به انگیزه سالمرگ آرتور شوپنهاور

آرتور شوپنهاور در ۲۲ فوریه ۱۷۸۸ میلادی در دانتزیك به دنیا آمد او از خانواده ای هلندی كه پدرش هاینریش شوپنهاور تاجر ثروتمندی كه عشقش به آزادی و آزادی خواهی بسیار بود و مادر وی زنی با سیرت هنری و تمایلات ادیبانه بود پدر آرتور چون دوست داشت پسرش شغل و كار او را تعقیب كند به او زبان های چند آموخت و جهت تعلیم تجربیات مفید او را با خود به نقاط مختلف برد

آرتور پس از مرگ پدر به دنبال تمایلات شخصی خویش رفت و پس از دریافت درجه مقدماتی ضروری در گوتاو وایمار به سال ۱۸۰۹ م به دانشگاه گوتینگن رفت و بعنوان دانشجوی پزشكی ثبت نام كرد. اما با مشاركت در مباحث فلسفی و استفاده از محضر استادان و آموزش های خاص سرانجام به سال ۱۸۱۳م موفق به اخذ درجه دكترای فلسفه با موضوع «مبنای چهاروجهی اصل جهت كافی» شد.

او پس از اقامت چند ساله در درسدن اثر اصلی اش را نوشت (جهان همچون اراده و تصور). سرانجام به تاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۸۶۰ م درگذشت. مطلبی كه از پی می آید بررسی اجمالی برخی از مهمترین اندیشه های اوست.

اندیشه شوپنهاور و خاستگاه آن

آرتور شوپنهاور از میان متفكران پیشین بیش از همه به افلاطون و كانت وابسته و علاقمند است و از رهبران عملی زندگی و اخلاق به بودا. آنچه در افلاطون برای او جذاب بود بخصوص ایده عالمی ایده آل و غایی و مغایرت آن با عالم غیرواقعی پدیدار محسوس بوده است.

فی الواقع شوپنهاور نیز همچون افلاطون به چیزی با اهمیت صور یا مثل افلاطون قایل می شود یعنی آن عیون غایی بی زمان كه فلسفه غرب را تسخیر كرده است كه بعداً مفصلاً به آن پرداخته می شود. نیز شوپنهاور خود را وارث حقیقی كانت می داند.

آرتور با گذر از محدوده هایی كه تفكر نقادی كانت در برابر هر گونه متافیزیك آینده می نهد، به جستجوی راه تازه ای برای شناخت متافیزیكی دنیا بر می آید. این متافیزیك، دانشی است درباره جوهر درونی جهان كه همانا خواست و اراده می باشد.

فلسفه شوپنهاور باور كانت مبنی بر ناتوانی عقل در برابر چیز فی نفسه را رد می كند و راه متافیزیك را به سوی نظریه شناخت نوینی می گشاید كه در عمق فعالیت های زندگی، نیروی حیاتی را مشاهده می كند كه همچون گرایشی نامعقول در اعماق تصور شده است و زوایای پنهانی را می گشاید. اگر نزد كانت خواست، خواست عقل بود در فلسفه شوپنهاور، خواست تجلی چیزی نیست، چرا كه خود خاستگاه تمامی تجلیات فیزیكی و متافیزیكی جهان است. خواست، جوهر واحد عالم و جوهر تمامی قوانین طبیعی حاكم بر جهان زندگانی است كه همگی از خواست واحدی ناشی می شوند كه از تمامی صورت های خویش مستقل است.از میان صورت های عینیت یافته خواست (اراده)، كامل ترین و آشكارترین آنها است. در اندیشه شوپنهاور انسان بر تارك هرم اشكال تجلی خواست زندگی، جای دارد. زیرا او تنها هستنده عالم است كه نزد وی خواست می تواند از مایل خود، آگاهی یابد. به بیان دیگر خواست در هر جای دیگری از خواستن خود ناآگاه است. زیرا خواست آنچه در كل می خواهد هرگز نمی شناسد. فاعل انسانی تنها به واسطه كشش اخلاقی خود است كه به شناخت محض خواست دست می یابد و این امر در عین حال به وی امكان می دهد تا از سیطره این خواست كه صحنه تجلیات رنج و زمان بندی است رهایی یابد. به نظر شوپنهاور همه آدمیان توانایی آن را ندارند كه خود را از قلمرو خواست برهانند، زیرا اكثر آنها مقهور میل به زندگی اند. میلی كه هم به سان غریزه محافظت از خویشتن متجلی می شود و هم به سان غریزه جنسی.شوپنهاور اراده را در تمامی معانی و مفاهیمش بیشتر شبیه به جسم و اندام در نظر گرفته تا به روح و ذهن. طبق نظر او اراده متافیزیكی خودش را در ماده متجلی می كند (كه اراده پدیداری است) و سپس در جهان اشیای مادی و تعداد كمی از آن اشیا ذهن ها را تكامل و توسعه داده اند. از اینرو اراده متافیزیكی حتی بر ماده نزدیكتر است تا به ذهن ما.اراده متافیزیكی اولین مرتبه است و ماده در دومین مرحله جای دارد و ذهن سومین طبقه را شكل می دهد. همچنان او می گوید: اراده جوهر انسان و عقل عرض است. اراده، ماده و عقل، صورت است. شوپنهاور در كتاب دیگرش ذكر می كند كه «من اولین كسی هستم كه اصرار كرده است كه اراده بایستی به همه آن چیزهایی كه بی جان و غیرزنده و غیرارگانیك است نسبت داده شود زیرا زندگی خودش، تظاهر و تجلی اراده است.» به نظر شوپنهاور، شعور و درك فقط در ظاهر و سطح ذهن ما قرار دارد و ما از درون و باطن ذهن خود خبر نداریم. در زیر پرده هوش و درك، اراده معقول و یا غیرمعقول قرار دارد، یعنی یك نیروی حیاتی مبرم و كوشا و یك فعالیت غریزی و ارادی كه با میل آمرانه همراه است. از این رو هوش همیشه تابع و آلت دست میل و اراده است.

