حجامت از گذشته تاامروز

حجامت نام یك روش درمانی است كه براساس قدیمی ترین سند موجود از ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام می شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه كرده و در آن زمان شاخص پزشك بودن, حجامت كردن و داشتن ابزار آن بوده است

افراد زیادی در طی سالیان اخیر له یا علیه حجامت سخن گفته اند. عده ای گفته اند كه حجامت یك امر اعتقادی است و چون سنت درمانی اسلام است نیاز به تحقیق و بررسی علمی ندارد و در سوی دیگر عده ای مخالفت را بدانجا رسانیده اند كه می گویند چون حجامت از آن طرف مرز نیامده و جایگاهی در طب رایج ندارد، اصلاً نباید مورد دقت و بررسی قرار گیرد. بنابراین حجامت نیز مثل برخی مباحث دیگر گرفتار افرادی كه بد دفاع می كنند و روشنفكران كه اصلاً دفاع نمی كنند شده است. به نظر می رسد برای رسیدن به قضاوت صحیح چاره ای نداریم جز اینكه از سیر تاریخی حجامت و جایگاه آن در گذشته اطلاع پیدا كرده و در قدم بعد به بررسی اثرات درمانی آن براساس اصول علمی امروز بپردازیم.

حجامت نام یك روش درمانی است كه براساس قدیمی ترین سند موجود از ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام می شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه كرده و در آن زمان شاخص پزشك بودن، حجامت كردن و داشتن ابزار آن بوده است.

برخی ذكر كرده اند كه اصول طب سوزنی و حجامت از آنجا گرفته شد كه در عصر ماقبل تاریخ متفكران متوجه شدند كه وقتی سربازی در میدان جنگ مورد اصابت سنگ، چاقو یا شمشیر قرار گرفته و زخمی برمی دارد، به علت همین زخم، بسیاری از بیماری های قبلی او بهبود می یابد. این كشف بزرگ به آنان آموخت كه با فرو بردن سوزن و تیغ زدن می توان برخی از امراض را شفا بخشید و به همین علت ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، سوزن های فلزی در چین و شاخ های حجامت در ایران وارد اصول درمان گردیده و طب سوزنی و حجامت رواج پیدا كرد. چینی ها در بدن ۶۰۰ نقطه اسرارآمیز پیدا كرده بودند و اطبای سنتی ایران نیز نقاط متعددی از نقاط بدن را برای حجامت پیدا كرده و هر ناحیه را برای معالجه یك مرض بخصوص حجامت می كردند. اوراق پاپیروس كه از عصر باستان به دست آمده نیز نشان می دهد كه حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، حجامت امری رایج بوده است. همچنین در كتاب آیورودا (طب سنتی هند) كه مربوط به بیش از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، در مورد حجامت و اثرات درمانی آن بحث شده است. و اما بقراط كه حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح زندگی می كرده است، با روش های مختلف حجامت كاملاً آشنا بوده و در آثار خود به موارد استفاده و منع استفاده آن اشاره كرده است. جالینوس نیز ۱۲۰ سال بعد از میلاد مسیح مطالب متنوعی در مورد حجامت در آثار خود بیان كرده است. بنابراین حجامت در جهان سابقه ای دیرینه دارد. با ظهور اسلام، حجامت مورد تأیید و تأكید فراوان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت. (بیش از ۶۰۰ روایت در مورد حجامت جمع آوری شده است).

پیامبر اكرم در روایتی كه در نهج الفصاحه آمده پنج چیز را از سنت های پیامبران الهی معرفی كرده اند كه عبارتند از: حیا، حلم، حجامت، مسواك و عطر زدن.

در روایت دیگری امام علی علیه السلام می فرماید: «ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل». «به درستی كه حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند».

در قرن ۱۶ میلادی، حجامت امری رایج در كشورهای اروپایی بود. پزشكان معروفی در این قرن از جمله Dallacroce، Fallopio و Vidius هركدام ابزار خاصی برای آن ابداع كرده بودند. از اوایل قرن بیستم تاكنون نیز حجامت عمدتاً از سوی مراكز درمان طبیعی (Heilpractiker) در آلمان انجام می شود و بعضی از پزشكان طب جدید هم به این امر مبادرت می ورزند.

