برنامه پنجم توسعه برنامه اول عدالت

مساله بحران اقتصادی غرب و به چالش کشیده شدن سرمایه داری مبتنی بر بورس بازی و پول نیز نشان داد که مسیر توسعه تک خطی نیست و باید از الگوهای مبتنی بر ویژگی های هر جامعه ای برای آن جامعه استفاده کرد

ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه توسط رهبر معظم انقلاب به ریاست جمهوری بار دیگر توجه و تاکید خاص ایشان را بر مقوله پیشرفت و عدالت توأمان نشان می‌دهد. معظم له در این ابلاغیه خطاب به ریاست جمهوری می‌فرمایند: «انتظار می‌رود این سیاست‌ها که با رویکرد مبنایی پیشرفت و عدالت تنظیم شده، بتواند در جای جای کلیه فعالیت‌های کشور چه در بعد تقنین و چه در بعد اجرا ظاهر گردد.» ایشان در ادامه می‌فرمایند: «انتظار دارم در دوره پنجساله آینده اقدامات اساسی برای تدوین الگوی توسعه ایرانی- اسلامی که رشد و بالندگی انسانها بر مدار حق و عدالت و دستیابی به جامعه‌ای متکی بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی و تحقق شاخصهای عدالت اجتماعی و اقتصادی در گرو آنست، توسط قوای سه‌گانه کشور صورت گیرد.» (۲۱/۱۰/۱۳۸۷)

در متن فرموده رهبر معظم انقلاب دو موضوع «پیشرفت و عدالت» و «الگوی توسعه ایرانی- اسلامی» به عنوان مبنای کار و نتیجه کار تعریف شده است؛ مبنا پیشرفت و عدالت است که تحقق توأمان و مطلوب آنها به الگوی توسعه ایرانی- اسلامی به عنوان هدف منتج خواهد شد.

توجه به این رویکرد رهبر معظم انقلاب، جلوه‌ای دیگر از مدیریت و رهبری فوق‌العاده معظم له است. تاکید ایشان بر ترسیم الگوی توسعه مبتنی بر ویژگی‌های اسلامی- ایرانی که اولین بار در بیانات فروردین ماه ۱۳۸۶ در جمع دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد ذکر شد، نشان دهنده زمینه سازی معظم له جهت ورود نظام به دهه چهارم انقلاب است. مقام معظم رهبری در آن بیانات، الگوی توسعه- ایرانی اسلامی را تئوریزه نمودند و به تشریح ضرورت، الزامات و اهداف آن پرداختند. ایشان هدف از ترسیم این الگو را پاسخ به این مساله ذکر کردند که نخبگان و مردم کشور به یک باور عمومی از چیستی اهداف نظام و غایت این اهداف برسند: «به دنبال الگو بودن برای پیشرفت به این معناست که با بحث نظری و تعریف شفاف و ضابطه‌مند از پیشرفت، قصد داریم یک باور همگانی در درجه‌ای اول در بین نخبگان بعد در همه مردم به وجود بیاید که بدانند دنبال چه هستیم و به کجا می‌خواهیم برسیم؛ بخش‌های گوناگون نظام بدانند چه کار باید بکنند؛ این را باید پیدا کنیم.»‌ این فراز به عنوان یک سؤال مهم مطرح شد تا نخبگان و دانشگاهیان مسیر نظریه‌پردازی و تفکر خود را به سمت پاسخ به آن هدایت کنند. چه اینکه معظم له در همان سخنرانی، مدل‌سازی و الگوسازی را وظیفه نخبگان و دانشگاهیان ذکر نمودند.

اما شخص ایشان در پاسخ به این سوال، یک سال بعد در اجتماع بزرگ زائران رضوی (۱/۱/۱۳۸۷) مقوله پیشرفت همراه با عدالت را به عنوان جهت‌گیری اصلی نظام در دهه چهارم انقلاب مطرح کردند. چنانچه پیشرفت با رویکرد عدالت صورت گیرد، زمینه‌های شکل‌گیری الگوی توسعه ایرانی- اسلامی هم هموار خواهد شد. بنابراین مبنا همراه نمودن پیشرفت با عدالت است که چگونگی این همراه‌سازی وظیفه‌نخبگان تلقی می‌شود. نخبگان باید در شرایطی که دیدگاههای رایج در باب توسعه عدم همراهی عدالت با پیشرفت را تبلیغ می کنند، با اعتماد به نفس به جستجوی راههای جدید بپردازند. اتفاقا راهبرد نوآوری وشکوفایی که مقام معظم رهبری مطرح فرموده اند در مساله کشف راههای جدید توسعه مبتنی بر عدالت معنا می یابد. ایشان در فروردین سال جاری به هنگام طرح موضوع فرمودند: «ممکن است بعضی از صاحبنظران و به اصطلاح تئوریسین‌های اقتصادی بگویند: آقا نمی‌شود؛ اگر بخواهید به پیشرفت اقتصادی دست پیدا کنید، ناچار باید فاصله‌ی طبقاتی را قبول کنید و بپذیرید! اینجاست که ما عرض می‌کنیم «نوآوری».

