بررسی تطبیقی مالكیت معنوی در حقوق ایران و سازمان تجارت جهانی

این قسم حقوق عمدتاً به موضوعاتی می پردازد كه زاییده فكر و اندیشه انسان و مرتبط با آفرینش های ذهنی اوست

● مقدّمه

«حق چاپ برای ناشر محفوظ است»؛ «كپی گرفتن از این جزوه جایز نیست»؛ «كلیه حقوق محفوظ است»؛ «رایت كردن این CDجایز نیست و موجب ضمان شرعی است.» كسانی كه با كتاب ها و جزوات و نشریات و محصولات فرهنگی در ارتباطند این جملات را بر روی آنها مشاهده نموده اند و شاید اولین سؤالی كه به ذهنشان خطور كرده این باشد كه این جملات موجد حقی برای ناشر یا مؤلف می شود. به هر حال، هر كس دست كم یك كتاب نوشته یا یك محصول فرهنگی تولید كرده باشد با توجه به سرمایه ای كه در این راه خرج كرده، اعم از سرمایه های مادی، معنوی، فكری و اعتباری، خود را نسبت به سود حاصل از آن و تولید مجدّد آن محق می داند. اكنون یك بحث این است كه این حق عرفی مبنایی شرعی یا قانونی دارد یا نه؟

با توجه به اینكه هنوز مبانی فقهی این بحث به خوبی تبیین نشده است این مقاله به مبانی شرعی و فقهی آن نمی پردازد و صرفاً به بررسی تطبیقی حقوق مالكیت فكری (معنوی) در حقوق ایران و سازمان جهانی تجارت می پردازد. ایران به زودی به طور كامل، به این سازمان خواهد پیوست و الحاق كامل ایران به این سازمان لازمه اش به وجود آمدن بسترهای لازم در حقوق ایران است. با بررسی تطبیقی بین این دو (حقوق ایران و سازمان جهانی تجارت) می توان به نقایص و ابهامات قوانین موجود پی برد.

آنچه می خوانید حاصل یك تحقیق گسترده می باشد كه به دلیل طولانی بودن و برای رعایت اختصار، بخش هایی از آن حذف شده است.

● تعریف حقوق مالكیت معنوی

عبارت «Intellectual Prorerty Rights» به زبان انگلیسی كه معادل «حقوق مالكیت فكری» در فارسی می باشد، در كتب حقوقی ما بیشتر به «حقوق مالكیت معنوی» ترجمه شده است.۱

حقوق مالكیت فكری در معنای وسیع كلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت های فكری در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی، و هنری.۲

این قسم حقوق عمدتاً به موضوعاتی می پردازد كه زاییده فكر و اندیشه انسان و مرتبط با آفرینش های ذهنی اوست. به بیان دیگر، موضوع این مالكیت ذاتاً غیرقابل لمس است. البته برخی صاحب نظران معتقدند كه به جای اصطلاح مالكیت معنوی باید «مالكیت فكری» را به كار برد.۳

از آن رو كه واژه معنوی در مقابل «مادی» است، به كار بردن این لفظ مناسب نیست و چون این مالكیت بیشتر با فكر و اندیشه انسان ارتباط دارد، پس اصطلاح مالكیت فكری مناسب تر است.۴

هرچند كه این نظریه به ظاهر صحیح به نظر می رسد و حتی از نظر زبان فارسی مأنوس تر است، اما در برخی موارد، مثل علایم و اسامی تجاری و حق انتساب اثر به پدیدآورنده اثر، این اصطلاح صدق نمی كند؛ برای مثال، استفاده از نام تجاری برای جلوگیری از خدعه و نیرنگ، خلاقیت فكری نیست؛ از این رو، حقوق مالكیت معنوی بیشتر می تواند مورد پذیرش قرار گیرد. این نظام حقوقی، جدای از هرگونه شروط قراردادی، حقوقی برای پدیدآورنده اثر شناخته و مقرّر داشته است كه همواره افراد جامعه مكلّف به رعایت آن هستند. به عبارت دیگر، وجود این نظام باعث می شود كه یك حق قانونی، مستقل از قرارداد و اراده افراد تحقّق یابد.۵

بنابراین، حق معنوی، حقی است غیر مادّی كه قانونگذار به پدیدآورنده یك اثر فكری و هنری اعطا می نماید؛ حقی كه از دوام و پیوستگی با شخصیت پدیدآورنده برخوردار است و برای او مزیّت هایی را به همراه می آورد.۶

قانونگذار ایران، حق معنوی را تعریف نكرده است، ولی با توجه به مواد مختلف قانون مصوب سال ۱۳۴۸ و استفاده از حقوق تطبیقی، می توان آن را چنین تعریف كرد.

