شناسنامه تحلیلی شهدای کربلا

معرفی اصولی و روشمند شهدای کربلا و آگاهی از پیشینه دینی و سیاسی و مبارزاتی آن بزرگواران چه از جنبه اعتقادی و چه از جنبه تحقیقی و پژوهشی امری ضروری است و راهکار موثری است در مقابل عرش اندیشی و یا فرش اندیشی افراطی در مورد حماسه عاشورا

معرفی اصولی و روشمند شهدای کربلا و آگاهی از پیشینه دینی و سیاسی و مبارزاتی آن بزرگواران چه از جنبه اعتقادی و چه از جنبه تحقیقی و پژوهشی امری ضروری است و راهکار موثری است در مقابل عرش اندیشی و یا فرش اندیشی افراطی در مورد حماسه عاشورا بعد از فروکش کردن قیام کوفه به فرماندهی مسلم بن عقیل (ع ) و به دست گرفتن کنترل کوفه از سوی نیروهای مسلح ابن زیاد سران و شیعیان کوفه به چند دسته به شرح ذیل تقسیم شده بودند :

۱) عده ای علی رغم ارسال نامه برای امام (ع ) نکث عهد کرده و برق سکه های دربار ابن زیاد چشمان آنان را خیره کرده بود و ابن زیاد کیسه های آنها را از سکه های درم و دینار پر کرد و آنها به سپاه ابن زیاد پیوسته و فرماندهی رده های مختلف نظامی را در ارتش امیر دست نشانده شام به عهده گرفته و در زمره سران سپاه عمر سعد در جنگ با سپاه امام حسین (ع ) درآمدند. اینان اغلب جزو سران قبایل کوفه بودند و شبث بن ربعی قیس بن اشعث حجار بن ابجر عمروبن حجاج یزیدبن حارث عزره بن قیس و... از جمله این سرانند. اینان همگی از دعوت کنندگان امام بودند.

۲) افراد قبایل مختلف کوفه که در نظام رئیس سالاری حکومت اموی تابع سران قبایل بوده و آذوقه مستمری و مایحتاج عمومی آنها از سوی سران قبایل (عریفان ) تقسیم می شد و در واقع نفس کشیدن آنها نیز در دست سران قبایل بود.

اینان علی رغم آنکه به قول فرزدق و مجمع بن عبدالله عایذی و بشربن غالب قلبشان با امام بود اما چون هنوز از تعلقات مادی سبکبار نشده و به مرتبه ایثار نرسیده بودند به تبع سران خائن قبال خود شمشیرهای خود را به نفع حکومت اموی به کار گرفتند. (دستشان از قلبشان فاصله گرفته بود).

۳) عده ای از سران و شیعیان نیز از طرفی در خود توان یاری رساندن به امام حسین (ع ) را نمی دیدند و از طرفی دیگر نمی خواستند که دست خود را به خون امام و یارانش آغشته کنند و نیک می دانستند که اگر در کوفه حضور داشته باشند ابن زیاد آنها را به جنگ با امام (ع ) مجبور خواهد کرد لذا چاره را در آن دیدند که خود را از میدان جنگ دور نگاه دارند و بدین ترتیب وجدان مجروح خود را اندکی التیام بخشند. اینان بعد از سرکوبی جنبش کوفه به فرماندهی مسلم بن عقیل (ع ) کوفه را به عزم حجاز و آبادیهای اطراف عراق ترک کردند که عبیدبن حر جعفی و عمرو بن قیس مشرقی دو تن از آنانند.

۴) عده ای نیز که اغلب در زمره صحابه حضرت رسول بودند علی رغم آنکه سازماندهی اولیه قیام کوفه بعد از مرگ معاویه در منازل آنها صورت گرفته و کادر مرکزی نهضت بیداری کوفه را بعد از مرگ معاویه به عهده داشتند بعد از سرکوبی قیام کوفه بیطرفی اختیار کرده و شاهد پرپر شدن گلهای باغ عصمت و طهارت بودند اما بعد از عاشورا پشیمان شدند و جنبش مسلحانه توابین را علیه ابن زیاد و فرماندهان ارتش کوفه در جنگ با امام پی ریزی کردند و همگی در یک سلسله عملیات به قتل رسیدند.

سلیمان بن صرد خزاعی مسیب بن نجبه رفاعه بن شداد عبدالله بن وال و عبدالله بن سعد بن نفیل ازدی (سران جنبش مسلحانه توابین ) و قاسم بن اصبغ بن نباته از جمله این گروه از کوفیانند.

۵) عده ای نیز که اغلب جزو پیران کوفه بودند و در روز عاشورا جهت آرامش بخشیدن به وجدان مضطرب خود دست به عکس العملی احمقانه و حقیرانه زدند. طبری می گوید : روز عاشورا عده ای از پیران کوفه به بالای بلندی های اطراف کربلا (دور از تیررس میدان جنگ ) رفته و در حالیکه می گریستند برای پیروزی امام حسین دعا می کردند!

این در حالی بود که امام و یارانش در گرم ترین لحظات روز با لبان تشنه علیه سپاه عمر سعد می جنگیدند و گلهای عاشورا یکی پس از دیگری پرپر می شدند. عده ای از کودکان و نوجوانان کوفه که این پیران را بر بالای تپه ها دیده بودند به سوی آنها سنگ می انداختند و در حالی که به آنان دشنام می دادند می گفتند : ای ناجوانمردان اگر به راستی خواهان پیروزی حسین (ع ) هستید فرود آیید و به میدان جنگ بروید و با دشمنان حسین (ع ) بجنگید.

