سلامت, زندگی و نوازندگی

گپی با درویش رضا منظمی نوازنده کمانچه و استاد دانشگاه

موسیقی یکی از لطیف‌ترین آواهایی است که باعث می‌شود روان انسان به آرامش برسد. شنیدن صدای سازهای مختلف و بهره بردن از آن همیشه یکی از مهم‌ترین لذت‌های زندگی بشر بوده است. کمانچه از سازهای زهی آرشه‌ای است که نواختن آن در قسمت‌های مرکزی ایران، به‌خصوص در لرستان، متداول است...

به سراغ «درویش رضا منظمی» از خاندان منظمی و یکی از برترین کمانچه‌نوازان ایرانی رفتیم که در حوزه موسیقی صاحب‌نام است. استاد در دوره کودکی مجذوب موسیقی شد و به دلیل علاقه وافر به موسیقی، در محضر استادان بنامی چون «حسین‌خان یاحقی»، استاد «نورعلی‌خان برومند» و «داریوش صفوت»، به شاگردی پرداخت و در نهایت در دانشکده با «محمدرضا لطفی» آشنا شد. این ۲ با هم طرح بنیانگذاری گروه «شیدا» را ریختند و از آن پس «درویش رضا منظمی» در این عرصه به خلق آثار بی‌مثالی دست زد. با این استاد حوزه موسیقی گفت‌وگو کرده‌ایم تا از تجربه‌هایش در زمینه سلامت، زندگی و نوازندگی بهره ببریم.

▪ چرا همیشه ساز کمانچه به خطه لرستان منسوب می‌شود؟

من از اهالی «الشتر» هستم و در شمال خرم‌آباد به دنیا آمده‌ام. کمانچه در لرستان قدمت تاریخی دارد و معلوم نیست چه کسی اولین کمانچه را به این خطه آورده است. این ساز در لرستان محبوبیت بسیاری دارد و خیلی از مردم این استان با نواختن کمانچه آشنا هستند.

▪ چه شد که به نواختن این ساز علاقه‌مند شدید؟

همان طور که گفتم کمانچه در استان لرستان از سازهای پرطرفدار است. من هم ابتدا علاقه‌مند شدم و بعد از آن با آگاهی و شاگردی در محضر استادان این فن به فراگیری ردیف‌های مختلف پرداختم و نواختن را آغاز کردم.

▪ کمانچه، ‌سازی است که به نوعی نواختن و تسلط بر آن کمی سخت است. نظرتان در این باره چیست؟

به دست آوردن تسلط برای نواختن ساز به تمرین نیاز دارد. حتی کسی که در نحوه نشستن، تمرین نداشته باشد، نمی‌تواند خیلی خوب بر ساز مسلط شود و بیشتر مواقع فالش می‌نوازد. این تسلط و خوب نواختن به عوامل متعددی بستگی دارد؛ اینکه ساز را چگونه بنوازید، ارتفاع، پایه و دسته کمانچه را چطور تنظیم کنید، همه در نوع نواختن تاثیرگذار هستند.

▪ شما علاوه بر کمانچه، در نواختن ویولون هم تسلط دارید. نواختن این ۲ ساز در کنار هم مشکلی ایجاد نمی‌کند؟

بله، من ویولون هم می نوازم. هماهنگ کردن بدن برای نواختن این ۲ ساز قدری متفاوت است و کمی کار را سخت می‌کند ولی سعی کردم از نظر بدنی طوری عادت کنم که نواختن یک ساز مانعی برای نواختن ساز دیگر نباشد.

▪ چگونه؟ ورزش یا نرمش خاصی انجام می‌دهید؟

من هر روز صبح ورزش می‌کنم و این ورزش به من نشاطی می‌دهد که در موسیقی‌ام هم دیده می‌شود.

▪ بیشتر چه زمانی به موسیقی می‌پردازید؟

شب‌های من با موسیقی عجین است و با نواختن ساز درگیری‌های روزمره را از یاد می‌برم.

▪ به نظرمی‌رسد نواختن کمانچه به دلیل شکل ظاهری‌اش، سخت باشد و به بدن نوازنده فشار بیاورد. همین طور است؟

برای نواختن هر سازی باید انگشتان دست قدرت خوب و آمادگی لازم برای هماهنگ کردن با هم را داشته باشند زیرا گاهی انگشتان سِر می‌شوند و گزگز می‌کنند. ضمن اینکه سن هم در این بین موثر است و باید با تمرین و ممارست به آمادگی رسید تا حتی در سنین پیری هم بتوان به نواختن ادامه داد. استاد «یاحقی» در سال‌های آخر عمر بهترین آثار خود را خلق کرد زیرا با تمرین، ورزش و ممارست به این توانایی رسیده بود. بهترین کار این است که تمرین کنید و روزانه بنوازید. نواختن کمانچه به دلیل شکل ظاهری ساز فشار زیادی به کمر نوازنده وارد می‌کند و حتی روی زانوها هم فشار می‌آورد. زمانی که روی سن (صحنه) هستم، اگر برای مدت زمان طولانی بخواهم ساز بنوازم، ترجیح می‌دهم بارها جابجا شوم تا کمر، انگشتان و زانوهایم خسته نشود. در جوانی مداوم چند ساعت بدون حرکت ساز می‌نواختم و روی پنجه پا هم می‌نشستم ولی همیشه نمی‌توان سرحال بود. آمادگی من در آن زمان به دلیل ورزشی بود که انجام می‌دادم و همچنان هم آن را ادامه می‌دهم.