«حقوق معنوی، مزایایی است قانونی، غیر مادی و مربوط به شخصیت پدیدآورنده یك اثر فكری كه به موجب آن، وی برای همیشه از یك دسته حقوق خاص برخوردار است.» به سبب وجود این حق، مطالعه محتوای حق مؤلّف شروع می شود. این حق از نظر حقوقی، بیان كننده رابطه ای است كه اثر را به آفریننده آن مربوط می سازد. به سبب وجود همین حق، شخص پدیدآورنده از امتیازهای ویژه ای برخوردار می گردد كه حتی با مرگ وی نیز آن امتیازها از بین نمی رود. این حق، تركیب اثر را به ورثه یا قائم مقام های مؤلّف متوفا ـ با حفظ نام وی ـ منتقل می سازد.۷

● حقوق مالكیت فكری معمولا به دو حوزه تقسیم می شود.

▪ حقوق مالكیت صنعتی؛ ۲. كپی رایت و حقوق جانبی آن.

«كپی رایت» (Copyright) از نظر لغوی به معنای نسخه برداری یا حق مؤلّف است و از نظر اصطلاحی به حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری و علمی اطلاق می شود كه می تواند طیف گسترده ای از آثار مكتوب تا آثار سمعی و بصری و آثار تجسّمی و صنایع دستی و نقشه قالی و گلیم و نرم افزارهای رایانه ای را دربر بگیرد.۸معنای صحیح كپی رایت همان حق نشر است نه حق تألیف یا حق مؤلّف.۹

● نظام حق مالكیت مؤلّف و آثار مورد حمایت آن

▪ پیشینه حقوق مالكیت معنوی

درباره وجود یا ظهور حقوق معنوی مؤلّف در جوامع باستانی، عقاید گوناگونی از سوی حقوق دانان و تاریخ نویسان بیان شده است. برای نمونه، آندره موریو در این باره می نویسد: «حقوق معنوی مؤلّف از زمانی كه انسان توانست قلم مویی در دست بگیرد وجود داشته است. مبدأ چنین حقی، در ظلمات اعصار ناپدید است. به محض اینكه ادبیاتی به وجود آمد، سرقت ادبی از سوی عموم مردم سرزنش و ملامت شد و به محض اینكه قوانین تدوین شد، مرتكب این سرقت مجازات گردید.»۱۰

از میان شواهد متعدد موجود در یونان و روم باستان، دو نمونه شهرت خاص یافته اند:

نمونه اوّل، مربوط به هرمودور از شاگردان افلاطون است. وی پس از استفاده از محضر استاد، یادداشت هایش را با خود به سیسیل برد و در آنجا فروخت. این عمل كه بدون اجازه افلاطون بود، نه تنها شماتت اهل علم و ادب آن زمان را دربر داشت، بلكه خشم مردم را نیز برانگیخت.

مثال دوّم، برگرفته از ادبیات روم و مربوط به سیسرون، خطیب مشهور رومی، است. وی در نامه ای به دوست و ناشر خود آتیكوس، وی را سخت مورد سرزنش قرار می دهد كه چرا بدون اجازه اش به بالبوس اجازه داده است كه یكی از آثار او را كه هنوز درباره انتشارش تصمیمی نگرفته است رونویسی كند و آن را منتشر سازد.

بنابراین، حق انتشار اثر یا یكی از مصادیق حقوق معنوی مؤلّف، در عهد باستان وجود داشته است.۱۱

▪ پیشینه حق معنوی مؤلّف در حقوق ایران

برای بررسی پیشینه حقوق معنوی مؤلّف در حقوق ایران، باید دو مرحله «فقدان قاعده حقوقی» و «تدوین قوانین» را در نظر گرفت.

