مصدق در تاریخ

بعد از نادرشاه افشار، دکتر مصدق تنها قهرمانی بود که ایرانیان با رهبری او نامی در جهان نهادند و دوازده سال بعد از مرگ او در جست وجوی قهرمانی دیگر به دنبال آیت الله خمینی به حرکت …

بعد از نادرشاه افشار، دکتر مصدق تنها قهرمانی بود که ایرانیان با رهبری او نامی در جهان نهادند و دوازده سال بعد از مرگ او در جست وجوی قهرمانی دیگر به دنبال آیت الله خمینی به حرکت در آمدند .

ورای تفسیرها و تحلیل های مختلفی که درباره کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و نهضت ملی کردن نفت ایران و دولت مصدق می شود، نام دکتر محمد مصدق به عنوان یک قهرمان ایرانی و الگوی استقلال طلبی در نیم قرن گذشته، بر ذهن و زبان سه نسل از ایرانیان جاری بوده است.

به گفته توین بی، تاریخدان برجسته بریتانیائی، مردم ساکن فلات ایران در تاریخ کهنسال خود هرگاه قهرمانی بزرگ یافته اند به کارهای بزرگ موفق شده اند.

بعد از نادرشاه افشار، دکتر مصدق تنها قهرمانی بود که ایرانیان با رهبری او نامی در جهان نهادند و دوازده سال بعد از مرگ او در جست وجوی قهرمانی دیگر به دنبال آیت الله خمینی به حرکت در آمدند

آخرین پادشاه ایران در حالی که ۲۵ سال بردن نام دکتر مصدق را ممنوع کرده بود، در اوج انقلابی که علیه سلطنت او برپا شده بود ناچار شد سکان کشور را به دست شاپور بختیار بسپارد که زیر تصویر بزرگی از دکتر مصدق برای نخستین بار در ایران از «کودتای ۲۸ مرداد» سخن گفت.

یک ماه بعد از آن آیت الله خمینی هم که رهبری انقلاب را به دست گرفته بود، برای تاسیس حکومت تازه حکم نخست وزیری را به مهدی بازرگان داد که به هواداری مصدق مشهور بود و در همان روز دریافت حکم ریاست دولت موقت بر این نکته تاکید کرد.

دکتر مصدق در سال ۱۹۵۲ توسط مجله معتبر آمریکائی تایم به عنوان مرد سال انتخاب شده بود، عنوانی که شاه سابق ایران برای به دست آوردنش همه کار کرد و موفق نماند ولی شاهد آن شد که در سال ۱۹۸۰ بار دیگر این عنوان به یک ایرانی داده شد، آیت الله خمینی.

دکتر مصدق علاوه بر قهرمانان استقلال در کشورهای شرقی همانند جمال عبدالناصر، پاتریس لومومبا، مائوتسه تونگ، قوام نکرومه، جواهر لعل نهرو، احمد بن بلا و احمد سوکارنو که از وی به عنوان الگوی خود نام برده اند توسط سیاست مداران اروپائی هم عصر خود به عنوان کسی که در آغاز دوران جنگ سرد و دو قطبی اولین نهضت غیرمتعهد را در بخش مهمی از جهان رهبری کرد، نام برده شده است.

در ۲۵ سال منتهی به زمستان سال ۵۷ و یک ماه قبل از سرنگونی رژیم سلطنتی، دستگاه تبلیغات رژیم پادشاهی روز ۲۸ مرداد را« قیام ملی» خواند، نامی که هرگز باور نشد.

بعد از انتخاب شگفتی آور محمد خاتمی به ریاست جمهوری تا زمانی که وی در اوج محبوبیت بود بارها وی با محمد مصدق مقایسه شد.

اعتباری که ایرانیان و جهانیان برای دکتر مصدق قائل شدند بدترین عقوبت را برای کسانی رقم زد که در زمان دولت وی با او به مخالفت برخاستند، علاوه بر شاه که ۲۵ سال بعد در حالی ایران را ترک کرد که مردم همه جا تصویر دکتر مصدق را در دست گرفته بودند، آیت الله کاشانی، حسین مکی و مظفر بقائی نیز نتوانستند جائی به اندازه بایسته خود در تاریخ به دست آورند.

حزب توده بزرگ ترین و منسجم ترین حزب تاریخ ایران بعد از ۲۸ مرداد همواره در برابر این سئوال قرار داشت که چرا در دوره ای به مخالفت با دولت مصدق پرداخته و با تندروی های خود باعث دشواری کار دولت مصدق شده، سئوالی که حتی با اعتراف سران حزب توده به اشتباه خود، ملی گرایان را قانع نکرد.

«ذخیره خوشنامان» عنوانی است که مارتین زونیس، استاد دانشگاه در آمریکا، در کتاب نخبگان ایران به اعضای جبهه ملی داده است.

دکتر مصدق که در همه عمر خود از شرکت در فعالیت های حزبی حذر می کرد دو سالی قبل از نخست وزیری، به تاسیس جبهه ملی کمک کرد و گرچه در اردیبهشت سال ۱۳۳۰ با قبول نخست وزیری به طور رسمی از این جبهه که ترکیبی از احزاب کوچک داشت خارج گردید ولی برای همیشه نام خود را به اعضای این جبهه داد.

دکتر خسرو شاکری پژوهشگر، در نوشته خود به مناسبت پنجاه سالگی کودتای ۲۸ مرداد خواستار آن شده که روایت کامل و جامعی از این واقعه به دور از حب و بغض های سیاسی تدارک دیده شود، خواسته او در حقیقت انعکاسی از خواست نسل جوان ایران است که می خواهد تاریخ معاصر کشور خود را از میان تحلیل های ایدئولوژیک بیرون بکشد.