دست شما درد نکند, خانم های باردار

رابطه بارداری و نشانگان تونل کارپال در گفت وگو با دکتر فرید نجدمظهر و دکتر هومن بخشی متخصصان ارتوپدی

بیشتر خانم‌ها تصور می‌کنند ناراحتی‌های احتمالی ناشی از بارداری فقط به ناحیه رحم محدود می‌شود اما تغییرات هورمونی دوران بارداری که باعث تغییرات گسترده در بدن خانم‌ها می‌شود...

می‌تواند بر بخش‌های مختلفی از بدن مانند مچ و انگشتان دست هم اثر بگذارد و در این صورت خانم باردار احساس می‌کند دست‌هایش جان ندارد! شاید با خود بگویید در برابر مشکلات بزرگ بارداری اندکی ناراحتی در دست مساله مهمی نیست ولی نقش مهم دست‌ها و انگشتان در انجام فعالیت‌های روزمره غیرقابل انکار است. خانم بارداری را در نظر بگیرید که باید ضمن کار در محل کارش به مسوولیت‌های خانه‌ هم رسیدگی کند و درد و کرختی دست‌هایش امانش را بریده. دکتر فرید نجدمظهر، متخصص ارتوپدی، فوق‌تخصص جراحی دست و استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و دکتر هومن بخشی، متخصص ارتوپدی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اطلاعات مفیدی در این زمینه در اختیار ما قرار داده?اند.

دکتر نجدمظهر، فوق‌تخصص جراحی دست، دراین باره می‌گوید: «علت عمده کرختی و بی‌حسی در ناحیه مچ و انگشتان خانم‌های باردار، نشانگان تونل کارپال است. استخوان‌های مچ دست، قسمتی لوله‌ای شکل را می‌سازند که در آن ۹ تاندون و عصبی به نام عصب مدیان وجود دارد، با توجه به محدودیت فضای این تونل، اگر تغییرات هورمونی ناشی از بارداری یا یائسگی میزان آب میان‌بافتی تونل کارپال را افزایش دهد، عصب مدیان تحت فشار قرار می‌گیرد، تحریک می‌شود و درد ایجاد می‌کند. این حالت را نشانگان تونل کارپال می‌نامند.»

تونل کارپال چگونه تشخیص داده می‌شود؟

شاید برایتان جالب باشد بدانید پزشکان چطور علایمی که به این بیماری اشاره می‌کند را آزمایش می‌کنند؛ دکتر نجد می?گوید: «برای تشخیص، مچ را در ناحیه عصب مدیان با روش‌های مخصوصی تحت فشار قرار می‌دهیم و اگر فرد بعد از چند ثانیه علایمی که نشان‌دهنده این بیماری است، نشان داد، یعنی احتمال ابتلا به این نشانگان وجود دارد. برای اطمینان، عکس رادیولوژی هم گرفته می‌شود تا احتمال شکستگی مچ رد شود. درنهایت برای تشخیص قطعی، نوار عصب گرفته‌می‌شود و به این ترتیب متخصص درمی‌یابد که شدت بیماری چقدر است.»

شاید شما هم این شکایت را از خانم‌های باردار شنیده باشید که انگار کسی در انگشتانشان سوزن فرو می‌کند. این احساس هم نوعی تصور عامی از علایم نشانگان تونل کارپال است. این فوق‌تخصص جراحی دست در مورد علایم این بیماری که پزشک در معاینه اغلب به آنها توجه می‌کند، می‌گوید: «اگر عصب مدیان تحت‌فشار قرار گیرد، بیمار در ناحیه‌ای که عصب مدیان انتقال پیام‌های عصبی آن را به عهده دارد؛ یعنی انگشت شست، اشاره، وسطی و نیمه‌خارجی انگشت انگشتر، دچار علایمی مانند کرختی، سوزش، خواب‌رفتن، درد نوک انگشت، درد یا خواب رفتن دست هنگام استراحت شبانه، خواب رفتن انگشتان هنگام گرفتن چادر، صحبت با تلفن یا فعالیت‌هایی که مچ را در حالتی تاخورده قرار می‌دهند، می‌شود».

آیا این بیماری خطرناک است؟

دکتر هومن بخشی، ارتوپد به این سوال اینگونه پاسخ می‌دهد: «طبق نتایج مطالعه‌های مختلف، علایم فشار به عصب مدیان در ۲۵ تا ۵۰ درصد زنان باردار وجود دارد اما تمام علایم این نشانگان در تعداد کمتری از خانم‌ها بروز می‌کند و در بیشتر موارد با تولد نوزاد خودبه‌خود برطرف می‌شود و نیازی به اقدام درمانی وجود ندارد». دکتر هومن بخشی تاکید می‌کند: «علایم این بیماری بیشتر در نیمه دوم بارداری شروع می‌شود زیرا در این مقطع زمانی بدن خانم باردار آب بیشتری جذب می‌کند و این نشانه‌ها بعد از زایمان و بازگشت تعادل مایعات بدن از بین می‌روند.»