در بررسی مرحله اوّل، اگر به گذشته برگردیم، به دورانی می رسیم كه هیچ گونه قاعده و ضابطه مدونی درباره این حقوق در ایران وجود نداشت و صرفاً اگر اتفاقی نیز می افتاد، در حد نكوهش و ذمّ اخلاقی با آن برخورد می شد. بنابراین، مالكیت ادبی و هنری به معنای امروزی پدیده ای نیست كه بتوان در جوامع اولیه سرزمین ایران جای پایی از آن یافت.۱۲ البته اموری همچون نقل اقوال دیگران بدون ذكر مأخذ و انتساب اثر دیگران به خود، در گذشته وجود داشته است. برای مثال، ابوالحسن علی بن عثمان جلایی هجویری غزنوی در مقدّمه كتاب خود كشف المحجوب چنین می نویسد: «دیوان شعرم، كسی بخواست و باز گرفت. و اصل نسخه جز آن نبود. آن جمله را بگردانید و نام من از سر آن بیفكند و رنج من ضایع كرد ـ تاب اللّه علیه. و دیگر كتابی كردم هم از طریق تصوف، نام آن منهاج الدین. یكی از مدعیان، نام من از سر آن پاك كرد و به نزدیك عوام چنین نمود كه وی كرده است.»۱۳

مؤلّف كتاب مفاخرالاسلام نیز در این باره می نویسد: «سرقت افكار و اندیشه ها، چه به صورت فكر یا عین عبارت، آن هم قسمتی از مطلب در رساله یا كتابی، با تعویض مقدّمه كتاب و نام گذاری آن به اسم خود یا دیگری، سابقه طولانی دارد و بیشتر در میان شعرا رایج بوده است.»۱۴

درباره مرحله دوم باید گفت: در سال ۱۳۰۹ اولین قرارداد مالكیت ادبی میان ایران و آلمان از سوی مجلس شورای ملّی تأیید شد. پس از استقرار رژیم مشروطه و افزایش نشر كتاب، نیاز به قوانین حمایت كننده از مؤلّفان، روز به روز بیشتر شد. در آن زمان فقط مواد ۲۴۵ تا ۲۴۸ «قانون مجازات عمومی» مصوب ۱۰ مرداد ۱۳۱۰، ناظر به حقوق مؤلّفان بود كه آن هم این هدف را تأمین نمی كرد. از این رو، در نیمه سال ۱۳۳۴، ۲۲ نفر از نمایندگان مجلس شورای ملّی تحت تأثیر تلاش هایی برای حمایت حق مؤلّف، به فكر تهیه قانون افتادند.

بدین سان، طرحی مشتمل بر ۹ مادّه و ۲ تبصره، تهیّه و به مجلس تقدیم شد. بلافاصله، طرح مذكور به كمیسیون فرهنگ ارجاع گردید، ولی بی دفاع ماند. پس از ۲ سال فترت، در سال ۱۳۳۶ به علت فشار هنرمندان و مؤلّفان، كمیسیون مأمور تهیه لایحه تألیف و ترجمه، كار خود را به پایان رساند و دولت لایحه قانونی آن را مشتمل بر ۱۶ ماده و ۳ تبصره، به مجلس سنا تسلیم نمود. در سال ۱۳۴۲، وزارت فرهنگ و هنر در صدد برآمد تا برای حمایت از هنرمندان و مؤلّفان، طرحی جدید ارائه نماید. آقای محمّدتقی دامغانی، مأمور نوشتن این طرح شد. در فروردین سال ۱۳۴۳، این طرح در ۹۷ ماده به چاپ رسید. در سال ۱۳۴۶، وزارت فرهنگ و هنر با دعوت از دست اندركاران وزارت خانه، طرح «لایحه حمایت از مؤلّفین، مصنّفین و هنرمندان» را تهیّه كرد. این لایحه در آبان ۱۳۴۷ به مجلس تقدیم شد و به پیشنهاد احمد شاملو، «قانون حمایت از حقوق مؤلّفان، مصنّفان و هنرمندان» نام گرفت و سرانجام در سوم آذر سال ۱۳۴۸ تصویب شد.۱۵

● تاریخچه حقوق رایانه و قانون گذاری آن در ایران

یكی از مصادیق بارز حقوق مالكیت معنوی یا حقوق مالكیت فكری، حقوق رایانه یا حقوق نرم افزارهای رایانه ای (copyright) است.

