جایگاه جهاد اقتصادی در اقتصاد جهادی ایران

اسلامی بودن جامعه ایران و وضعیت کنونی اقتصاد ایران که طی سه دهه بعد از انقلاب فراز و فرودهای بسیاری مانند شرایط بحرانی جنگ تحمیلی و دوران سازندگی, تغییر و تحول بعد از آن, سند چشم انداز, اجرای سیاستهای اصل ۴۴ , طراحی الگوی اسلامی ایرانی, تحریم های سخت اقتصادی بین المللی علیه ایران و استمرار آن در دهه سوم و را به خود دیده است و در این راستا مدلهای اقتصادی غربی و غیر بومی متعددی را در قسمتهای مختلف تجربه کرده است

اسلامی بودن جامعه ایران و وضعیت کنونی اقتصاد ایران که طی سه دهه بعد از انقلاب فراز و فرودهای بسیاری مانند: شرایط بحرانی جنگ تحمیلی و دوران سازندگی، تغییر و تحول بعد از آن، سند چشم انداز، اجرای سیاستهای اصل ۴۴ ، طراحی الگوی اسلامی- ایرانی، تحریم های سخت اقتصادی بین المللی علیه ایران و استمرار آن در دهه سوم و... را به خود دیده است و در این راستا مدلهای اقتصادی غربی و غیر بومی متعددی را در قسمتهای مختلف تجربه کرده است.‏

تجربیات گذشته و نتایج نامناسب این مدلها، باعث تغییر ساختار کلان اقتصاد ایران شده است. تغییرات ساختاری مانند طرح های عظیم عمرانی، طرح تحول اقتصادی، تحول در سیستم مالی و تغییرات انگیزشی و رفتاری(فرهنگی)، اصلاح الگوی مصرف، همت و کار مضاعف و... منجر به نامیدن سال جهاد اقتصادی از سوی مقام معظم رهبری شد.

"جهاد اقتصادی"، عنوان جامعی است که عناوین سال‌های قبل مانند " نوآوری و شکوفایی" و " اصلاح الگوی مصرف" و " همت مضاعف، کار مضاعف" را در بر دارد و مکمل آنهاست و همه آن مفاهیم ارزشمند می‌تواند در این مسیر به کار گرفته شود. همچنین جهاد اقتصادی صرفاً به مفهوم پیشرفت اقتصادی و حرکت رو به رشد متغیرهای کمی اقتصادی نیست، اگرچه نفس این نوع پیشرفت امری ممدوح و قابل تقدیر است.

لذا جهاد اقتصادی در چارچوب انگاره حرکت جهادی و براساس فهم دقیق مفاهیم اقتصاد اسلامی قابل تبیین و تفسیر است. اقتصاد اسلامی به‌طور موازی و هماهنگ، پیشرفت اقتصادی را همراه با رشد معنویت و توسعه مکارم اخلاقی تعریف کرده است و برای اجرای دقیق آن برنامه‌ریزی می‌کند. ساده‌اندیشی است که برخی صرفاً در میان آمارها و داده‌های اقتصادی غرق شده‌اند و حرکت‌های این آمارها را شرح و بسط می‌دهند، اما برای رشد مکارم اخلاقی و معنویت شاخص‌سازی نکرده‌اند و همچنان خلأ این محور اصلی اقتصاد اسلامی نادیده گرفته شده است. به عنوان مثال ستانده‌های اجرای نهاد زکات در جامعه، صرفاً آثار توزیعی و عدالت‌گستری آن نیست، بلکه مهمتر از این متغیرها، تحقق تزکیه و رضایت خدا و رسول او است که به صلوات‌الرسول منتهی می‌شود. بنابراین در حرکت‌های مبتنی بر اقتصاد اسلامی علاوه‌ بر رشد شاخص‌های اقتصادی، سرمایه‌های معنوی اجتماعی نیز تکاثر می‌یابد. ‏

جهاد اقتصادی زمانی در مسیر صحیح خود قرار می‌گیرد که عملکرد نهادهای اقتصادی از انباشت ثروت در دست عده‌ای محدود جلوگیری کند۱ و دسترسی امکانات تولید۲ و رشد اقتصادی را برای همه میسر سازد و درآمدها۳ و برخورداری‌ها را براساس سعی و تلاش هر یک از عوامل تولید ارزش‌گذاری کند. همین امر اگر محور حرکت جهادی در اقتصاد قرار گیرد، می‌توان برای آن شاخص‌سازی کمی و معیارهای ارزیابی تعریف کرد.۴ ‏

اقتصاد اسلامی درصدد اجرای علوم اقتصاد منبعث از طبیعت در فضای مدل، چهارچوب وسازوکارهای اسلامی است. بدین سان هم باعث افزایش تولید، بهره وری و رشد ملی می شود و هم باعث رعایت اصول اسلامی که نهایتاً تمام نیازهای مادی و معنوی انسان را در مسیری صحیح هدایت می نماید. لذا باید از اجرای چنین نظامی توسعه عدالت محور، رشد و رفاه مادی -معنوی(کمی و کیفی) را انتظار داشت. پس؛ بدیهی است که جهاد اقتصادی در شرایط کنونی اقتصاد ایران تنها در قالب طراحی و اجرای دقیق برنامه های اقتصاد اسلامی می گنجد.

خوشبختانه سیاست‌گذاری‌های مهمی مانند چشم‌انداز بیست ساله و قوانینی مانند قانون برنامه پنجم توسعه و سیاست‌های کلی اصل

چهل و چهار و قانون اجرایی و نیز قانون مهم هدفمندسازی یارانه‌ها با همه آثار و جوانب مهم اقتصادی که دارد پشتیبان جهاد اقتصادی است.‏

‏ در این خصوص ایجاد بهبود در فضای کسب و کار کشور، خصوصی‌سازی مؤثر، مدیریت مؤثر کلان اقتصادی کشور، افزایش سرمایه انسانی و اجتماعی، بهبود نهادها و قواعد کنش بین کارگزاران اقتصادی در کوتاه مدت که همانا مجاری تأثیر‌گذاری عوامل تولید در کشور است نیازمند تلاش و جدیت وافر برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز است. ‏این تلاش‌ها ‌باید با بسیج تمامی نیروی‌های اقتصادی کشور با سرعت بیش از گذشته صورت پذیرد. آن گونه که تجربه کشورهای صنعتی نشان می‌دهد؛ با شناسایی مزیت‌ها و تقویت آنها می‌توان طی کمتر از یک دهه از طریق جهاد اقتصادی، نه تنها از کشورهای رقیب سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ پیشی گرفت، بلکه در جرگه کشورهای صنعتی قرارگرفت.جهاد اقتصادی هشدار به رسالتی نو و از ماموریت های اقتصادی انقلاب است که در قالب رویکرد دهه چهارم انقلاب معرفی شده است. زیرا مقطعی نبودن و استمرار آن در طول دهه چهارم، منجر به تحقق سند چشم انداز ۱۴۰۴ و خنثی نمودن فشارهای اقتصادی علیه ایران می شود. همچنین اگر جمهوری اسلامی بخواهد فرهنگ خود را در عرصه‎ ‎دنیا صادر کند باید بنیه اقتصادی دینی قوی داشته باشد‎.‎

سید رضا علوی

پی نوشتها:

۱ ‎حشر ۷

‏۲ ‎بقره ۲۹

‏۳ ‎نسا ۲۹

‏۴ ‎خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، دکتر حسین عیوضلو- دانشگاه امام صادق(ع) ‏