چشم اندازی به جهان انرژی در دهه های اخیر

از سال ۲۰۰۲ آژانس بین المللی انرژی وابسته به سازمان ملل هر دو سال گزارشی از كاربرد انرژی در جهان در بین كشورهای مختلف و سهم حامل های انرژی و دورنمای كاربرد انرژی ارایه می شود

از سال ۲۰۰۲ آژانس بین‌المللی انرژی وابسته به سازمان ملل هر دو سال گزارشی از كاربرد انرژی در جهان در بین كشورهای مختلف و سهم حامل‌های انرژی و دورنمای كاربرد انرژی ارایه می‌شود. در آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (وابسته به سازمان ملل) كه در اواخر سال ۲۰۰۴ انتشار یافت باز انرژی در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۳۰ بصورت مشروحی بررسی شده است. در این گزارش به مطالب و نتایج گزارش ۲ سال قبل تاكید شده است.

نگاهی اجمالی بر این گزارش نشان می‌دهد كه دو سناریو برای كاربرد انرژی در بین كشورهای جهان وجود دارد. یكی سناریوی اصلی است و دیگری سناریوی جایگزین است. كشورها با توجه به شرایط و سیاست‌های خودشان یكی از این دو گزینه را انتخاب می‌كنند. آمارهای ارایه شده در این گزارش اغلب بر اساس سناریوی اصلی محاسبه شده است. بااینحال چشم‌انداز انرژی بطور مشخصی به سوی سناریوی جایگزین در حال تغییر است. مثلاً سهم كاربرد زغال‌سنگ كه قبلاً سناریوی اصلی در انرژی محسوب می‌شد، امروزه به یك چهارم كاهش یافته است. در این نوشتار به خلاصه‌ای از گزارش سال ۲۰۰۴ آژانس بین‌المللی انرژی اشاره می‌شود.

بر اساس نتایج اشاره شده در این گزارش:

- تقاضا برای انرژی همچنان در حال افزایش است

- برتری سوخت‌های فسیلی همچنان ادامه دارد

- افزایش توجه به اهمیت روز‌افزون امنیت انرژی (وارد‌كنندگان نفت و گاز وابستگی بیشتری به واردات از مناطقی یافته‌اند كه از نظر سیاسی جزء مناطق ناپایدار جهان محسوب می شوند)

- ارتباط مشخصی بین میزان فقر و مقدار دسترسی به انرژی وجود دارد

- میزان سرمایه مورد نیاز برای تاسیسات انرژی در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۳-۲۰۳۰ مبلغ شگفت‌انگیز ۱۶۰۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.

- هنوز مناطق زیادی در جهان وجود دارد كه از دسترسی به منابع انرژی محروم هستند و این روند تا سال ۲۰۳۰ همچنان این محرومیت وجود خواهد داشت. در سال ۲۰۰۲ فقط ۶۶ درصد مردم در كشورهای در حال توسعه از نعمت برق بهره‌مند بوده‌اند. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ این مقدار به۷۸ درصد افزایش یابد. این در حالی است كه در سال ۲۰۰۲ حدود ۶/۱ میلیارد نفر از برق بی‌بهره بودند. با توجه به افزایش جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ هنوز ۴/۱ میلیارد نفر از نعمت برق محروم خواهند بود. این عدد در جهان پیشرفته امروز غیرقابل باور به نظر می‌رسد.

- میزان انتشار گاز دی‌اكسید‌كربن باز هم افزایش خواهد یافت. حدود دو سوم این افزایش متعلق به كشورهای درحال توسعه خواهد بود. اگر چه این كشورها از سال ۲۰۲۰ ملزم به اجرای پیمان كیوتو هستند.

●تقاضا برای انرژی:

پیش‌بینی می‌شود تقاضا برای انرژی در جهان در سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۰۲ حدود ۶۰ درصد افزایش خواهد یافت. دو سوم این افزایش متعلق به كشورهای در حال توسعه است. سهم این كشورها در سال ۲۰۳۰ تقریباً معادل نصف تقاضای جهانی خواهد بود. سهم سوخت‌های فسیلی درتقاضای انرژی جهانی از ۸۰ درصد در سال ۲۰۰۲ به ۸۲ درصد در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.

