پشت پرده مسابقه فضایی غول های آسیا

هند می خواهد همین ماهواره را سال آینده به فضا اعزام کند و در اینجا است که طلوع عصر فضایی آسیا با طرح این سوال که چرا همگی آنها در یک پروژه مشترک و در یک همکاری گروهی دست به چنین اقدامی نمی زنند شبهه ناک شده و سخت مشکوک می زند

همچنان که اولین کاوشگر قمری چین روز چهارشنبه گذشته به سوی آسمان پرتاب شد، ابری از سوالات گوناگون درباره ماهیت مسابقه جدید فضایی ایجاد شده در آسیارا از خود بر جای گذاشت.

غول‌های آسیا یکی پس از دیگری برای به دست آوردن موقعیت در آن سوی جو با یکدیگر مسابقه گذاشته‌اند. ژاپن ماه نورد اختصاصی خود را ماه گذشته به فضا فرستاد.

هند می‌خواهد همین ماهواره را سال آینده به فضا اعزام کند و در اینجا است که طلوع عصر فضایی آسیا با طرح این سوال که چرا همگی آنها در یک پروژه مشترک و در یک همکاری گروهی دست به چنین اقدامی نمی‌زنند شبهه‌ناک شده و سخت مشکوک می‌زند.

بیتس گیل، مدیر موسسه تحقیقاتی صلح بین‌الملل استکهلم در این باره می‌گوید: «این رویکرد به معنی رقابت‌های بیشتر و بیشتر است چرا که هیچ یک از سه کشور بزرگ آسیایی درخصوص مسایل امنیتی پروژه خود به دیگری اعتماد ندارند و نگران برملا شدن اسرار نظامی، ماموریت‌های فضایی و فناوری به کار گرفته شده در آن هستند و به همین دلیل همکاری مشترک میان آنها تقریبا محال خواهد بود.»

اگرچه مقامات رسمی هر سه کشور بزرگ آسیایی هدف از ماجراجویی‌های فضایی را تحقیقات علمی درباره اتمسفر و فضای پیرامونی ماه عنوان کرده‌اند و هرگونه قصد و نیت نظامی در این پروژه‌ها را انکار کرده‌اند اما در روزگاری که هر پیشرفت و دستاورد فناورانه می‌تواند به راحتی به کار مسایل نظامی نیز بیاید، کشورهای یاد شده از نزدیک فعالیت و پیشرفت‌های یکدیگر را زیر ذره‌بین قرار داده‌اند.

هند به شدت درباره مقاصد چین عصبی و نگران است خصوصا پس از آنکه پکن، ژانویه گذشته یک موشک ضد ماهواره‌ای را با موفقیت تمام آزمایش کرد. از سوی دیگر چین خود نگران همکاری‌های ژاپن با طرح سپر دفاع موشکی امریکا است که می‌تواند به منافع این کشور لطمه وارد کند.

جدای از این چینی‌ها به شدت از اینکه واشنگتن می‌خواهد همچنان قدرت اول فضایی جهان باشد خشمگین هستند. ژاپنی‌ها نیز به نوبه خود از توانایی موشک‌های بالستیک کره شمالی بیمناک و نگرانند.

با این وجود دکتر گیل معتقد است که «پدید آمدن یک سازمان ناسای آسیایی بسیار غیرمحتمل و دور از دسترس است.»

در واقع آنچنانکه جوآن جانسون فریز، یک کارشناس فضایی در کالج جنگ دریایی امریکا در نیوپورت آر.آی می‌گوید: "دلیل غیرمحتمل بودن چنین پدیده‌ای این است که برنامه‌های فضایی کشورهای آسیایی عمدتا با رویکردی «فناوری – ملی‌گرایی» پیش می‌رود تا اولا در داخل نوعی غرور ملی پدید آورد و ثانیا در خارج نیز توانایی کشور را به رخ جهانیان بکشد.»

در همین راستا خوب است به اظهارات او یانگ ژی‌یوآن دانشمند اصلی برنامه قمری ماه توجه کرد که در گفتگو با روزنامه مردم می‌گوید: «کاوش ماه بازتاب قدرت ملی تمام و کمال کشور است و برای به دست آوردن یک پرستیژ بین‌المللی و ایجاد همبستگی در ملت بسیار حائز اهمیت است."

از سوی دیگر گریگوری کولاکی یک تحلیلگر چینی عضو اتحادیه دانشمندان بیمناک در واشنگتن معتقد است که برنامه‌های فضایی، مهارت‌های فناوری برتر را در این کشورها افزایش می‌دهد. او بر این باور است که بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده و مستعد، جذب این برنامه‌ها شده و استعدادهای خود را شکوفا می‌کنند.