در این میان فقط تعداد معدودی از شیعیان مخلص کوفه و بصره و حجاز بودند که با زیرپا گذاشتن تمامی تعلقات فرزند و عیال و خانمان را رها کردند و جان برکف و خطر بردوش به یاری حسین (ع ) شتافتند و پس از نبردهای دلاورانه به شهادت رسیدند. بنابراین لازم است این شیعیان جان برکف را که ارادتمندانه در راه پاسداری از آرمانهای امام پایداری ورزیده و خون خویش را به پای درخت تناور اسلام ریختند بشناسیم و به دیگران بشناسانیم و شور حسینی را با شعور عاشورایی پیوند دهیم .

شهدای کربلا به دو گروه عمده قابل تقسیم اند :

● گروه اول : شهدای انصار که عبارتند از :

۱) شهدای کوفه : شهدای کوفه خود به چند گروه تقسیم می شوند :

▪ شهدای قیام ۸ ترویه به فرماندهی مسلم بن عقیل مانند عبدالاعلی بن یزید کلبی هانی بن عروه عماره بن صلخب ازدی

▪ شهدایی که در ذی الحجه سال ۶۰ در مکه یا در بین راه به کاروان امام پیوستند مانند : زهیر بن قین حجاج بن مسروق جعفی و ...

▪ شهدایی که بعد از شهادت قیس بن مسهر صیداوی پس از آگاهی از حرکت امام از مکه به سوی عراق حکومت نظامی کوفه را نادیده گرفتند و با تحمل مرارتهای فراوان در بین راه حجاز به کربلا خود را به امام رسانیدند از جمله این شهیدان عبارتند از :

نافع بن هلال بجلی عمروبن خالد صیداوی مجمع بن عبدالله عایذی و...

▪ شهدایی که خود را به هیئت سربازان عمر سعد درآورده و وارد کربلا شده آن گاه در یک فرصت غافلگیرانه خود را به اردوگاه امام رسانیدند که از جمله آنها قاسم بن حبیب بن ابی بشر می باشد.

▪ عده ای که در ایام مهادنه (بین سوم تا نهم محرم ) با تحمل رنجها و مرارتها و با دل به خطر سپردن از کوفه خارج شدند و به امام پیوستند که حنظله بن اسعد شبامی از جمله این شهیدان است .

▪ برخی نیز در روز عاشورا سپاه عمر سعد را ترک کرده و توبه کنان خود را به امام رسانیدند و در راه آرمانهای امام شهید شدند که حربن یزید ریاحی و دو برادر خزرجی به نامهای سعد و ابو حتوف انصاری از جمله این شهیدانند.

۲) شهدای بصره : که از جمله آنها عبارتند از یزیدبن ثبیط و پسرانش عبدالله و عبیدالله از قبیله بنی عبدقیس بصره .

۳) شهدای بنی هاشم که عبارتند از پسران علی بن ابی طالب (بجز عمر اطرف که با یزید بیعت کرده بود و محمدبن حنیفه که وصی امام حسین بود و امام وصیت نامه خود را به او سپرده بود). و پسران عقیل و پسران امام حسن (ع ) و پسران عبدالله بن جعفر طیار و سید و سالار شهیدان کربلا امام حسین (ع ).

۴) غلامان امام و اهل بیت مانند جون اسلم دیلمی واضح و ...

دکتر غلامرضا رحمدل شرفشادهی

منابع و مآخذ عاشوراشناسی

منابع و مآخذی که با مراجعه به آنها می توان به شناخت شهدای عاشورا دست یافت به چند دسته قابل تقسیمند که عبارتند از :

اول : کتب رجال که معروف ترین آنها عبارتند از :

۱ ـ رجال شیخ طوسی متوفی به ۴۶۰ هـ . ق

۲ ـ رجال کشی از محمدبن عبدالعزیز کشی متوفی به نیمه دوم قرن چهارم این کتاب اختیار معرفه الرجال نیز نام دارد .

۳ ـ رجال نجاشی : متوفی به ۴۰۵ هـ . ق

۴ ـ معجم الرجال الحدیث مرحوم آیه الله العظمی خویی .

دوم : مقاتل که معروفترین آنها عبارتند از :

۱ ـ مقتل خوارزمی متوفی به ۵۶۸ هـ . ق

۲ ـ مناقب ابن شهر آشوب مازندرانی متوفی به ۵۸۸ هـ . ق در حلب .

۳ ـ مثیرالاحزان ابن نما حلی متوفی به قرن ششم هـ . ق

۴ ـ اللهوف سید بن طاووس متوفی به ۶۶۸ هـ . ق

۵ ـ اعیان الشیعه سیدمحسن امین

سوم کتب تاریخی : که معروفترین آنها عبارتند از :

۱ ـ تاریخ طبری

۲ ـ تاریخ کامل ابن اثیر

۳ ـ مروج الذهب مسعودی

۴ ـ تاریخ یعقوبی

چهارم : دو زیارت نامه امام زمان (عج ) به نام زیارت رجبیه و زیارت ناحیه و همچنین طبقات الصحابه

پنجم : کتب مغازی و طبقات مانند طبقات الکبرای ابن سعدواقدی الاصابه ابن حجر