« نباید خیال کنیم که نسخه‌های اقتصادی غرب، آخرین حد دستاورد بشری است؛ نه، این هم یک نسخه‌ای است، دوره ای دارد؛ آن دوره طی می‌شود و فکر تازه و فکر نویی به میدان وارد می‌شود؛ بگردید آن فکر نو را پیدا کنید؛ شاخص باید این باشد. این را پیدا کنند.» اما بیان اهمیت و ضرورت این مساله جهت جدیت نخبگان مقوله‌ای است که بر عهده اصحاب قلم می‌باشد. در ذیل چند نکته در اهمیت همراه‌سازی پیشرفت و عدالت برای نیل به الگوی توسعه ایرانی- اسلامی ذکر می‌شود:

۱) در شرایط کنونی به مدد رویکرد دولت نهم به عدالت‌گستری، این اندیشه در بین مردم، نخبگان و گروه‌های سیاسی جان تازه‌ای به خود گرفته و توجه قشرهای مختلف مردم را به خود جلب نموده است. اکنون مفهوم عدالت دیگر غربت سالهای قبل را ندارد و زمینه جهت اندیشه‌ورزی در باب آن و چگونگی همراه‌سازی آن با پیشرفت فراهم‌تر است. از سوی دیگر به لطف پیشرفت‌های حاصل شده بعد از انقلاب اسلامی، شاخصه‌های توسعه در زمینه‌های مختلف در کشور رشد کرده و پیشرفت، نمودی عینی به خود گرفته که می‌توان آن را صیقل زد و در چگونگی همراه‌سازی آن با عدالت اندیشید. در این میان توسعه علوم مختلف در کشور و وجود شمار زیادی از نخبگان علمی و در نتیجه افزایش قدرت علمی کشور زمینه مطلوب دیگری است که نیل به هدف را تسهیل می‌کند. نباید فراموش کرد همانگونه که رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کنند قدرت علمی سر منشاء سایر قدرت‌ها است. بنابراین ظرفیت ها و شرایط لازم جهت گام برداشتن در مسیر توسعه عادلانه فراهم می باشد.

۲) طی سالهای اخیر گرایش جامعه فکری به الگوهای توسعه سیاسی، اقتصادی غرب و جریان پنهانی رویکرد به لیبرال دمکراسی با رخوت و سستی مواجه شده و التهابات افکار عمومی هم در این زمینه کاهش یافته است. اکنون مردم بیش از توجه به مفاهیم روشنفکرانه انتزاعی به دنبال مشاهده خدمت‌رسانی محسوس هستند و اصطلاحاتی نظیر پیشرفت مناطق محروم، مبارزه با فقر و فساد، عدالت‌گستری و ... را بر آزادی بیان، تکثر سیاسی، جامعه مدنی و ... ترجیح می‌دهند. از این رو می توان مشاهده نمودکه گرایشات فکری مردم و نخبگان آمادگی بیشتری جهت نیل به پیشرفت همراه با عدالت دارد.

۳) مساله بحران اقتصادی غرب و به چالش کشیده شدن سرمایه‌داری مبتنی بر بورس بازی و پول نیز نشان داد که مسیر توسعه تک‌خطی نیست و باید از الگوهای مبتنی بر ویژگی‌های هر جامعه‌ای برای آن جامعه استفاده کرد. همانگونه که خود غرب جهت حل معضلات اقتصادی خود چندین بارتا کنون از اقتصاد سرمایه داری کلاسیک روی برگردانده و به سمت اقتصاد دولتی گرایش یافته است. بنابراین اندیشه همراه نمودن پیشرفت با عدالت که مبنای رسیدن به الگوی توسعه ایرانی- اسلامی است از اهمیت زیادی برخوردار بوده و لزوم نظریه‌پردازی نخبگان را می‌طلبد.