جرقه های درخشانی که زود خاموش می شود

این روزها مراکز استان های کشور بیش از هر زمان دیگر حال و هوای تئاتری دارند, چراکه مثل سال های گذشته, برگزاری جشنواره های استانی از شهریور آغاز شده و همچنان ادامه دارد در این مدت دو ماهه, صدها هنرمند شهرستانی کارهایشان را روی صحنه می برند, هزاران تماشاگر را پای نمایش های خود می نشانند و با رقابت با یکدیگر, فضایی پرشور می آفرینند

این روزها مراکز استان‌های کشور بیش از هر زمان دیگر حال و هوای تئاتری دارند، چراکه مثل سال‌های گذشته، برگزاری جشنواره‌های استانی از شهریور آغاز شده و همچنان ادامه دارد. در این مدت دو ماهه، صدها هنرمند شهرستانی کارهایشان را روی صحنه می‌برند، هزاران تماشاگر را پای نمایش‌های خود می‌نشانند و با رقابت با یکدیگر، فضایی پرشور می‌آفرینند.

در بسیاری از این جشنواره های استانی، چهره های پیشکسوت و شناخته شده تئاتری کشور هم به عنوان داور یا مهمان حضور پیدا می کنند و تجربیات خود را در اختیار جوانان قرار می دهند.

برای ارزیابی نقش جشنواره های استانی در پیشبرد و ارتقای هنر تئاتر، سراغ سه هنرمند پیشکسوت رفته ایم و نظر آنان را جویا شده ایم.

● جوانانی که دانش و اطلاعات هنری خوبی دارند

داوود رشیدی، کارگردان و بازیگر شناخته شده تئاتر، سینما و تلویزیون کشور که از اوایل دهه ۴۰ تا امروز کارهای به یاد ماندنی بسیاری را روی صحنه تئاتر جان بخشیده است، در این باره می گوید: «یک دوره ای در قبل از انقلاب، این روال وجود داشت که تئاتر هایی را که در تهران اجرا می کردیم، به شهرستان ها هم می بردیم. در سال های اخیر هم با دعوت هایی که شده و من هم با کمال میل پذیرفته ام، به شهرهای زیادی رفته و نمایش بچه های تئاتر شهرستان ها را دیده ام. برای همین به جرات می توانم بگویم از ۵۰ سال پیش با تئاتر دیگر شهرهای ایران تا حد زیادی آشنا بوده ام.»

او ادامه می دهد: «قبل از انقلاب چند شهر با توجه به هنرمندانی که داشتند، خودشان قطب تئاتر بودند، اما متاسفانه با مهاجرت آنان به تهران، آن مراکز استان ها تا مدت ها دچار رکود شدند تا این که نسل تازه ای از جوانان جای آنان را گرفتند. در سال های اخیر بویژه در زمان برگزاری جشنواره ها، شاهد شور و شوق زیاد هنرمندان جوانی بوده ام که کارهایشان نشان می دهد از سطح دانش و هنری نسبتا خوبی هم برخوردار هستند.»

این هنرمند پیشکسوت با اشاره به افزایش تعداد دانش آموختگان تئاتر در شهرستان ها می افزاید: « با توجه به افزایش و گسترش رسانه های ارتباطی مثل اینترنت، چاپ کتاب های بیشتر تئاتری و در دسترس بودن فیلم اجراهای ایرانی و حتی خارجی، جوانان شهرستانی به نسبت سال های قبل بسیار آگاه تر، باسوادتر و بادانش تر هستند. این هنرمندان تنها تجربه کمتری در اجرای عمومی دارند که می توان با برنامه ریزی آن را هم حل کرد.»

● جشنواره های استانی باید با اجراهای عمومی گره بخورد

یکی از هنرمندان پیشکسوت تئاتر ایران که در چند سال گذشته به عنوان داور در جشنواره های استانی حضوری پررنگ داشته، هادی مرزبان است.

او درباره اهمیت این جشنواره ها می گوید: « این که جشنواره ها حتی برای چند روز مردم را متوجه تئاتر می کند، خیلی خوب است. در شهرهایی که هنرهای نمایشی در طول سال جریان ندارد، اگر این جشنواره های استانی هم نباشد، هیچ نشانی از تئاتر نمی ماند.»

او با این حال ادامه می دهد: «اما اگر قرار باشد به برگزاری همین جشنواره ها بسنده شود، کافی نیست و ارزشی ندارد. باید نمایش هایی که به جشنواره های استانی راه می یابند، اجرای عمومی داشته باشند یا حتی برگزیده های آنها در تهران روی صحنه برود.»