همان گونه كه گذشت، حقوق رایانه طیف وسیعی دارد و موضوعات متنوعی را دربر می گیرد، اما چون بسیاری از فروعات این حقوق ـ برخلاف كشورهای پیشرفته صنعتی ـ تناسب چندانی با ساختار اقتصادی و اجتماعی فعلی ایران ندارند، طبعاً نمی توانند در تاریخچه قانون گذاری حقوق رایانه ایران، از منزلت و جایگاهی برخوردار باشند؛ مثلا، گرچه در انگلستان برای حمایت از برخی ابعاد سخت افزاری رایانه، قانونی تحت عنوان «حمایت از تراشه های نیمه هادی» تصویب گردیده است، اما به دلیل عدم آمادگی صنعت ایران بر تولید انبوه چنین محصولاتی، از قانونگذار ایران نمی توان انتظار تدوین چنین قوانینی را داشت. به طور كلّی، می توان گفت: از بین دو جنبه سخت افزاری و نرم افزاری رایانه، بعد نرم افزاری در ایران، اهمیتی خاص دارد و كاربردهای فراوانی در صنعت ـ طی بیش از یك دهه ورود آن به كشور ـ داشته است. به همین دلیل، از میان ابعاد حقوق رایانه، بعد نرم افزاری آن در ایران مورد توجه نسبی قانون گذاران ایران قرار گرفته است. از این رو، در اینجا بیشتر به تاریخچه نرم افزار می پردازیم.

هرچند رایانه در اواخر دهه ۱۳۵۰ وارد ایران شد، اما رشد این پدیده در ایران از اواخر دهه ۶۰ آغاز گردید.۱۶ در ابتدای كار، این پدیده در نظام حقوقی ایران تأثیر چندانی نداشت، اما پس از تأسیس شركت های نرم افزاری در ایران و گذشت چند سال از فعالیّت آنها، با طرح اولین دعوای نرم افزاری در دادگاه های ایران در سال ۱۳۷۲۱۷به یكباره توجّه حقوق دانان و قضات به این پدیده جلب شد و سؤالات و ابهامات حقوقی جدیدی در این عرصه پدیدار گشت. اولین و مهم ترین سؤال، در ارتباط با ماهیت و جایگاه حقوقی نرم افزار بود. به بیان دیگر، آیا نرم افزار اساساً یك اثر ادبی و هنری شناخته می شود یا یك اثر صنعتی؟ به عبارت دیگر، آیا نرم افزار از شرایط حق تكثیر (كپی رایت) برخوردار است یا از شرایط حق اختراع پذیری؟ علاوه بر این، اصولا چه حقوقی بر سازنده نرم افزار قابل تصور است؟ آیا ارتكاب اعمال در دایره امور نرم افزاری می تواند مسئولیت های مدنی یا جزائی را به دنبال داشته باشد؟ می توان گفت: به طور كلی، محور اساسی سؤالات مزبور به این مسئله بازگشت پیدا می كرد كه نرم افزار اصولا تحت چه قانونی حمایت شدنی است: قانون حمایت از آثار ادبی و هنری، قانون حمایت از اختراعات صنعتی و یا یك قانون جدید و مخصوص؟۱۸

در دهه ۷۰ برخی از حقوق دانان با استناد به دلایلی، نزم افزار را به عنوان یك اثر ادبی تلقّی كرده، آن را تحت قانون «حقوق مؤلّفان و مصنّفان و هنرمندان» مصوب سال ۱۳۴۸ می دانستند.۱۹ از سوی دیگر، عده ای از حقوق دانان، نرم افزار را یك محصول صنعتی قلمداد كرده اند، ویژگی اختراع پذیری را بر آن قابل انطباق می دانستند و از این رو، منعی در شمول آن، تحت قانون «ثبت اختراع و علایم تجاری» مصوب ۱۳۱۰ نمی دیدند.۲۰

سید محمّدرضا ركنی دزفولی

پی نوشت ها

۱ـ نورالدین امامی، «حقوق مالكیت فكری» مدرسه عالی شهید مطهری، فصلنامه رهنمون، ش ۲ و ۳، ص ۱۹۳.

۲ـ وحید بزرگی، «سازمان جهانی بازرگانی، حقوق مالكیت فكری و كشورهای در حال توسعه»، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش ۱۷۳ و ۱۷۴، ص ۱۹۲ / همو، «حقوق مالكیت فكری در سازمان تجارت جهانی»، مجله بررسی های بازرگانی، ش ۱ (سال ۱۳۸۲)، ص ۳۳.

۳ـ علیرضا انتظاری، «مالكیت معنوی»، مجله بصیرت، سال دهم، ش ۳۰ و ۳۱، ص ۳۸ / مهدی لطیفی، «حقوق مالكیت معنوی»، مجله معرفت، ش ۵۳، ص ۲۹ / نورالدین امامی، پیشین، ص ۱۹۳.

۴ـ همان.