▪ تغذیه و رژیم غذایی چقدر می‌تواند در ایجاد استقامت بدنی یک نوازنده موثر باشد؟

تغذیه برای همه موجودات روی زمین از واجبات است و اگر این تغذیه خوب باشد، آرامش خاصی به فرد می‌دهد اما تغذیه روح و روان بسیار مهم‌تر است. آرامش فکری و روانی سوی دیگر ماجراست. اگر فکر شما مشغول و روانتان آزرده و ناآرام باشد، نمی‌توانید کار کنید. این موضوع به‌خصوص در مورد هنرمندها صدق می‌کند. تا زمانی که روی سن تمرکز نداشته باشند و احساس آرامش نکنند، نمی‌توانند آنچه از دلشان می‌آید بر دل دیگران بنشانند و این باعث می‌شود هنری که عرضه می‌کنند خوب نباشد.

▪ چطور به این تمرکز می‌رسید؟ مخصوصا زمانی که روی سن هستید و تعداد زیادی مخاطب دارید؟

اجباری نمی‌توان این کار را انجام داد. کسانی که نوازندگی می‌کنند، باید ابتدا به ردیف آشنا باشند و گوشه‌های موسیقی را خوب بشناسند. این یعنی آگاهی و علم به کاری که انجام می‌دهند. اگر وقتی شما روی سن هستید، به افکارتان مسلط نباشید، مختصر می‌نوازید و این باعث می‌شود نه خودتان از آن موسیقی لذت ببرید، نه مخاطبانتان. باید عاشق سازتان باشید.

▪ به دست آوردن این تمرکز از طریق ورزش یا تمرین‌هایی مثل یوگا هم ممکن است؟

باید هوش و حواستان روی آنچه می‌خواهید اجرا کنید، متمرکز باشد. به نظر من، ما نوازندگان، پزشک روح مردم هستیم و با سازی که در دست می‌گیریم، ذهن و روان مردم را تلطیف می‌کنیم. موسیقی مداواکننده روح و روان است و روح و روان ما نیازمند موسیقی است. با موسیقی می‌توان به آرامش دست یافت، این آرامش می‌تواند با یوگا به دست آید یا با نواختن، یا حتی ورزش. بستگی دارد به شرایط بدنی و فکری شما. هر کس به طریق خاص خود به تمرکز و آرامش می‌رسد.

▪ بیشتر کسانی که می‌خواهند به سمت موسیقی و نواختن ساز ویولون بروند، فکر می‌کنند اگر در کودکی آن را آغاز می‌کردند، راحت‌تر بود. چقدر به این موضوع معتقدید؟

نواختن ساز را باید از کودکی آموخت. تمرین زیاد باعث می‌شود روی آنچه می‌نوازید، مسلط باشید. کمانچه و ویولون هم به همین شکل است زیرا به صدا درآوردن این سازها به عوامل زیادی از جمله آمادگی بدنی، روانی و ذهنی، نوع نواختن، پوزیشن‌ها و پوزیسیون‌های مختلف که همگی با تمرین و تلاش فراوان به دست می‌آید، بستگی دارد به همین دلیل می‌گویند بهتر است موسیقی را از کودکی آغاز کرد تا در وجود فرد نهادینه شود و بدن آمادگی هماهنگ شدن با ساز را داشته باشد. نکته دیگر به تاثیر موسیقی بر خلاقیت و طراوت شخص مربوط است. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر مفید بودن موسیقی برای روحیه، شادی و خلاقیت‌های فردی شود. به همین دلیل چه بهتر که آن را از کودکی بیاموزیم و روحیه را تقویت و خلاقیت خود را افزایش دهیم.

▪ حرف آخر؟

همان‌طور که گفتم موسیقی مداواکننده روان ما انسان‌هاست و روان ما نیز به موسیقی نیاز دارد. انسان از گذشته تا امروز با موسیقی زندگی کرده است. از سوی دیگر، یک هنرمند در تمام ابعاد الگویی است برای جامعه. همه می‌توانند نوازنده باشند اما این که ابتدا یک انسان کامل باشید و بعد نوازنده، بسیار مهم‌تر است. رفتارخوب، صداقت و درستی بهترین راهنما برای انسان‌هاست. امیدوارم همه هنرمندان این نکته را اساس کار خود قرار دهند.

زینب‌سادات افتخاری