تولید و مصرف فرآورده های اطلاعاتی معماری در دانشكده های معماری و شهرسازی

دانشجویان دانشكده معماری در طول دوران تحصیلی خود به دو نحو در معرض فرآوره های اطلاعاتی و شهرسازی قرار می گیرند

دانشجویان دانشكده معماری در طول دوران تحصیلی خود به دو نحو در معرض فرآوره های اطلاعاتی و شهرسازی قرار می گیرند :

۱) مصرف فرآورده های معماری (كارهای دیگران ) . نقشه های بناهای تاریخی سراسر كشور كه در طول سالهای متمادی و در شرایط دشوار توسط كارشناسان سازمان میراث فرهنگی كشور ، دفتر تاریخی ، سازمان ملی حفاظت آثاربلستانی تهیه گردیده است ، از مهمترین و ارزشمندترین اسناد معماری و شهرسازی این سرزمین محسوب می شوند .

۲) تولید فرآورده های معماری ( كارهای خودشان ) طبیعت آموزش در دانشكده های معماری ، ضرورتا اقتضا می كند كه دانشجوی معماری ، در معرض استفاده از اطلاعات تولید شده مذكور در قسمت اول ، قرار گیرد ، تا موقعیت تاریخی / جغرافیایی خود را به عنوان معمار / شهرساز در تاریخ سارندگی كشور بشناسد . این كار تحت عناوین و دروس گوناگون آشنایی با معماری مجتمعهای زیستی ، اصول و مبنای معماری و شهرسازی و …..تحقق می پذیرد . این فرآیند با تجزیه و تحلیل و مصرف فرآورده ها ی اطلاعاتی آموزش / پژوهش همراه است . هم اكنون این روند تولید و مصرف در دانشكده های معماری ، علی رغم امتیازات فراوان ، دارای نواقصی نیز هست كه عمده ترین آنها را می توان به شرح زیر مطرح كرد :

الف ) اتلاف وقت دانشجو جهت دستیابی به كارهای انجام شده ؛

ب ) عدم اطلاع از كارهای انجام شده در كشور ؛

ج ) سرقت اطلاعات ؛

د ) هویت زدایی اطلاعات ؛

ه ) احتكار اطلاعات ؛

و ) دوباره كاری و چند باره كاری در تولید اطلاعات ؛

ز ) خلاء نظام تصحیح و تكمیل .

پیشنهاد می گردد : به منظور رفع نارساییهای موجود ، یك كاسه كردن اطلاعات ، سیاستگذاری و دستیابی به شبكه اطلاع رسانی در خور این حركت آموزشی / پژوهشی ، كمیته ای متشكل از : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران ، وزارت مسكن و شهرسازی ، سازمان میراث فرهنگی كشور ، دانشكده های معماری و شهرسازی و …. تشكیل و این كمیته در راستای دستیابی به مشی واحد و هماهنگ ، برنامه ریزی لازم به عمل آورد .امید است این همكاری بتواند ، منشا اثرات مفیدی در تولید و مصرف اطلاعات معماری و شهرسازی شده و حركت سازندگی كشور را به سهم خود و به نحو شایسته ای تقویت نماید .

● چرایی امر

خوشبختانه در روند آموزش معماری در داخل كشور ، شرایطی به وجود آمده است كه تقریبا بلا استثناء همه دانشجویان كارشناسی ارشد پیوسته معماری ، در معرض آشنایی نسبتا مطلوب با گذشته معماری و شهرسازی در این مملكت قرار می گیرند . این امر به دلایل عمده زیر صورت می گیرد :

الف) آشنایی جهت ایجاد مهارت ارتباط در دانشجو ، با منبع اطلاعاتی معماری كه زمان و مكان در تكون آن نقش داشته است . آموزش " سواد معماری " جهت خواندن اطلاعات نهفته در اثر یا آثار ؛

ب) ایجاد زمینه های حساسیت لازم در دانشجو ، برای درك قابلیتهای آموزشی و پژوهشی محیط ؛

ج) افزایش باور دانشجویان نسبت به توانمندیهای آفرینش معماری در مقابل با خودباختگی فرهنگی به عنوان یكی از ترفندهای استعماری ؛

د) كاهش نیاز به اطلاعات معماری و شهرسازی وارداتی بدلایل / فرهنگی / فنی .

● معماری و شهرسازی كشور

بناها و مجموعه های بسیاری درسراسر كشور وجود دارند كه با توجه به اهمیت آنها از نظر فرهنگی / تاریخی ، نقشه برداری و بازنگاری شده اند – شامل خانه های قدیمی ، بازارها ، مساجد ، مدارس كاروانسراها ، آب انیارها ، بازارچه ها ، سراها ، تیمچه ها و … بخش عمده ای از اطلاعات فی یاد شده توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ( سابق ) ، دفتر آثار تاریخی (سابق ) آماده شده و در سازمان میراث فرهنگی كشور – كه حاصل ادغام سازمانهای سابق الذكر است – این فعالیت ادامه یافته و اطلاعات نگهداری می شود . نقشه ها و اسناد یاد شده ، بعضا منتشر گردیده ، ولی بسیاری از آنها شرایط انتشار نیافته است . امكانات مالی و پاره ای ضرورتهای بازنگری در كیفیت دقت آنها از عوامل عمده عدم انتشار این اطلاعات بوده است . نقشه ها برحسب تناسب با موضوع ، در مقیاس تهیه شده اند كه جهت سهولت تكثیر و امكان چاپ ، به صورت كتاب یا مجله ، فیلم شده و به اندازه قطع ۵ A درأمده اند . این نقشه ها از طریق معرفی نامه دانشكده ها یا دانشگاهها درازای مبلغی ناچیز ، جهت استفاده در اختیار دانشجویان قرار می گیرد .