●زغال‌سنگ:

زغال‌سنگ نقش كلیدی در سبد انرژی جهانی خواهد داشت. بطوری كه سهم آن در ۲۳ درصد كنونی در سال ۲۰۳۰ به ۲۲ درصد خواهد رسید. این بدان معنی است كه سهم زغال‌سنگ تقریباً بدون تغییر می‌ماند. پیش‌بینی می‌شود تقاضا برای زغال سنگ از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۳۰ هر سال ۴/۱ درصد افزایش یابد. دراین زمان مقدار تقاضا برای زغال‌سنگ حدود ۵ میلیارد تن در سال خواهد بود كه ۵۰ درصد از مقدار فعلی بیشتر خواهد بود. اغلب این زغال‌سنگ‌ها توسط نیروگاه‌های تولیدبرق مصرف خواهد شد. بطوری كه زغال‌سنگ همچنان سوخت غالب نیروگاه‌ها خواهد بود. كشورهای آسیایی بیشترین افزایش تقاضا برای زغال‌سنگ را نشان می‌دهند. از این مقدار در سال ۲۰۳۰ حدود ۶۸ درصد تقاضا‌ها متعلق به دو كشور چین و هند خواهد بود. تقاضا برای زغال‌سنگ در كشورهای توسعه یافته به سیاست‌های اجرایی پیمان كیوتو، تغییرات آ‌ب و هوا و توسعه در كاربرد فناوری زغال‌تمیز بستگی دارد.

●برق:

پیش‌بینی می‌شود تولید برق از Twh ۰۷۴/۱۶ در سال ۲۰۰۲ به Twh ۶۵۷/۳۰ در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. بیشترین افزایش متعلق به كشور چین خواهد بود كه حدود یك چهارم رشد تولید برق جهان متعلق به این كشور خواهد بود.

در سال ۲۰۰۲ حدود ۳۹ درصد برق دنیا از نیروگاه‌های زغال‌سوز تامین می‌شد. این مقدار در سال ۲۰۳۰ به حدود ۳۸ درصد خواهد رسید. در كشورهای در حال توسعه سهم زغال‌سنگ از ۴۵ درصد فعلی به ۴۷ درصد خواهد رسید. این اعداد نشان می‌دهد كه نقش زغال‌سنگ تقریباً ثابت خواهد ماند.

●انرژی بعنوان شاخص توسعه:

در گذشته شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد شامل میزان مرگ و میر نوزادان، میزان باسوادی و درآمد سرانه بود. اما در سال ۲۰۰۴ آژانس بین‌المللی انرژی برای اولین بار انرژی را به عنوان یكی از شاخص‌ توسعه كشورها معرفی كرد. این شاخص از اندازه‌گیری كاربرد انرژی در كشورهای در حال توسعه و میزان استفاده ازانرژی‌های مدرن در كشورهای توسعه یافته محاسبه شده است. بر اساس این تعریف شاخص انرژی در توسعه از سه بعد زیر تشكیل می‌شود:

- سرانه مصرف انرژی صنعتی

- سهم انرژی صنعتی در كل انرژی مورداستفاده در جهان

- سهم جمعیت برخوردار از نعمت برق

مقدارمطلق انرژی كه توسط هر شخص مصرف می‌شود نیز همواره یك شاخص كلیدی درتوسعه زندگی بشری محسوب شده است. در حال حاضر ثابت شده كه ارتباط مستقیمی بین سرانه مصرف انرژی وشاخص توسعه انسانی سازمان ملل برای همه كشورها وجود دارد. لذا از سال ۲۰۰۴ شاخص انرژی نیز به شاخص‌های قبلی توسعه انسانی سازمان ملل اضافه شد.