از سوی دیگر ژانگ وی یک مقام بلندپایه در سازمان ملی هوا و فضای چین می‌گوید: «منظور اصلی از برنامه قمری چین از بعد صنعتی این است که ما باید توانایی‌های جدیدی را در زمینه ساخت ماهواره، تجهیزات دورسنجی و موارد مشابه به دست آوریم.» چنین تلاشها و مصاف‌هایی برای هند نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، جایی که جامعه علمی حالا که برنامه هسته‌ای این کشور به بلوغ رسیده در جستجوی حوزه‌ها و جبهه‌های جدید است.

سوآینا کونا تحلیلگر موسسه مطالعات صلح و درگیری در دهلی‌نو در این خصوص می‌گوید: «تنها جاده باقی مانده به سوی رشد و توسعه فناوری‌های جدید علمی، فن‌آوری فضایی است.»

در ژاپن اما، اکتشافات فضایی، تضمین‌کننده هویت و استقلال وعده داده شده به ملت است. آکینوری هاشیموتو سخنگوی آژانس هوا و فضای ژاپن می‌گوید: «ژاپن باید امنیت و راهکارهای خود برای پرتاب ماهواره به فضا را تامین کند. ما الان در موقعیتی نیستیم که هر زمان اراده کنیم بتوانیم ماهواره‌ای به فضا ارسال کنیم و در ضمن از درز اطلاعاتی آن جلوگیری به عمل آوریم.»

به گفته دکتر کولاکی، چین، هند و ژاپن هر سه بر روی ماه متمرکز شده‌اند چرا که ماه نزدیک، قابل دسترس و برای شروع کاوش بین سیاره‌ای؛ قدمی معقول به نظر می‌آید. برخی از مقامات این سه کشور جدای از این، بر این باورند که پس از نقشه‌برداری و کاوش و تجزیه و تحلیل سطح ماه، منافع و پاداش خوبی در انتظار آنها خواهد بود.

مثلا دانشمندان بر این باورند که ماه منبعی غنی از هلیوم ۳ است که روزگاری می‌تواند برای تولید انرژی به عنوان سوخت هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد.

رییس سازمان تحقیقات فضایی هند سال گذشته رسما اعلام کرد که کاوشگر چاندرایان به جستجوی هلیوم ۳ خواهد پرداخت. مدارپیمای چینی Change I نیز قطعا همینگونه عمل خواهد کرد.

اویانگ همچنین در گفتگو با روزنامه مردم می‌افزاید: «منابع معدنی و انرژی موضوع بسیار مهمی است که بشر بر سر آن به رقابت بر خواهد خواست.»

معاهده سال ۱۹۷۹ سازمان ملل متحد درباره ماه، بر این نکته تصریح دارد که مالکیت بر منابع ماه ممنوع است،‌ با این همه هیچ یک از کشورهایی که تاکنون ماهواره به فضا پرتاب کرده‌اند، به استثنای هند این معاهده را امضا نکرده‌اند.

هند همچنین یکی از پرسروصداترین مخالفان استفاده از سلاح در فضا بوده است. مقامات این کشور در ژانویه گذشته نسبت به اقدام چین در انهدام یک ماهواره قدیمی هواشناسی با استفاده از موشک ضد ماهواره به شدت اعتراض کردند و ثابت کردند که استفاده از تجهیزات نظامی در فضا می‌تواند به سایر ماهواره‌های کشورهای دیگر از جمله امریکا صدمه وارد کنند.

وزیر خارجه هند در این باره هشدار داد: "ما در حال زیر پا گذاشتن خط باریک موجود میان نظامی کردن حقیقی فضا و استفاده‌های دفاع محور کنونی از آن هستیم." او همچنین از همه ملل جهان خواست تا برای ایمن نگاه داشتن جو صلح‌آمیز فضا معاهده‌ای امضا کنند.

اگرچه چین نیز مدتها جهانیان را به امضای چنین معاهده‌ای که امریکا همواره آن را رد کرده، فراخوانده بود اما بسیاری از کشورها در صداقت چین در این خصوص شک دارند.

از سوی دیگر ژاپن نگاه خود به فضا را از بیم مواجهه با تهدیدهای کره شمالی به دفاع مبتنی بر فضا تغییر داده است.

آزمایش موشک بالستیک کره شمالی در سال ۱۹۹۸ که از فراز خاک ژاپن گذشت، زندگی جدیدی را برای برنامه فضایی ژاپن پدید آورد.

حزب حاکم لیبرال دموکرات در ژاپن هم اینک در تلاش است تا عنوان کنونی برنامه «صلح‌آمیز» استفاده از فضا را تغییر دهد و به جای استفاده از عنوان برنامه «غیرنظامی» فضایی از عنوان برنامه «غیرتخاصمی» فضایی ژاپن استفاده کند.

لایحه موسوم به «بیسیک اسپیس» که قرار است چنین تغییری را پدید آورد تا ماه آینده در ژاپن به تصویب می‌رسد و آنگاه وزارت دفاع ژاپن بر همین اساس ماهواره‌ای جاسوسی به فضا پرتاب خواهد کرد.

نوشته : پیتر فورد

ترجمه: محمدرضا نوروزپور