۵ـ همان، نورالدین امامی، چون ایشان خود از كلمه «مالكیّت فكری» در مقابل كلمه «مالكیّت معنوی» دفاع نموده است.

۶ـ سید ابوالقاسم نقیبی، «جبران خسارت به حق معنوی: مبانی فقهی و حقوقی»، فصلنامه كتاب های اسلامی، ش ۹، ص ۱۰.

۷ـ صمد حضرتی شاهین دژ، «مطالعه تطبیقی حقوق معنوی مؤلّف»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(علیه السلام)، ش ۱۰، ص ۱۵۸ / حمید آیتی، حقوق آفرینش های فكری با تأكید بر حقوق آفرینش های ادبی و هنری، نشر حقوق دان، ۱۳۷۵، ص ۱۳۳ و ۱۳۴.

۸ـ ر.ك: وحید بزرگی، پیشین، ص ۱۹۲.

۹ـ عباس یزدانی، «حق مؤلّف در اندیشه های فقیهان معاصر امامیه»، فصلنامه كتاب های اسلامی، ش ۹، ص ۵۲ (پی نوشت ۱).

۱۰. Monllot, Andre, de Laprotection accard¨e aux oeuvre d¨arten Allemagne

به نقل از صمد حضرتی شاهین دژ، پیشین، ص ۱۵۹.

۱۱ـ صمد حضرتی شاهین دژ، پیشین، ص ۱۵۹.

۱۲ـ همان، ص ۱۶۱.

۱۳ـ نوراللّه مرادی، «حق مؤلف»، نامه انجمن كتابداران ایران، ش ۲ دوره ۶ (۱۳۵۲)، ص ۴۳، به نقل از صمد حضرتی شاهین دژ، پیشین.

۱۴ـ علی دوانی، مفاخرالاسلام، تهران، امیركبیر، ۱۳۶۶، ج ۲، ص ۲۱ به نقل از: صمد حضرتی شاهین دژ، پیشین.

۱۵ـ محمّد مشیریان، حق مؤلف و حقوق تطبیقی، پایان نامه دكتری، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹، ص ۱۹۲ به نقل از صمد حضرتی شاهین دژ.

۱۶ـ گروه پژوهش خبرنامه، «بررسی وضعیت كامپیوترهای متوسط در ایران»، خبرنامه انفورماتیك، سال ۱۳ (اردیبهشت ۱۳۷۷)، ش ۶۷، ص ۲۴ـ۱۶ به نقل از: سیدحسن شبیری، «مسؤلیت حقوقی ناشی از نرم افزارهای معیوب»، قم، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه مفید، شهریور ۱۳۸۰.

۱۷ـ همان، ص ۴۳.

۱۸ـ همان، ص ۲۲.

۱۹ـ همان.

۲۰ـ همان، ص ۲۰.

۲۱ـ همان، ص ۲۹۸ و ۲۹۹.

۲۲ـ همان، ص ۳۰۴ تا ۳۱۰.

۲۳ـ زهرا امیرخانی، «اولین پرونده نرم افزاری در دادگستری تهران»، ماهنامه علم الكترونیك و كامپیوتر، سال ۲۴ (فروردین ۱۳۸۰)، ص ۱۹.

۲۴ـ صورت جلسه هیأت مؤسس تولیدكنندكان نرم افزارهای اسلامی، شماره جلسه ۱۰، شهریور ۸۰ به نقل از همان.

۲۵ـ روزنامه ایران، ۶ اسفند ۱۳۷۱ به نقل از همان.

۲۶ـ محمدرضا بندرچی، «حقوق مصنّفان و مؤلفان در ایران»، كیهان فرهنگی، سال پنجم، ش ۹، ص ۴۲.

۲۷ـ تقی لطفی، «ریشه های تایخی تألیفی و حمایت حقوقی صنفی»، مجله كانون وكلا، ش ۱۱۲ و ۱۱۳ به نقل از: مهدی لطیفی، پیشین.

۲۸. Unian copyright convention.

۲۹. Http www.wipo.org.

۳۰ـ وحید بزرگی، «حقوق مالكیت فكری در سازمان تجارت جهانی»، ش ۱، سال ۸۲، ص ۳۳ و ۳۴ / همو، «سازمان تجارت جهانی بازرگانی و حقوق مالكیت فكری و كشورهای در حال توسعه»، ص ۱۹۲ و ۱۹۳.

۳۱ـ معرفی نهادهای بین المللی اقتصادی و بازرگانی: «سازمان جهانی مالكیت فكری»، مجله بررسی های بازرگانی، ش ۱۷۷، ص ۵۹.