این در مورد جایگاه و تاریخچه حجامت در جهان. اما در ایران نیز حجامت جایگاهی ویژه در فرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتی مؤكد جزو اعتقادات مردم بوده است. بزرگسالان خود حجامت كرده و در بهاران كودكان خود را ملزم به انجام حجامت می كرده اند. مردم براساس توصیه رسول خدا صلی الله علیه و آله كه فرمود: «بهترین عید، عید حجامت است» عید خون گرفته، روز مشخصی از سال را برای این كار تعیین می كردند.

ابوعلی سینا در كتاب قانون، حجامت را از اركان درمان محسوب كرده و تقریباً برای درمان تمام بیماری ها حجامت و بادكش (Cupping) را تجویز كرده است. وی می گوید: «اگر حجامت بین دو كتف انجام گیرد، فوائدی به این شرح را دربردارد: گرانباری دو ابرو و سنگینی پلك ها را از بین می برد و گرمی چشم را رفع می كند، چرك كنار چشم را از میان برمی دارد و بوی بد دهان را می زداید. اگر حجامت بر یكی از دو رگ پشت گردن انجام شود، در زدودن حالت لرزه در سر و برای رخسار، گوش ها و چشم ها، گلو و بینی فوائدی دربردارد. حجامت بر ساق پا خون را تصفیه می كند و اگر خون حیض بند شده باشد (آمنوره) آن را باز می كند. حجامت در زیر زنخ (چانه) برای دندان ها، رخسار و گلو مفید است و دماغ و آرواره ها را تصفیه می كند. حجامت ناحیه كمر، برای رفع دمل ها و جوش های ران سودمند است و برای نقرس، بواسیر، پاغر (ستبر شدن ساق پا)، بادهای مثانه و رحم و خارش پشت فایده دارد. حجامت اگر در پایین زانو انجام شود، جهت دمل های بدخیم و زخم های مزمن در ساق و پا فایده دارد. حجامت بر قوزك پا برای حالات بند آوردن خون حیض، عرق النساء (سیاتالژی) و نقرس مفید است. زكریای رازی حجامت را به عنوان روش درمان زكام و آلرژی معرفی كرده می گوید: «اما كسانی كه رنج آنان از این بیماری افزون باشد، یعنی بدین گونه كه سوراخ های بینی بسته شده و خارش داشته باشد و عطسه فراوان گردیده و آب از بینی فروریزد، باید از داروهایی كه قبلاً معرفی كردم و نیز از راه رفتن و عرق كردن در حمام و حجامت از ناحیه پشت استفاده كنند».

حكیم جرجانی نیز در كتاب ذخیره خوارزمشاهی كه اولین و مهم ترین كتاب طب سنتی به زبان فارسی است، فصل مشخصی را به حجامت اختصاص داده پیرامون قواعد و زمان مناسب آن سخن می گوید. به خاطر همین تأكید پیامبر اكرم و ائمه معصوم علیهم السلام بر انجام حجامت و استفاده فراگیر طبیبان صاحبنام سنتی از این شیوه درمانی، مردم ایران جایگاه ویژه ای برای آن قائل بودند به طوری كه دكتر پولاك طبیب ناصرالدین شاه در كتاب خود با عنوان «ایران و ایرانیان» كه در سال ۱۸۶۵ در آلمان منتشر شده است می گوید: «بین دو استخوان كتف تقریباً همه ایرانیان شیارهایی به چشم می خورد. در بدو امر خیال می كردم اینها آثار ضربه های چوب باشد تا این كه دیدم ضربه چوب را فقط بر كف پا می زنند و از این لحظه دیگر متوجه اثر حجامت شدم. جریان حجامت كردن در سراسر مشرق زمین یكسان است و همان است كه در مصر قدیم رایج بوده است. به خصوص اغلب حجامت را در مورد كودكان به كار می برند». لازم به ذكر است كه تحقیقات اخیر نشان داده است كه حجامت موجب تقویت سیستم ایمنی می شود و این مسأله بخصوص در مورد كودكان كه مستعد ابتلا به انواع امراض عفونی هستند حائز اهمیت است. زكریای رازی نیز در كتاب خود با عنوان جدری و حصبه توصیه می كند اطفال جهت پیشگیری از ابتلا به آبله حجامت شوند كه این خود نشان از اعتقاد اطبای سنتی بر نقش ایمنی زای حجامت است.

---