محله خلوت چینی ها

درباره خروج شرکت های مخابراتی خارجی از کشور

شوک خبری مدتی است بازار اخبار پر از خبر خروج برخی شرکت های مخابراتی خارجی از ایران به بهانه تحریم است. ابتدا هواوی و پس از آن نوکیا – زیمنس در بیانیه های جداگانه ای به پایان همکاری در ایران اشاره کرده و خروج خود از بازار تامین تجهیزات مخابراتی را اعلام کردند.

این خبر بازخوردهای متفاوتی را در داخل و خارج برانگیخت. خبرگزاری های خارجی از این حرکت استقبال کرده و آن را نتیجه تحریم های شدید علیه ایران برشمردند. در داخل هم، برخی این اتفاق را به دید مثبت نگریسته و زمان را مناسب گرفتن انتقام از رقیبی دانستند که به یک باره از راه رسید و با قیمت های پایین بازار را چنگشان در آورد. اما آن چه جالب توجه است ماهیت شدیداً تبلیغاتی آن است که برخی را به این باور کشانده است که این تنها حرکتی صوری و ژستی رسانه ای جهت نفوذ در بازارهای خاصی همچون آمریکای شمالی بوده است. حال به راستی، حقیقت چیست و به قولی روی دیگر سکه کدام است؟ شاید بهتر بود این شرکت ها، بدون این جوسازی رسانه ای، در نامه ای رسمی به شرکای ایرانی خود این تصمیم به اطلاع آن ها می رساندند. لذا تعجب آور نیست اگر همان روزهای نخست، مدیرعامل شرکت مخابرات با اشاره به دریافت نکردن نامه رسمی گفت: تا زمان دریافت نامه رسمی نمی توان به طور قطع اظهار نظر کرد. آنچه از سوی شرکت هواوی منتشر شده است تنها یک بیانیه است و قطع به یقین عملی نخواهد شد، بنابراین حداقل در این مقطع قابل اعتنا نیست.

البته بیانیه هواوی تنها به این اشاره دارد که فعالیت های خود را در ایران «محدود» کرده و به دنبال «مشتری جدید» نخواهد بود که این به معنای لغو قراردادهای قبلی یا ترک پروژه های فعلی نیست. از این رو، خروج این شرکت ها نگرانی برای اپراتورهای داخلی ایجاد نکرد و هیچ کدام نسبت به آن واکنش تندی نشان نداند. البته همگی بر این باورند که این شرکت ها براساس قرار دادهای بین المللی به تعهدات قبلی خود پایبند بوده و تنها قراردادهای جدیدی امضا نخواهند کرد. گاهی در این میان بلوف های تبلیغاتی از نوع توجه به توان داخلی توانمند در رقابت با شرکت های چینی هم به چشم خورد. فیضی با اشاره به تجربه نیروهای متخصص داخلی در پشتیبانی از تجهیزات خارجی گفت: از خروج شرکت آلکاتل در ایران ۱۰ سال و از خروج NEC، ۱۵ سال می گذرد و مشاهده می شود که مشکلی نداریم.

● جذابیت های بازار ایران

شبکه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران طی سال های اخیر یکی از جذاب ترین بازار چینی ها برای عرضه و فروش تجهیزات شده و تحریم های بین المللی اعمال شده علیه ایران نیز در این میان کفه ترازو را به نفع آن ها سنگین کرده است. به طوری که، همزمان با خروج شرکت های غربی از مخابرات ایران، چینی ها پای ثابت مزایده ها و مناقصه ها شدند و هم اکنون، سهم دو وندور چینی عرضه کننده تجهیزات شبکه های مخابراتی در شبکه زیرساخت، اپراتورهای مخابراتی و شبکه های وایمکس کشور، از پنج تا ۴۸ درصد برآورد می شود که طی سال های اخیر افزایش یافته است و به نظر نمی رسد حتی پس از انتشار رسمی چنین اطلاعیه ای حاضر به چشم پوشی از بازار ایران باشد.

شاید صریح ترین پاسخ را در عدم چشم پوشی شرکت های خارجی از بازار ایران نماینده شرکت ZTT چین حاضر در نمایشگاه تلکام ۲۰۱۱ داده و گفته است: ایران تولیدات خوبی در زمینه مخابرات دارد اما این تولیدات برای ایران کافی نیست و این شرایط بازار خوبی را برای حضور ما ایجاد کرده است. تجارت با ایران عادی و معمولی نیست، اما ناممکن هم نیست و حجم بازار ایران باعث شده است که ما در این نمایشگاه حاضر شویم.

فیضی نیز بازار مخابرات ایران را برای چینی ها یک بازار وسیع و پردرآمد بر شمرده، می گوید: بسیار نامحتمل است که شرکت هواوی بخواهد از این درآمد هنگفت صرفه نظر کند. اگر هواوی بخواهد بدون تکمیل و پشتیبانی تعهداتش ایران را ترک کند، در آن صورت ضمانت نامه های بانکی آنان به اجرا در خواهد آمد.