با توجه به اینكه شاخص انرژی یكی از مشخصه‌های پیشرفت كشورها محسوب می‌شود، لذا همه كشورهای در حال توسعه باید انتظار افزایش سرانه مصرف انرژی خود را داشته باشند. از طرفی میزان دسترسی مردم این كشورها به برق و انرژی‌های نو نیز افزایش خواهد داشت. باتوجه به این شاخص فقط تعداد معدودی از كشورهای خاورمیانه و آمریكای لاتین تا سال ۲۰۳۰ به شاخص توسعه انرژی دست خواهند یافت كه كشورهای توسعه یافته از سال ۱۹۷۰ به بعد به این مهم دست یافته بودند.

باتوجه به اهمیت نقش انرژی در توسعه وپیشرفت یك كشور و با عنایت به آمار و ارقام ارایه شده در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (وابسته به سازمان ملل) مسوولان ارشد وازرت نیرو و مدیران سازمان توسعه برق ایران تنوع بخشی به سبد انرژی كشور رادر دستور كار خود قرار داده‌اند. دراین راستا ساخت نیروگاه‌های زغال‌سوز در مناطق زغال‌خیز كشور در دستور كار قرار گرفت. در حال حاضر ساخت نیروگاه زغال‌سوز طبس اولین گام در این راه محسوب می‌شود. بدیهی است در صورتی كشور عزیز ما می‌تواند به شاخص انرژی در توسعه دست یابد كه از همه منابع انرژی به درستی استفاده كند و كشور را از وابستگی انحصاری به نفت و گاز رها سازد. توجه به نیروگاه‌های زغال‌سوز از اقدامات موثری است كه می‌تواند سهم سرانه انرژی در كشور ما را نظیر سایز كشورهای پیشرفته دنیا به شاخص توسعه انرژی سازمان ملل نزدیك سازد.

●برق:

پیش‌بینی می‌شود تولید برق از Twh ۰۷۴/۱۶ در سال ۲۰۰۲ به Twh ۶۵۷/۳۰ در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. بیشترین افزایش متعلق به كشور چین خواهد بود كه حدود یك چهارم رشد تولید برق جهان متعلق به این كشور خواهد بود.

در سال ۲۰۰۲ حدود ۳۹ درصد برق دنیا از نیروگاه‌های زغال‌سوز تامین می‌شد. این مقدار در سال ۲۰۳۰ به حدود ۳۸ درصد خواهد رسید. در كشورهای در حال توسعه سهم زغال‌سنگ از ۴۵ درصد فعلی به ۴۷ درصد خواهد رسید. این اعداد نشان می‌دهد كه نقش زغال‌سنگ تقریباً ثابت خواهد ماند.

از سال ۲۰۰۲ آژانس بین‌المللی انرژی وابسته به سازمان ملل هر دو سال گزارشی از كاربرد انرژی در جهان در بین كشورهای مختلف و سهم حامل‌های انرژی و دورنمای كاربرد انرژی ارایه می‌شود. در آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (وابسته به سازمان ملل) كه در اواخر سال ۲۰۰۴ انتشار یافت باز انرژی در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۳۰ بصورت مشروحی بررسی شده است. در این گزارش به مطالب و نتایج گزارش ۲ سال قبل تاكید شده است.

نگاهی اجمالی بر این گزارش نشان می‌دهد كه دو سناریو برای كاربرد انرژی در بین كشورهای جهان وجود دارد. یكی سناریوی اصلی است و دیگری سناریوی جایگزین است. كشورها با توجه به شرایط و سیاست‌های خودشان یكی از این دو گزینه را انتخاب می‌كنند. آمارهای ارایه شده در این گزارش اغلب بر اساس سناریوی اصلی محاسبه شده است. بااینحال چشم‌انداز انرژی بطور مشخصی به سوی سناریوی جایگزین در حال تغییر است. مثلاً سهم كاربرد زغال‌سنگ كه قبلاً سناریوی اصلی در انرژی محسوب می‌شد، امروزه به یك چهارم كاهش یافته است. در این نوشتار به خلاصه‌ای از گزارش سال ۲۰۰۴ آژانس بین‌المللی انرژی اشاره می‌شود.

دكتر محمد یزدی