جایگاه مدیریت در نهج البلاغه

متون دینی ما دربارۀ الگوهای مدیریتی در پی آن است که به بررسی اخلاق مدیریتی و شیوه های آن از دیدگاه امام علی ع بپردازد

بشر بعد از عبور دوران ابتدایی به مباحثی از قبیل منشأ حکومت با مردم و تقسیم کار میان طبقات مختلف و سازمان های اجتماعی و شیوه همکاری دسته جمعی توجه کرده است و به راه حل هایی دست یافته است که پایه و اساس مدیریت است.گرچه امروز علم مدیریت بسیار گسترش یافته است و به شاخه های مختلفی تقسیم شده است٬اما متون دینی ما دربارۀ الگوهای مدیریتی در پی آن است که به بررسی اخلاق مدیریتی و شیوه های آن از دیدگاه امام علی(ع)بپردازد.

الف) اخلاق مدیریتی:

مدیر علاوه بر دانش و مهارت باید از اخلاق مدیریتی نیز برخوردار باشد.امام علی(ع)به مدیران خویش یاداوری می کند که آنان خدمت گزاران مردم هستند و باید دارای صفت های اخلاقی ذیل باشند:

۱) لطف و محبت :

اصل اساسی اخلاق مدیریتی٬لطف و محبت نسبت به همۀ اقشار مردم است٬حتی سخت گیری نسبت به مخالفین فکریش را نمی پسندد و استاندارانش می خواهد که حقوق اساسی همۀ اقشار را تأمین کنند و در برابر مردم فروتن و متواضع باشند.

۲) صبر و پایداری :

امام مدیران را به صبر در برابر مشکلات و بردباری در برابر خطاهای مردم دعوت می کند و از آنان می خواهد که در هیچ کاری با عجله و شتاب تصمیم نگیرید. حتی در مجازات خطاکاران ٬البته این صبر و بردباری به معنی سستی در انجام وظایف نیست.

۳) چشم پوشی و گذشت :

مدیران باید خطاها و لغزش های مردم را نادیده بگیرند و آنان را مورد عفو قرار دهند.امام علی(ع)٬ بد ترین افراد را کسی می داند که عیوب مردم را جستجو می کند وآنان را افشاء می نماید.

۴) صراحت و قاطعیت :

مدیران باید در مواقع حساس به صراحت تصمیم بگیرند و با قاطعیت آن را اجرا کنند.البته اصل اساسی مدارا و گذشت است٬اما در اجرای قانون و ایجاد عدالت باید با قاطعیت اقدام کرد و خیانتکاران را مجازات نمود تا دیگر کسی به حقوق مردم ستم نکند.

۵) مستبد نبودن :

البته صراحت و قاطعیت نباید منجر به استبداد شوم شود.امام علی(ع)استبداد را بلای بزرگی می شمارد که موجب فساد در دل و سستی در دین و سبب ایجاد حوادث سخت برای حکومت می شود.

۶) مشورت کردن :

امام علی(ع) به جای استبداد در رأی از حاکمان و مردم می خواهد که با یکدیگر مشورت کنند و از عقل همدیگر یاری بگیرند.

ب) نظام مدیریتی امام علی(ع):

امام علی(ع)بر اساس نیازهای جامعه و به قصد اصلاح امور مردم و پیشرفت کارهای اجتماعی و رفاه اجتماعی٬عمومی نظام مدیریتی دقیقی را برنامه ریزی می کند تا استاندارانش با توجه به طبقات مردم و نیازهای آن بتوانند به ادارۀ جامعه بپردازند .

ج) شیوه های و روش های مدیریتی :

روش های برجسته امام علی(ع) را چنین می توان خلاصه کرد:

۱) نظم و برنامه ریزی:

امام علی(ع)بعد از سفارش به تقوای الهی به نظم در کارهای اجتماعی تأکید می کند و خودش نیز الگوی نظم و انضباط است.

۲) رعایت قانون و اجرای عدالت:

امام علی(ع) به رعایت قانون الهی و سنت های پسندیده رایج تأکید می کند و با همۀ مردم به انصاف و عدالت رفتار کند.

۳) مسئولیت دادن به دیگران:

بهترین روش های مدیریتی تعیین مسئولیت وظایف است تا بتوان افراد را مؤاخذه کرد.

۴) تقویت انگیزه ها:

او خلافت را به قصد خدمت به مردم و اصلاح امور اجتماعی پذیرفته است و به استاندارانش توصیه می کند که حکومت را طعمه و خذا ندانند٬بلکه آن را وسیله ای برای خدمت به مردم قرار دهند.البته او از حقوق مادی مدیران غافل نیست.عادله محجوب – نفیسه آرمند

جلیل مسعودی فرد- استادیار دانشگاه پیام نور قوچان