● سهم چینی ها از بازار مخابرات ایران

براساس گزارش های منتشر شده بیش از ۷۰ درصد تجهیزات مخابراتی کشور از شرکت های خارجی چون نوکیا- زیمنس، اریکسون، آلکاتل، سامسونگ، ZTE و هواوی تامین می شود. شرکت های زیمنس، اریکسون و نوکیا در گذشته تامین کننده اصلی تجهیزات مخابراتی کشور بودند که هم اکنون این سه شرکت از فعالیت در بازار ایران صرف نظر کرده و با کاهش تدریجی فعالیت، تنها به نگهداری شبکه می پردازند.

هواوی از بزرگ ترین شرکت های تولیدکننده تجهیزات مخابراتی و ارتباطی در بخش های سیار و ثابت است در سال ۱۹۸۸ با ماهیتی خصوصی راه اندازی و در سال های اخیر شایعاتی مبنی بر وابستگی آن به وزارت دفاع چین منتشر شد یکی از فعالان حوزه ۳G و LTE(نسل سوم و چهارم تلفن های موبایل) محسوب می شود، توانسته با ارائه تجهیزات ارزان قیمت و با فناوری بالا، بازار ارتباطات را قبضه کند. تقریباً تمام محصولات هواوی به جز نسل چهارم موبایل در ایران در حال کار است. این شرکت پس از شرکت سوئدی اریکسون دومین شرکت بزرگ تولید کننده تجهیزات مخابراتی در جهان است و در سال ۲۰۱۱ بیش از ۳۱ میلیارد دلار قرار داد با شرکت های خارجی منعقد کرده است. ZTE نیز در سال ۱۹۸۵ توسط یک گروه سرمایه گذاری وابسته به وزارت هوا و فضای چین راه اندازی شده است. طی ۱۵ سال دولت چین ۷۰ میلیارد دلار خط اعتباری برای توسعه بازار در اختیار این دو شرکت گذاشت تا رشد کنند.

شرکت ثبت شده هواوی در ایران SKY.COM است که با همین نام در نمایشگاه های داخل حضور یافته و با اپراتورهای ایرانی معامله می کند. اما تحت فشارهای خارجی، ناچار شد بدون دادن توضیح با انتشار بیانیه ای در وب سایت خود اعلام کرد که از این پس هیچ قرارداد جدیدی با شرکت های ایرانی منعقد نخواهد کرد و کار خود را در بازار ایران گسترش نخواهد داد. طبق اعلام این شرکت نوع فعالیتش در ایران در هماهنگی کامل با قوانین و مقررات تعیین شده از سوی سازمان ملل، آمریکا و اروپاست. هم هواوی و هم نوکیا زیمنس تاکید کرده اند که به تعهداتشان در مقابل مشتری های فعلی خود پایبند هستند و فقط از این پس قرارداد جدیدی امضا نخواهند کرد. در ظاهر به نظر می رسد، هواوی به سهم خود از همراه اول، ایرانسل و زیرساخت ارتباطی کشور اکتفا کرده و از مشتری های جدیدی چون اپراتور سوم و چهارم صرف نظر می کند هر چند واقعیت خلاف آن را ثابت کرد چرا که درست ۲ روز بعد از اعلام ترک بازار ایران مشخص شد، این شرکت چینی که اعلام کرده بود در ایران دنبال مشتری جدید نیست با قبول ضرر ۲۰ میلیون دلاری موفق شد قرارداد تامین تجهیزات اپراتور سوم موبایل ایران را نیز به چنگ آورد.

پس فارغ از موج رسانه ای می توان قبول کرد این تنها یک بلوف تبلیغاتی بوده و کماکان هر دو به تجارت با ایران ادامه خواهند داد و به نظر نمی رسد علیرغم انتشار بیانیه حاضر به چشم پوشی از بازار ایران باشند. هر چند، از آن جا که هواوی در پی نفوذ به بازار سیاسی آمریکای شمالی است، هزینه این اقدام را ایران می پردازد. در حقیقت این شرکت همچنان در ایران خواهد ماند و اپراتورهای ایرانی ناچاراً هزینه بیشتری برای تامین محصولات بپردازند.

