چرخش بزرگ در آسیای میانه

ناآرامی های ازبکستان که منجر به سردی روابط دولت مزبور با آمریکا شد زمینه ای مساعد برای روسیه و چین ایجاد کرد که روابط خود با ازبکستان را تحکیم ببخشند و به طور انفرادی مناسبات اقتصادی و نظامی بهتری با سه کشور دیگر منطقه به استثناء ترکمنستان برقرار کنند

در قرن نوزدهم میلادی سرزمین‌های بلاصاحب آسیای مرکزی عرصه رقابت امپراتوری‌های روسیه تزاری و انگلستان بود. رقابتی که ”بازی بزرگ“ نام گرفت.

فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ و خارج شدن نیروهای نظامی آناز منطقه، نیل پنج کشور ناحیه به استقلال و به‌ویژه کشف منابع عمده انرژی در این کشورها و توجه و اقبال آمریکا و دولت‌ها و شرکت‌های غربی موجب شد دور جدید ”بازی بزرگ“ شروع شود.

در سال‌های اولیه دوران جدید به‌علت اینکه روسیه درگیر مشکلات داخلی بود و چین نیز حضوری محسوس نداشت دولت‌ها و شرکت‌های غربی نقش فائقه‌ای در منطقه پیدا کردند. در سال‌های بعد چین وارد صحنه شد. روسیه نیز به منطقه توجه دوباره پیدا کرد. از مظاهر این توجه و بازگشت به منطقه شکل‌گیری گروه ”شانگ‌های ۵“ با شرکت چین و روسیه و قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان بود. در سال ۲۰۰۱ با ورود ازبکستان گروه مزبور به ”سازمان همکاری‌های شانگ‌های“ مبدل شد. اما کماکان غربی‌ها در آسیای میانه به‌ویژه در زمینه انرژی وضعیت مسلط داشتند.

وقوع انقلاب‌های رنگی در اوکراین و گرجستان و تسری آن به آسیای‌میانه که در حوادث اندیجان در ازبکستان و تغییر دولت در قرقیزستان نمود پیدا کرد نقطه عطف و تحولی در سیر وقایع منطقه ایجاد کرد که منجر به تغییر ژئوپولتیکی عمده‌ای در منطقه شد.

ناآرامی‌های ازبکستان که منجر به سردی روابط دولت مزبور با آمریکا شد زمینه‌ای مساعد برای روسیه و چین ایجاد کرد که روابط خود با ازبکستان را تحکیم ببخشند و به‌طور انفرادی مناسبات اقتصادی و نظامی بهتری با سه کشور دیگر منطقه (به‌استثناء ترکمنستان) برقرار کنند.

روسیه و چین با ازبکستان که پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی است پس از تعطیل پایگاه نظامی آمریکا در خان‌آباد و بی‌اثر شدن قرارداد مشارکت استراتژیک ازبکستان - آمریکا قراردادهای همکاری و مشارکت استراتژیکی منعقد کردند. چین حتی رسماً اعلام کرده است در ناآرامی‌های احتمالی آینده در منطقه که امنیت چین را در معرض تهدید قرار خواهد داد آماده اعزام نیروی نظامی خواهد بود.

روسیه با قزاقستان همکاری در زمینه انتقال انرژی را گسترش داده و در قرقیزستان و تاجیکستان پایگاه نظامی برقرار کرده است.

چین علاوه بر برقراری مناسبات ویژه نظامی و اقتصادی با ازبکستان و تلاش برای بهبود روابط با قرقیزستان که شایع است شامل ایجاد پایگاه نظامی در آن کشور هم می‌شود، درصدد جلب موافقت در کشور با ساخت بزرگراهی در مسیر کاشغر (غرب چین)، اوش (جنوب قرقیزستان) و اندیجان (شرق ازبکستان) می‌باشد که راهی استراتژیک است و نزدیکترین راه مواصلاتی بین چین با ایران و منطقه خاورمیانه است.

موفقیت عمده دیگر چین در زمینه انرژی است. این کشور که دومین مصرف‌کننده عمده نفت جهان است برای تأمین نفت موردنیاز خود در تقریباً همه نقاط دنیا در تکاپو است. سال گذشته چین برای خرید سهمی از ذخایر نفتی قزاقستان از شرکت بریتیش پترولیوم به‌علت مخالفت دیگر سهامدار ذخایر یعنی شرکت معظم اکسون‌موبیل ناکام ماند. اما در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۵ خط لوله انتقال نفت قزاقستان به شمال غرب چین به طول ۹۶۲ کیلومتر افتتاح شد. در شرایطی که فعالیت‌های شرکت اکسون موبیل در قزاقستان به‌علت اتهام ارتشا موقوف شده و شرکت مزبور اخراج شده است.