این کارگردان تاکید می کند: «وقتی می توانیم بگوییم تئاتر شهرستان ها که شاهد اجراهای عمومی و مستمر در طول سال باشیم. برای همین باید برنامه ای ریخت و جشنواره های استانی را به اجراهای صحنه ای وصل کرد. در واقع کارها باید یا قبل از جشنواره اجرای عمومی داشته باشند یا بعد از آن.»

هادی مرزبان که چند روز آینده برای داوری به کرمان می رود، در ارتباط با ارتقای سطح فعلی جشنواره های استانی هم می گوید: «این رویداد های هنری وقتی به هدف خود می رسند که محل برخورد اندیشه ها باشند. برای همین در آنها باید برپایی جلسات نقد و بررسی کارها، کارگاه های آموزشی کوتاه مدت و نشست های تخصصی جدی تر گرفته شود تا شاهد رشد بیشتر تئاتر شهرستان ها شویم.»

● خود جشنواره نباید هدف شود

«جشنواره ها اهرمی برای ارتقای سطح کیفی تئاتر هستند و نباید خودشان هدف شوند.» این نخستین جمله ای است که داریوش مودبیان در پاسخ به ما و در ارزیابی جشنواره های استانی تئاتر می گوید.

این کارگردان و بازیگر پیشکسوت ادامه می دهد: «جشنواره ها باید پایان یک راه باشند و نه آغاز؛ یعنی این که چکیده و حاصل یک سال اجرای عمومی در شهرستان ها باید در جشنواره دیده شود و از طریق آن سطح تئاتر در آن استان را ارزیابی کرد.»

او با این که تاکید می کند حجم جشنواره ها در ایران به نسبت اجراهای عمومی بسیار متورم است، اما می افزاید: «بااین که جشنواره های استانی کارکرد درست و منطقی خود را ندارند، اما نمی شود به این بهانه آنها را تعطیل یا کم فروغ کرد. این جشنواره ها نیروهای جوان را در تئاتر نگه می دارند و به فعالیت مقطعی و کوتاه مدت آنان معنی می دهند.»

مودبیان با اشاره به این که تئاتر کم هزینه ترین، دم دست ترین و در عین حال خلاقانه ترین هنر ممکن است، می گوید: «اشتیاق جوانان به نمایش، پدیده ای گرانبهاست که باید آن را بپرورانیم. با وجود این می بینیم که این هنر در برنامه ریزی ها مورد بی توجهی قرار می گیرد و جایگاه مناسب خود را نمی یابد.»

این هنرمند که امسال داوری جشنواره تئاتر استانی البرز را عهده دار بوده است، ادامه می دهد: «با تمام کمبودها، جشنواره های استانی در پیشرفت تئاتر شهرستان ها نقش مثبتی داشته اند. در سال های اخیر که شاهد کار بچه ها بوده ام، دیده ام که به سطح کیفی هنرشان افزوده اند. برای مثال اگر چند سال پیش در پایان یک جشنواره می گفتیم چند نمایش قابل اعتنا دیده ایم، حالا تاکید می کنیم چند نمایش با افتخار را شاهد بوده ایم.»

این کارگردان و بازیگر با اشاره به این که جشنواره ها مشکلات خود را دارند که باید رفع کرد، تاکید می کند: «اما همین جشنواره محل جرقه های درخشانی است که خیلی وقت ها ما را دچار شعف و شادی می کند.گروه ها و هنرمندانی را می بینیم که کارشان بسیار خوب است و خوش می درخشند اما افسوس اینجاست که این جرقه ها تا جشنواره سال بعد خاموش می شوند و جریان نمی سازند.»

داریوش مودبیان در ادامه توضیح می دهد: «تا زمانی که به تئاتر مستمر و اجراهای عمومی در شهرستان ها برسیم، باید کاستی ها و مشکلات همین جشنواره ها را برطرف کنیم. باید به آموزش های کوتاه مدت توجه کنیم، راه را برای استعدادهای شناخته شده در جشنواره ها هموار سازیم، ارتباط بین هنرمندان تهرانی و شهرستانی را تداوم بخشیم و... همه اینها را در خدمت پیشبرد و پیشرفت تئاتر در سطح جامعه قرار دهیم.»

در حالی که جشنواره های استانی تئاتر در سطح کشور همچنان در حال برگزاری است، به نظر می رسد با وجود نقش مثبتی که این رویدادها در گسترش و ارتقای هنرهای نمایشی ایران داشته اند تا وقتی به جریان مستمر تئاتر و اجراهای عمومی پیوند نخورند، رسالت خود را به پایان نرسانده اند.

مرجان توجهی