۳۲ـ همان، ص ۵۸.

۳۳ـ علیرضا انتظاری، پیشین ص ۲۵ / مهدی لطیفی، پیشین، ص ۴۲.

۳۴. general agreementariff and trad.

۳۵. trade refated aspects of inteffctualproperty rights.

۳۶ـ طاهره میرعمادی، «مقرّرات حقوقی مالكیت معنوی مرتبط با تجارت»، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش ۱۰۷ و ۱۰۸، ص ۱۴۰ به نقل از: مهدی لطیفی، پیشین.

۳۷ـ «عضویت در سازمان تجارت جهانی»، روزنامه اطلاعات، ۲۵ مهر ۱۳۸۱.

۳۸ـ مریم آموزگار، «كپی رایت و حقوق مرتبط در موافقت نامه راجع به جنبه های تجاری حقوق مالكیت معنوی Trips»، دوفصلنامه پژوهش های حقوقی، ش ۳ (بهار و تابستان ۸۲)، ص ۱۵۱ـ۱۵۳.

۳۹ـ همان، ص ۳۱.

۴۰. world trade organization.

۴۱ـ نتایج مذاكرات دور اروگوئه عبارت بودند از: الف. كنوانسیون راجع به تأسیس WTO؛ ب. ۱۴ موافقت نامه چندجانبه تجاری؛ ج. موافقت نامه عمومی راجع به خدمات؛ د. موافقت نامه راجع به جنبه های مرتبط با حقوق تجارت مالكیت معنوی (Trips) هـ. موافقت نامه تجاری میان چند طرف (راجع به تجارت هواپیماهای غیرنظامی، خرید دولتی، فرآورده های لبنی، گوشت گاو)، به نقل از: مریم آموزگار، پیشین.

۴۲ـ ر.ك: وحید بزرگی، «حقوق مالكیت فكری در سازمان تجارت جهانی»، پیشین.

۴۳ـ ر.ك: مریم آموزگار، پیشین.

۴۴ـ ر.ك: وحید بزرگی، پیشین.

۴۵ـ ر.ك: مریم آموزگار، پیشین، ص ۱۵۷.

۴۶ـ ر.ك: وحید بزرگی، پیشین.

۴۷ـ ر. ك: همان.

۴۸ـ ر.ك: مریم آموزگار، پیشین، ص ۱۵۸.

۴۹ـ همان، ص ۱۶۹.

۵۰ـ قانون حمایت حقوق مؤلّفان و مصنّفان و هنرمندان (مصوب ۱۱ دیماه ۱۳۴۸)

فصل اوّل. تعاریف

ماده ۱ ـ از نظر این قانون، به مؤلّف و مصنّف و هنرمند «پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتكار آنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی كه در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به كار رفته «اثر» اطلاق می شود.

ماده ۲ ـ اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:

۱. كتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنّی و ادبی و هنری.

۲. شعر و ترانه و سرود و تصنیف كه به هر ترتیب و روش نوشته و یا ضبط یا نشر شده باشد.

۳. اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون كه به هر ترتیب و روش، نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.

۴. اثر موسیقی كه به هر ترتیب و روش، نوشته و یا ضبط یا نشر شده باشد.

۵. نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتكاری و نوشته ها و خط های تزیینی و هرگونه اثر تزیینی و اثر تجسّمی كه به هر طریق و روش به صورت ساده یا تركیبی به وجود آمده باشد.

۶. هرگونه پیكره (مجسمه).

۷. اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان.

۸. اثر عكاسی كه با روش ابتكار و ابداع آمده باشد.

۹. اثر ابتكاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم.

۱۰. اثر ابتكاری كه بر پایه فرهنگ عامه (فولكلور) یا میراث فرهنگی و هنر ملّی پدید آمده باشد.

۱۱. اثر فنّی كه جنبه ابداع و ابتكار داشته باشد.

۱۲. هرگونه اثر مبتكرانه دیگر كه از تركیب چند اثر از اثرهای نام برده در این فصل پدید آمده باشد.

فصل دوم. حقوق پدیدآورنده

ماده ۳ـ حقوق پدید آورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره برداری مادی و معنوی از نام و اثر اوست.

ماده ۴ـ حقوق معنوی پدیدآورنده محدود به زمان و مكان نیست و غیرقابل انتقال است.