● توان تولید داخل

درحالی که به نظر می رسد خروج شرکت های اروپایی و مخصوصاً چینی ها از بازار ایران، می تواند فرصت طلایی را برای شرکت های داخلی تامین کننده تجهیزات داخلی ایجاد کند، اما برخی فعالان این حوزه معتقدند که نه امیدی به رفتن خارجی ها هست و نه امیدی به حضور پر قدرت شرکت های داخلی. در واقع، طی سال های اخیر تصمیم گیری های نادرست و حضور چینی ها باعث شد، که صدها شرکت فعال در این حوزه یا ورشکست شوند یا فعالیتشان را متوقف کنند یا دست به تعدیل نیرو بزنند. از سوی دیگر، هر چند برخی از اپراتورهای داخلی ادعا کرده اند که بیش از ۵۰ درصد تجهیزات مخابراتی خود را از شرکت های داخلی می گیرند، اما به گفته فعالان این بخش این اظهارات بی پایه و اساس است. در نتیجه به نظر می رسد با توجه به این که، حدود ۱۵-۲۰ سال از اجرای قانون حمایت از تولید داخل که شرکت ها را موظف به خرید تجهیزات از تولید کنندگان داخلی می کند، می گذرد لازم است که این قانون بازنگری شود. براساس این قانون اپراتورهای مخابراتی موظفند حداقل ۱۵۰ قلم از کالاهای مورد نیاز خود را از داخل تهیه کنند. اما با توجه به اینکه شرکت های خصوصی، بنا بر ذات خود تنها به منافع کوتاه مدت می اندیشند، تمایلی به استفاده از تجهیزات داخلی و بعضاً گران ندارند؛ لذا به استناد این قانون، با این استدلال که تجهیزات مورد نیازشان نمونه داخلی ندارد از خارج تهیه می کنند. هر چند وزیر ارتباطات، استفاده از توان حداکثری تولید داخلی جزو شرایط تمام اپراتورهایی که از نو پروانه گرفته اند، بداند.

البته واردات محصولاتی که تولید داخلی آن ها مقرون به صرفه نیست، ایرادی ندارد. اما بخش هایی که با حمایت و سرمایه گذاری، امکان رشد دارد، چیز دیگری است. از سوی دیگر، با توجه به مدت ها استفاده از محصولات ارزان و بی کیفیت خارجی، بیشتر تولیدکنندگان داخلی یا ورشکست شده یا تغییر کاربری داده اند و در این زمان، امکان تولید محصول خوب و با کیفیت را ندارند. علی فتوت احمدی مدیرعامل گروه تحقیقاتی کاوش کام آسیا در خصوص میزان توانمندی داخلی در تولید تجهیزات مخابراتی، معتقد است، تولید تجهیزات مخابراتی احتیاج به زنجیره ای از تحقیق، توسعه، تولید و استانداردسازی دارد. دست کم یک برنامه منسجم درازمدت برای تولید باید تدوین شود. بنابراین به گفته کارشناسان، برای استفاده از توان داخلی، باید برنامه ریزی بلندمدت کرد و تحقیق و توسعه را در حوزه ارتباطات تقویت کرد. در عین حال، ریاضی نائب رئیس سندیکای صنعت مخابرات ایران، به تلاش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برای انعقاد قرارداد با سندیکای صنعت مخابرات اشاره کرده می گوید: سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، از سندیکای صنعت مخابرات، به عنوان مشاور برای حداکثر کردن ارجاع سفارش به تولید کنندگان داخلی استفاده خواهد کرد. تمام اپراتورهای داخلی براساس قرارداد ملزم به رعایت قانون استفاده حداکثری از توان داخلی هستند. در نتیجه عملی شدن مفاد این تفاهم قانون حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی داخل کشور، به خوبی اجرا خواهد شد.

● انتقال دانش فنی

همه فعالان بازار مخابرات معتقدند که، ورود تجهیزات توسط شرکت های اروپایی اگر تا قبل از حضور پر رنگ چینی ها، با انتقال دانش همراه بود، اما در سال های اخیر و با قبضه شدن این بازار توسط چینی ها این گونه نبوده و آن ها ایران را خریدار صرف می بینند و کمتر مایل به سرمایه گذاری برای انتقال دانش فنی و آموزش هستند. ولی حدود چهار سال پیش معاون منطقه خاورمیانه ی شرکت هواوی در ایران در مراسم انعقاد تفاهم نامه ی آموزشی میان شرکت مخابرات ایران و هواوی اعلام کرد که همواره بازار ایران برای ما اهمیت و ارزش خاصی دارد و برای انتقال تکنولوژی نیز اقداماتی صورت گرفته است. وعده ای که تا کنون به نظر می رسد تحقق نیافته است.

● نتیجه

در یک جمع بندی کلی می توان گفت که دنیای تجارت دنیای اقدام در جهت افزایش سود است. هیچ شرکتی حاضر نیست به بهای هیچ، دست از بازاری که به زحمت به دست آورده است بردارد. اما در این میان، همواره محاسبه سود و زیان است که حرف اول را می زند. حقایق موجود نشان می دهد که به نظر نمی رسد شرکت های خارجی تامین کننده تجهیزات مخابراتی نیز از این قاعده مستثنا باشند و بخواهند به طور واقعی بازاری پر سود همچون بازار ایران را رها کنند. حداقل در این شرایط، شاید نه به طور آشکار بل در پوشش دیگر شرکت ها از جمله اسکای دات کام همچنان به فعالیت خود ادامه دهند. همچنان که پذیرش پیمانکاری رایتل از آن جمله است.

نویسنده: زهرا غلامی