سفر به پهنه های ناشناخته تر فضا

فضاپیمای وویجر در راه خروج از منظومه شمسی

پنجم سپتامبر (۱۵ شهریور) مصادف بود با آغاز ماموریت فضاپیمای «وویجر۱». این فضاپیما، ۳۵سال پیش ماموریت اکتشافی خود را در منظومه خورشیدی آغاز کرد و قرار است در آینده نزدیک از این منظومه بیرون برود و جست‌وجو برای ستارگان در پهنه‌های ناشناخته‌تر فضا را آغاز کند. کاوشگرهای «وویجر۱» و «وویجر۲» پیشگام اکتشاف سیارات دوردست منظومه خورشیدی و اولین ابزار ساخت بشر هستند که در آستانه خروج از محدوده منظومه شمسی و ورود به فضای ژرف ورای آن هستند. داده‌های بسیار ارزشمندی که این دو کاوشگر در طول ماموریت‌های موفق‌شان در اختیار دانشمندان قرار دادند، باعث گسترش زیاد دانش و اطلاعات بشر از ساختار سیارات بزرگ گازی منظومه خورشیدی شده ‌است.

در سال ۱۹۷۷ که فضاپیماهای «وویجر۱» و «وویجر۲» به فضا پرتاب شدند، هیچ‌کس دقیقا نمی‌دانست ماموریت آنها چقدر طول می‌کشد. این فضاپیما اکنون در مرز منظومه خورشیدی در حال حرکت است که به دلیل وجود ذرات معلق در فضا (موسوم به توفان‌های خورشیدی) وضعیت نامناسبی دارد. دانشمندان می‌گویند این فضاپیما پس از عبور از این محدوده دشوار و گذر از مرز منظومه خورشیدی، وارد کهکشان راه شیری خواهد شد که شرایط بهتری برای پرواز این فضاپیما دارد. هنوز دقیقا مشخص نیست که طی کردن آخرین محدوده منظومه خورشیدی، چه مدت طول می‌کشد. این سفر ممکن است چند هفته یا حتی چند سال طول بکشد. فضاپیمای «وویجر۱» در حال حاضر در فاصله ۱۷‌میلیاردکیلومتری از خورشید قرار دارد. «وویجر۲» که دو هفته پیش سالگرد آغاز ماموریت آن بود در حال حاضر در ۱۵‌میلیاردکیلومتری خورشید واقع شده است. جالب آنکه با وجود آنکه این دو فضاپیما، از زمره اولین اختراعات فضانوردی هستند، هنوز هم بدون هیچ مشکل جدی‌ای به ماموریت خود ادامه می‌دهند. هر یک از این دو فضاپیما کامپیوترهایی دارند که حافظه آنها فقط ۶۸ کیلوبایت است. برای تشخیص سادگی این کامپیوترها، می‌توان آن را با یک آی‌فن مقایسه کرد که حافظه آن صدبرابر قوی‌تر است. هر دو فضاپیما‌، به دستگاه‌های قدیمی ضبط صوت و تصویر مجهزند، در صورتی که سیستم‌های ضبط صوت و تصویر در فضاپیماهای جدید همه دیجیتال هستند.

ماموریت اصلی فضاپیمای «وویجر۱» گردش به دور کیوان و مشتری بود. در نتیجه این ماموریت‌ها، نقطه‌های بزرگ سرخ‌رنگ سطح مشتری و حلقه‌های نورانی در مدار کیوان کشف شد. علاوه‌براین، این فضاپیماها واقعیت‌های دیگری را در مورد قمرهای سیاره مشتری (مثل وجود آتشفشان‌های عظیم در سطح یکی از قمر‌ها به نام «آیو»، وجود اقیانوس منجمد زیر سطح قمر دیگری به نام «اروپا» و بارش قطره‌های متان در جو یکی از قمرهای کیوان به نام «تیتان») کشف کردند. گروهی از مهندسان هنوز هم می‌توانند با استفاده از وسایل ارتباطی دیجیتال یکی از مراکز کنترل ماموریت‌های فضایی ناسا، علایمی را که فضاپیمای «وویجر۱» مخابره می‌کند، دریافت کنند. محیط داخلی این مرکز کنترل، هیچ شباهتی به دیگر مراکز کنترل مدرن ناسا ندارد. در حال حاضر هیچ دانشمند ارشدی، تمام‌وقت روی این ماموریت کار نمی‌کند. در مجموع ۲۰ کارشناس به صورت پاره‌وقت مشغول بررسی و تحلیل اطلاعاتی هستند که فضاپیمای «وویجر۱» به زمین مخابره می‌کند. به دلیل فاصله طولانی، رسیدن پیام‌های رادیویی این فضاپیما به زمین حدود ۱۷ ساعت طول می‌کشد.

دوربین‌های نصب‌شده در این فضاپیما، سال‌ها پیش تنظیم شده‌اند. این فضاپیما که با سوخت هسته‌ای کار می‌کند، به اندازه یک اتومبیل کوچک است. غیراز تلسکوپ و سایر ابزارهایی که برای تشخیص میدان‌های مغناطیسی کاربرد دارند، فضاپیمای «وویجر۱» حامل چند لوح مغناطیسی- ‌الکتریکی با روکش ساخته‌شده از آلیاژ طلاست که روی آنها موسیقی، تصویر، عکس و پیام‌های دوستانه‌ای به زبان‌های مختلف ضبط شده است تا در صورت برخورد با موجودات نا‌شناس فضایی، اطلاعاتی را از کره زمین و انسان‌ها در اختیار آنها قرار دهد. ماموریت فضاپیماهای «وویجر۱» و «وویجر۲» تاکنون حدود سه‌میلیارد و ۷۰۰‌میلیون دلار هزینه داشته است. این دو فضاپیما برای ادامه حرکت و فعالیت‌های جاری خود تا سال ۲۰۲۰ سوخت دارند. دانشمندان امیدوارند که در آن زمان این دو فضاپیما در حال حرکت در میان ستاره‌های کهکشان راه شیری باشند.

● «کامیلا»، جوجه‌ای در مدار زمین!

به مناسبت سی و پنجمین سالگرد پرتاب فضاپیمای «وویجر۱» به فضا، دانش‌آموزان دبیرستانی در کالیفرنیا عروسکی به نام «کامیلا» را سوار بر بالنی هلیومی به ارتفاع ۱۲۰هزار پایی معادل ۳۶کیلومتری فرستادند. در این پرواز، کلاهکی دارای هوا روی سر این عروسک نصب شده بود و دو هدفن به آن متصل شده بود تا صدای موسیقی پخش‌شده از یک دستگاه آی‌پاد گلد را به گوش فرضی عروسک برساند. این پرواز نمادین یادآور گنجینه ارزشمندی از تصاویر و صداهای زمین است که همراه با لوح حامل پیام دوستانه انسان‌های زمینی روانه فضا شد. پس از ثبت چند عکس، بالن هلیومی ترکید و عروسک به همراه دیگر تجهیزات در نقطه‌ای دورافتاده در صحرای نوادا فرود آمد. این پرواز، آزمایشی برای پرتاب اصلی است که قرار است سال آینده انجام شود و دانش‌آموزان دبیرستانی، ریزماهواره‌ای حامل یک دستگاه آی‌پاد را به فضا پرتاب کرده و صدای پخش‌شده از آن را روی زمین دریافت کنند.

مهیار غلامپور