ماده ۵ـ پدیدآورنده اثرهای مورد حمایت این قانون می تواند استفاده از حقوق مادی خود را در كلیه موارد از جمله موارد زیر به غیر واگذار كند:

۱. تهیه فیلم های سینمایی و تلویزیونی و مانند آن؛

۲. نمایش صحنه ای مانند تئاتر و باله و نمایش های دیگر؛

۳. ضبط تصویری یا صوتی اثر بر روی صفحه یا نوار یا هر وسیله دیگر؛

۴. پخش از رادیو و تلویزیون و وسایل دیگر؛

۵. ترجمه و نشر و تكثیر و عرضه اثر از راه چاپ و نقاشی و عكاسی و گراور و كلیشه و قالب ریزی و مانند آن؛

۶. استفاده از اثر در كارهای علمی و ادبی و صنعتی و هنری و تبلیغاتی؛

۷. به كار بردن اثر در فراهم كردن یا پدیدآوردن اثرهای دیگری كه در ماده دوم این قانون درج شده است.

ماده ۶ـ اثری كه با همكاری دو یا چند پدیدآورنده به وجود آمده باشد و كار یكایك آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترك نامیده می شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان است.

ماده ۷ـ نقل از اثرهایی كه انتشار یافته است و استناد به آنها برای مقاصد ادبی و علمی و فنی و آموزشی و تربیتی به صورت انتقاد و تقریظ با ذكر مأخذ در حدود متعارف مجاز است.

تبصره ـ ذكر مأخذ در مورد جزوه هایی كه برای تدریس در مؤسسات آموزشی توسط معلمان آنها تهیه و تكثیر می شود الزامی نیست، مشروط بر اینكه جنبه انتفاعی نداشته باشد.

ماده ۸ـ كتابخانه های عمومی و مؤسسات جمع آوری نشریات و مؤسسات علمی و آموزشی كه به صورت غیر انتفاعی اداره می شوند می توانند طبق آیین نامه ای كه به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید از اثرهای مورد حمایت این قانون از راه عكس برداری یا طرق مشابه آن به میزان موردنیاز و متناسب با فعالیت خود نسخه برداری كنند.

ماده ۹ـ وزارت اطلاعات می تواند آثاری را كه قبل از تصویب این قانون پخش كرده و یا انتشار داده است پس از تصویب این قانون نیز كماكان مورد استفاده قرار دهد.

ماده ۱۰ـ وزارت آموزش و پرورش می تواند كتاب های درسی را كه قبل از تصویب این قانون به موجب قانون كتاب های درسی چاپ و منتشر كرده است كماكان مورد استفاده قرار دهد.

ماده ۱۱ـ نسخه برداری از اثرهای مورد حمایت این قانون، مذكور در بند ۱ از ماده ۲ و ضبط برنامه های رادیویی و تلویزیونی فقط در صورتی كه برای استفاده شخصی و غیرانتفاعی باشد مجاز است.

فصل سوم. مدت حمایت از حق پدیدآورنده و حمایت های قانونی دیگر

ماده ۱۲ـ مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده موضوع این قانون كه به موجب وصایت یا وراثت منتقل می شود از تاریخ مرگ پدیدآورنده سی سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا بر اثر وصایت به كسی منتقل نشده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار خواهد گرفت.

تبصره ـ مدت حمایت اثر مشترك موضوع ماده ۶ این قانون سی سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده خواهد بود.

ماده ۱۳ـ حقوق مادی اثرهایی كه در نتیجه سفارش پدید می آید تا سی سال بعد از تاریخ پدید آمدن اثر متعلق به سفارش دهنده است، مگر آنكه برای مدت كمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد.

تبصره ـ پاداش و جایزه نقدی و امتیازاتی كه در مسابقات علمی و هنری و ادبی طبق شرایط مسابقه به آثار مورد حمایت این قانون، موضوع این ماده تعلّق می گیرد متعلّق به پدیدآورنده خواهد بود.

ماده ۱۴ـ انتقال گیرنده حق پدیدآورنده می تواند تا سی سال پس از واگذاری از این حق استفاده كند، مگر اینكه برای مدت كمتر توافق شده باشد.