ذهن خسته می شود ولی اراده خستگی بردار نیست. اراده در اشخاص حتی جاودانگی و میل به بقا را از طریق زاد و ولد نشان می دهد و فقط از این راه اراده می تواند بر مرگ پیروز شود.

جهان به خودی خود اراده است و مشابه وجود فردی، اما طبیعت و ذات نهایی اش اراده كور و كشش ناآگاهانه به سمت وجود است.

گوهره و ذات هر چیز در اراده اش فهمیده می شود. به عقیده برخی، این نظر كه «ذات و جوهره همه اشیاء، اراده است» اساس بدبینی شوپنهاور را تشكیل می دهد. به نظر شوپنهاور اراده، ضرورتاً و اساساً نامعقول است. او تحت مفهوم اراده، تمام تمایلات، كشش ها و انگیزه ها را بر می شمرد كه همه به تغییر و دگرگونی تمایل دارند. شوپنهاور اظهار می كند كه اینها همه تجلیات ناخشنودی و درد هستند و خود زندگی بالضروره دردناك است. لذت صرفاً منفی است و چیزی جز ایجاد مختصر و جزئی درد و لذت نیست. از آنجا كه اراده هم در انسان و هم در طبیعت در ذات درونی اش نامعقول است امیدی به بهتر شدن اشیاء وجود ندارد. بدبینی ضرورتاً از بینش و نگرش نسبت به طبیعت نهایی اشیاء ناشی می شود. آسودگی و راحتی راستین تنها وقتی ممكن است كه اراده آرام شده و تمایلات و شهوات سكون یابند. به نظر آرتور، هر كه دانش بیشتری دارد رنج و اندوهش بیشتر است. زندگی مبارزه و جنگ است هر جای طبیعت را بنگریم مبارزه و رقابت و پیكار می بینیم و همه جا تناوب مرگبار پیروزی و شكست به چشم می خورد.

ایده ها و آرزوهای به تحقق پیوسته، اشتباهات فاسد كل زندگی، با افزایش رنج و در پایان مرگ، همواره تراژدی ایجاد می كند. حیات ما باید شامل كل اندوه های تراژدی باشد. اینجاست كه شوپنهاور خوش بینی مسخره برخی خوش بینان در خصوص عالم و سیر منظم آن را به باد تمسخر می گیرند. به عقیده او، سه انگیزه بنیادی برای جنب وجوش نوع بشر وجود دارد:

۱- نفس پرستی ، ۲- بدخواهی، ۳- همدردی

به نظر او این سه انگیزه اجزای بنیادین سرشت بشر هستند. در مورد نفس پرستی، دلبستگی به رفاه خود، لزومی به آوردن دلیل و مدرك نیست. بدخواهی به معنی در پی آزار كسی بودن بی آنكه حب و بغضی در كار باشد و بی آنكه سود یا پاداشی عاید كند.

از سوی دیگر خصیصه همدردی آشكارا از طبایع اصلی بشر است، هر چند اغلب تحت الشعاع نفس پرستی قرار می گیرد.

---