جهانی یونسکو افزوده است. لبنانی‌ها "الواح سنگی یادواره‌ای نهرالکلب"، عربستانی‌ها "خط کوفی"، هندی‌ها "ریگ‌ودا"، فیلیپینی‌ها "برنامه رادیویی انقلا‌ب مردم فیلیپین" را در زمره حافظه جهانی آورده‌اند.می‌بینیم که موضوع حافظه جهانی و میراث مستند بسیار متنوع و قابل توجه است. و باید دانست که کشور ایران هم میراث مستند بسیاری برای ثبت دارد و هم احتمالا‌ باید به فکر ثبت حافظه جهانی در خطر باشد.

آرش نورآقایی