چرا این بیماری شب‌ها بیدار می‌شود؟

در بیشتر خانم‌های باردار معمولا هنگام استراحت شبانه یا صبح‌ها بعد از بیدار شدن، علایم تونل کارپال دیده می‌شود.

دکتر هومن بخشی، فوق‌تخصص جراحی دست، درباره علت این پدیده توضیح می‌دهد: «خانم باردار در طول روز معمولا می‌ایستد یا می‌نشیند و پاهای او در تمام مدت آویزان هستند بنابراین حجم قابل‌توجهی از مایعات در پاهایش جمع می‌شوند اما شب هنگام که دراز می‌کشد و مایعات بدن میان تمام قسمت‌های جسم پخش ‌شوند، حجم مایعات در تونل کارپال افزایش می‌یابد و عصب مدیان تحت فشار قرار می‌گیرد و علایم شروع می‌شوند.» او می‌افزاید: «عوامل خطر اختصاصی دیابت، مشکلات هورمونی، بیماری کلیوی، شکستگی مچ و وجود تومور در تونل کارپال هم می‌توانند باعث فشار به این ناحیه می‌شوند.»

به گفته این استادیار دانشگاه، عوامل خطر تونل کارپال عبارتند از: استعداد ژنتیکی، جنس مونث، میانسالی، خانه‌داری، کار سنگین و وجود نوعی تاندون خاص در ناحیه تونل کارپال که مشکل ۸۵ درصد افراد جامعه است.

با این درد چگونه کنار بیاییم؟

یکی از علل اصلی ابتلا به نشانگان تونل کارپال، فشار به عصب مدیان است بنابراین به‌نظر می‌رسد باید از انجام فعالیت‌هایی که به این ناحیه فشار وارد می‌کند، خودداری کرد یا آنها را کاهش داد. دکتر بخشی می‌گوید: «خانمی که دچار چنین دردی شده است، حتما می‌داند کدام فعالیت‌ها در طول روز باعث شدت‌یافتن درد مچ و انگشتان او می‌شود. اگر هم تا به حال به این موضوع دقت نکرده، باید از این پس به فعالیت‌های روزمره‌اش توجه و از انجام فعالیت‌هایی که درد او را افزایش می‌دهند، خودداری کند. مثلا می‌توان با تنظیم ارتفاع صندلی، فاصله میز و صندلی و سطحی که مچ روی آن قرار می‌گیرد، فشار وارد بر ناحیه مچ و انگشتان را حین کار با رایانه کاهش داد. در ضمن بعد از هر ۳۰-۲۰ دقیقه کار باید با کمی نرمش دست، فشار و خستگی روی این ناحیه را کم کرد.» این استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی ادامه می‌دهد: «اگر خانم باردار هنگام خواب شبانه دچار این درد می‌شود، بهتر است مچ خود را در موقعیتی خنثی قرار دهد به‌طوری که در هیچ جهتی خم نشود. برای این منظور، بعد از مشاوره با یک متخصص ارتوپد می‌تواند از مچ‌بند یا آتلی مناسب استفاده کند. نکته دیگر این است که به‌هیچ‌وجه نباید روی دست‌های خود بخوابد و اگر می‌تواند، دست خود را روی ۲-۱ بالش قراردهد.» او می‌افزاید: «خانم باردار باید صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب ابتدا کمی دست‌هایش را در جهت?های مختلف تکان دهد تا درد و بی‌حسی آنها از بین برود. در ضمن باید میزان مصرف نمک را کاهش دهد.» متاسفانه بیشتر افراد جامعه هنگام احساس درد و کرختی در اعضای بدن ابتدا به درمان‌های خانگی روی می‌آورند مثلا از مسکن، گرم کردن، سرد کردن، مالش یا بستن مچ استفاده می‌‌کنند اما دکتر مجدمظهر با استفاده از مسکن نه تنها در مورد خانم باردار بلکه همه افراد مخالف است: «در موارد خفیف استفاده از آتل، داروهای ضدالتهاب و تزریق کورتون باعث کاهش علایم می‌شود اما در مواردی که شدت بیماری زیاد است، از روش جراحی کمک می‌گیریم. روش‌های اولیه اثری موقت و ۱۲-۶ ماهه دارند اما اثر جراحی پایاست.»

یاسمین ثریا