ماده ۱۵ـ در مورد مواد ۱۳ و ۱۴ پس از انقضای مدت های مندرج در آن مواد، استفاده از حق مذكور در صورت حیات پدیدآورنده متعلق به خود او و در غیر این صورت، تابع ترتیب مقرّر در ماده ۱۲ خواهد بود

ماده ۱۶ ـ در موارد زیر حقوق مادی پدیدآورنده از تاریخ نشر یا عرضه به مدت سی سال مورد حمایت این قانون خواهد بود:

۱. اثرهای سینمایی یا عكاسی؛

۲. هر گاه اثر متعلّق به شخص حقوقی باشد یا حق استفاده از آن به شخص حقوقی واگذار شده باشد.

ماده ۱۷ـ نام و عنوان و نشان ویژه ای كه معروف اثر است از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود و هیچ كس نمی تواند آنها را برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به ترتیبی كه القای شبهه كند، به كار برد.

ماده ۱۸ـ انتقال گیرنده و ناشر و كسانی كه طبق این قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به منظور انتفاع دارند باید نام پدیدآورنده را با عنوان و نشانه ویژه معرف اثر همراه اثر یا روی نسخه اصلی یا نسخه های چاپی یا تكثیر شده به روش معمول و متداول اعلام و درج نمایند، مگر اینكه پدیدآورنده به ترتیب دیگری موافقت كرده باشد.

ماده ۱۹ـ هرگونه تغییر یا تحریف در اثرهای مورد حمایت این قانون و نشر آن بدون اجازه پدیدآورنده ممنوع است.

ماده ۲۰ـ چاپخانه ها و بنگاه های ضبط صوت و كارگاه ها و اشخاصی كه به چاپ یا نشر یا پخش یا ضبط یا تكثیر اثرهای مورد حمایت این قانون می پردازند باید شماره دفعات چاپ و تعداد نسخه كتاب یا ضبط یا تكثیر یا پخش یا انتشار و شماره مسلسل روی صفحه موسیقی و صدا را بر تمام نسخه هایی كه پخش می شود با ذكر تاریخ و نام چاپخانه یا بنگاه و كارگاه مربوط بر حسب مورد درج نمایند.

ماده ۲۱ـ پدیدآورندگان می توانند اثر و نام و عنوان و نشانه ویژه اثر خود را در مراكزی كه وزارت فرهنگ و هنر با تعیین نوع آثار، آگهی می نماید به ثبت برسانند.

آیین نامه چگونگی و ترتیب انجام یافتن تشریفات ثبت و همچنین مرجع پذیرفتن درخواست ثبت به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

ماده ۲۲ـ حقوق مادی پدیدآورنده موقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود كه اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد و قبلا در هیچ كشوری چاپ یا نشر یا اجرا نشده باشد.

فصل چهارم. تخلّفات و مجازات ها

ماده ۲۳ـ هر كس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را كه مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده، نشر یا پخش یا عرضه كند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد.

ماده ۲۴ـ هر كس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر كند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یك سال محكوم خواهد شد.

ماده ۲۵ـ متخلّفین از مواد ۱۷ـ۱۸ـ۱۹ـ۲۰ این قانون به حبس تأدیبی از سه ماه تا یك سال محكوم خواهند شد.

ماده ۲۶ـ نسبت به متخلّفان از مواد ۱۷ـ۱۸ـ۱۹ـ۲۰ این قانون در مواردی كه به سبب سپری شدن مدت حق پدیدآورنده، استفاده از اثر با رعایت مقرّرات این قانون برای همگان آزاد است، وزارت فرهنگ و هنر عنوان شاكی خصوصی را خواهد داشت.

ماده ۲۷ـ شاكی خصوصی می تواند از دادگاه صادركننده حكم نهایی درخواست كند كه مفاد حكم در یكی از روزنامه ها به انتخاب و هزینه او آگهی شود.

ماده ۲۸ـ هرگاه متخلّف از این قانون شخصی حقوقی باشد، علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول كه جرم ناشی از تصمیم او باشد، خسارات شاكی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد و در صورتی كه اموال شخص حقوقی به تنهایی تكافو نكند مابه التفاوت از اموال مرتكب جرم جبران می شود.

ماده ۲۹ـ مراجع قضایی می توانند ضمن رسیدگی به شكایت شاكی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شكایت و ضبط آن، دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.

ماده ۳۰ـ اثرهایی كه پیش از تصویب این قانون پدید آمده، از حمایت این قانون برخوردار است. اشخاصی كه بدون اجازه از اثرهای دیگران تا تاریخ تصویب این قانون استفاده یا بهره برداری كرده اند حق نشر یا اجرا یا پخش یا تكثیر یا ارائه مجدد یا فروش آثار را ندارند، مگر با &#

---