● تجربه یزد

در دهه اول انقلاب اسلامی ، كار سند برداری از بناهای تاریخی استان یزد را به عهده داشتیم . این كار قبلأ توسط پیشكسوتان ما و مدیران قبلی انجام شده بود . ما نیز همان راه را ادامه دادیم و در جهت تكامل آن كوشیدیم . در تداوم این راه ، یعنی تولید اسناد اطلاعاتی از ابنیه تاریخی استان ، تعدادی از همكاران به همراه كادر فنی به انجام این رسالت تولید اسناد علمی فرهنگی و اطلاع رسانی كمك كردند . این كار در غربت تمام ، دور از چشم مردم و مسئولان و در زمان بسیار دشوار جنگ همراه با كمبود امكانات مالی ، اداری و تداركاتی انجام پذیرفت .قبلأ زمانی كه جهت نقشه برداری از كاروانسرای "خرگوش" واقع در جاده قدیم یزد – اصفهان عزیمت كردیم ، وسیله نقلیه ما یك دستگاه وانت بود كه گروه پنج نفری ما را به آنجا برد . سه شبانه روز در آنجا اتراق كردیم و در خرابه ها با مار و موش و گوسفندان ساكن در كاروانسرا همخانه شدیم .

● سندبرداری كلان

نقشه برداری از مجموعه بازار تا میدان "خان" یزد ، یكی از پروژه هایی بود كه در دهه یاد شده به كوشش و زیر نظر اینجانب انجام شد و حدود چهار سال طول كشید . این كار ، از نظر كیفیت و دقت در مقایسه با موارد مشابه در سطح كشور ، از كیفیت و دقت در مقایسه با موارد مشابه در سطح كشور ، از كیفیت نسبتا بالایی برخوردار است .باتوجه به وسعت مجموعه ، مسئله و ضرورت اعمال دقتهای لازم با دو روش نقشه برداری با دوربین و بازرنگاری با دست ، تواما صورت گرفته است . و زحمت كار با دوربین را یكی از همكاران مهندس به عهده داشتند . این نقشه ، شامل پلان ، مقاطع و نمادهاست . با دست هاشور خورده تا عناصر معماری و ارتباطات فضایی این مجموعه شهری و تاریخی ، آن طور كه شایسته است جلوه گر شده ، اطلاعات نهفته در خود را به نحو بهتری عرضه و معرفی نماید . سندبرداری از مجموعه بازارها و میدان خان یزد ، اگر چه درداخل شهر انجام می گرفت و مشكلات آمد و شد در پی نداشت ؛ اما به دلیل تنوع مالكیتها ، بسته بودن در بعضی مغازه ها ، كارگاهها ،حجره ها – به دلایل گوناگونی نظیر فوت ، مسافرت ، مهاجرت ، مسائل حقوقی و ۰۰۰ زمان زیادی را مصرف كرد و دوندگیهای فراوانی به دنبال داشت . این سند كه با مقیاس تهیه گردیده ، هنوز جای كار فراوان دارد . مجموعه های ارزشمند دیگری در اطراف بازار وجود دارند كه آنها نیز می بایست به آن اضافه شوند .

● سند برداری از بافت اطراف دانشكده معماری

از آنجا كه دانشكده معماری دانشگاه یزد – كه در جوار همین مجموعه واقع شده – و بافت همجوار آن نیز واجد ارزش است ، در سال گذشته توسط تعدادی از دانشجویان این به صورت مجموعه ای معرفی گردید .

دراین مورد ، مقیاس طوری انتخاب شده كه قابلیت همسازی با نقشه های قبلی وجود داشته باشد . دورنمای این حركت ، می تواند به نقشه برداری و مستند سازی بخش عمده ای از شهر یزد به عنوان یكی از بافتهای تاریخی و باارزش كشور منتهی شود .

● ریزبرداری

در یك فرصت استثنایی به هنگام تعمیر ، یا به تعبیری بهتر ، كالبد شكافی سقف نفیس چهار سوق بازار خان یزد كه به صورت كادربندی در سه مرحله اجرا شده است ، موفق شدیم جزئیات اجرایی ساخت و ساز آن را در مقیاس سندبرداری كنیم كاری مشابه آن را به هنگام تعمیر سقف ایوان مسجد جامع یزد به لطف خداوند انجام دادیم .

نوشته: محمدرضا اولیاء

مركز اسناد و تحقیقات دانشكده معماری و شهرسازی دانشگاه یزد

---