محاسبه

▪ یکی از مقامات اهل عرفان و سلوک، محاسبه است. لطفا در این مورد توضیح دهید که چگونه می توان این مقام سالک را درعمل محقق نمود؟
ـ گام سوم در جهت تزکیه نفس، خودسازی و سیر الی الله محاسبه …

یکی از مقامات اهل عرفان و سلوک، محاسبه است. لطفا در این مورد توضیح دهید که چگونه می توان این مقام سالک را درعمل محقق نمود؟

ـ گام سوم در جهت تزکیه نفس، خودسازی و سیر الی الله محاسبه نفس است که در اینجا به دوجنبه اهم آن یعنی فضیلت محاسبه نفس و سپس حقیقت آن خواهیم پرداخت:

۱) فضیلت محاسبه نفس

قرآن کریم می فرماید: «یا ایهاالذین اتقوالله و لتنظر نفس ما قدمت لغد» (حشر-۱۸) ای کسانی که ایمان به خدا آورده اید تقوی الهی را پیشه خود سازید و آنچه را برای فردا پیش فرستاده اید منتظر آن باشید. این آیه اشاره دارد به محاسبه اعمال گذشته و بخاطر همین است که پیامبراعظم(ص) فرمود: نفستان را محاسبه کنید، قبل از آنکه محاسبه شود. در اصول کافی از حضرت موسی بن جعفر(ع) روایت شده که فرمود: از ما نیست کسی که در هر روز از نفس خود حساب نکشد. پس اگر دید عمل صالح انجام داده از خدا توفیق افزایش آن را بخواهد تا به او مرحمت کند، و اگر دید معصیت کرده بسوی خدا بازگشت نماید. (وسایل الشیعه، ج۱۱، باب۹۶، ج ۲)

۲) حقیقت محاسبه نفس

هر روز که انسان از منزل خارج می شود با خودش تعهداتی دارد که امروز چه کارهایی را باید انجام بدهم تا نفع و استفاده بهتری ببرم. شب که به منزل برمی گردد با خودش محاسبه می کند، ببیند ضرر کرده یا نفع برده، اگر دید ضرر کرده قهراً ناراحت و متاثر می گردد و اگر دید بهره و سود کرده، قطعا شاد و مسرور می شود. اگر چه این سود و زیان دنیوی است که نسبت به نفع و ضررش در عالم آخرت بسیار ناچیز است چرا که سود و زیانی که در عالم آخرت است قابل مقایسه با دنیا نیست زیرا در آنجا ضررش عذاب الهی و آتش جهنم است و نفعش سعادت و خوشبختی دائمی و نعمتهای بهشتی. بنابراین بر هر عاقلی لازم است که در هر شبانه روز، نفس خود را مورد محاسبه قرار داده و ببیند در این روز برای آخرتش چه کار کرده است.

آیا وسیله سعادت خود را فراهم کرده یا وسیله شقاوت را؟ اگر واقعا کسی خداپسندانه خود را روزانه محاسبه نفس کند از توجه به اعمال زشت خویش، نزد وجدانش شرمنده می شود. و دراین صورت دست از معصیت و گناه برمی دارد و خود را اصلاح می کند. اما کسی که اعمال زشت خود را خوب دانسته و بدیها درنظرش خوب جلوه کرد، آن وقت است که وی منشأ همه فسادها و خون ریزی ها خواهدشد. قرآن کریم در سوره فاطر آیه ۸ می فرماید: آیا کسی که کار زشتش برایش زینت داده شد و او را بیاراید، امید خیر و رحمت از او ممکن است؟ خیر هرگز. بنابراین فایده محاسبه نفس آن است که به وجدانش مراجعه کرده و منصفانه ارزیابی و قضاوت کند که آیا این کارهایی که در روز انجام داده واقعا خوب بوده یا نه؟ با کمی دقت متوجه خطا و اشتباهات خود می شود و نفس خویش را اصلاح می کند.