سه شنبه, ۱۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 30 April, 2024
نقد داستان اتاقی, خیالی نوشته سودابه اشرفی
نمی خواستم در باره ی داستان اتاقی, خیالی چیزی بنویسم, ولی وقتی تجلیل ستایش آمیز آقای رضا قاسمی را از داستان خواندم, که در آن کمترین اشاره ای به ضعف ها و کاستی های آن نشده بود, بر آن شدم که نگاهی انتقادی به این داستان بیفکنم, و گوشه هایی از ضعف ها و کاستی های آن را نشان دهم, تا مبادا این گونه تصور شود که نظر سراپا تجلیل و ستایش آقای قاسمی , حرف آخر در باره ی این داستان است و آن طور که ایشان فرموده اند, این داستان مانع را , به رسم پرش ارتفاع, هم برای خودش و هم برای داستان کوتاه ما بالاتر نهاده است.
داستان اتاقی خیالی با زاویه دید دانای کل محدود نوشته شده , و راوی تنها از دید شخصیت محوری داستان, الهه , به ماجرا نگاه کرده, رویداد های آن را توصیف و تشریح نموده است, به این معنی که شانه به شانه, در کنار این شخصیت قرار گرفته, همگام او راه می رود و هر چه می بیند از نگاه درون و بیرون همان شخصیت می بیند, و از زبان ذهنیات و دیده های او حرف میزند.
با توجه به این که وجه غالب زمانی داستان زمان آینده است, اگر این امر را نوعی بازی بی معنی و پوچ, یا آشفته سازی هوسبازانه ی فضای داستان برای بر پا کردن گرد و خاک تلقی نکنیم, به طور منطقی این طور برداشت می شود که وقایع داستان قرار است در آینده اتفاق بیفتد و هنوز اتفاق نیفتاده است, بنابراین در واقع داستان, مربوط به امریست محتمل یا نا محتمل وابسته به آینده ای نیامده, و گونه ای پیش پردازی و پیشگویی خیال پرورانه ی غیر واقعی و ذهنی است که در ذهن راوی می گذرد و او به دلایلی که روشن نیست, و با انگیزه ای نامشخص چنین رویداد هایی را خیال بافی می کند و در ذهنش می پروراند.
راوی به ظاهر خواسته دیده ها, وهم ها, هراس ها, کابوس ها و تشویش های الهه را در آن سه روز جهنمی که در بازداشت به سر خواهد برد نشان بدهد, ولی آیا واقعا موفق به انجام این کار شده است؟
بیش از نود درصد حجمی از داستان که اختصاص یافته به توصیف رویدادهای این سه روز, از لحظه ی ورود به بازداشتگاه, تا لحظه ی پیاده شدن سر کوچه, مربوط به صحنه ی ملافه شویی در حمام بازداشتگاه است, که در مجموع یکی دو ساعت از این سه شبانه روز را بیشتر در بر نمی گیرد, و چنین به نظر می رسد که نسبت به سایر رویدادهای ناگوار این سه روز باید سرگرم کننده ترین قسمت آن باشد, و از هفتاد ساعت بقیه ی این سه شبانه روز فقط در حد چند سطر بسیار مختصر سخن به میان می آید, فقط در این حد:
ملافهی سفیدی که دور خود خواهد پیچید خیس عرق خواهد بود و دیوارهای اتاقکی که در آن خواهد افتاد در روز دوم روی پلکها آوار خواهند شد و ... لبات مثل عسله، عسل... تو اون کوه بلندی... آره... نمیدونم. تق، تق، تق! غریب و بیعبوره. عسل، عسل خالص... تق، تق، تق! این دیگه کیه؟ ...ببین... تو اون کوه بلندی... بلندی... بلندی...
درد زیر شکم، در کشالههای ران. درد در بازوها. ویرانی تن ننه. ننه... و میل به ادرار و نقطههای ریز نقرهای و آبی، لای آجرها پشت پلکهای بسته. وز وز، زو زو، جیپی ارتشی که سرکوچهاشان پیادهاش خواهد کرد
و همان یکی دو ساعتی هم که از این هفتاد و دو ساعت توصیف شده, بیشتر اختصاص یافته به حرف های کم اهمیت و گاهی بی ربط زنان در حمام بازداشتگاه, و سئوال و جواب های نه چندان مهم و صرفا کنجکاوانه که هیچ تاًثیری در فضا سازی داستان و کمک به القای حالت وهم انگیز یا کابوس گونه ی آن نمی کند و به کل قابل حذف است.
بنابراین می بینیم که نویسنده, بخش اصلی داستان خود را اختصاص داده به یکی دو ساعت از کل زمان داستان و آن هم به حرف های بی اهمیتی که بین زن ها رد و بدل می شود, چرا؟ آیا در این سه شبانه روز ساعاتی دلهره آور تر, کابوس گونه تر, پر بیم و پر تشویش تر وجود نداشته؟ آیا الهه تجربیاتی تلخ تر از آنچه را در حمام دیده , در این سه روز,تجربه نکرده و لحظات سخت تری را نگذرانده؟ آیا وهم و هولناکی این سه شبانه روز او در همین یکی دو ساعت ملافه شویی در حمام خلاصه می شود؟ به یقین نه. اما نویسنده نمی تواند یا نمی خواهد بپردازد به لحظات واقعا هولناک و وهم انگیز سپری شده بر الهه, و به نظر من ضعف اصلی داستان از همین جا سرچشمه می گیرد که ماجرای توصیف شده بیش از حد رقیق و کم مایه است, و چون به خودی خود وهمناک, کابوس گون و هراس انگیز نیست و نمی نماید, به همین دلیل نویسنده مجبور شده با بازی های پر از لغزش و خطای زبانی, و با زبانی بسیار تصنعی داستانش را بیان کند تا بلکه بتواند به کمک این بازی ها و پیچیده گی های مصنوعی زبانی فضای داستانش را وهم انگیز و هولناک جلوه دهد, بازی ناموفق و ناشیانه ای که منجر به باخت او شده و به شکست انجامیده است, یعنی بر خلاف نظر آقای قاسمی, نویسنده ی ارجمند نه تنها نتوانسته از هیچ مانعی بپرد بلکه راه رفتن عادی اش هم با سکندری خوردن و لغزیدن همراه بوده است
ساعت های تنهایی در بین این هفتاد و دو ساعت می توانست تلخ ترین و وهم انگیز ترین ساعت ها و پر هراس ترین و تشویش آمیز ترین لحظات آن باشد, و فضایی سرشار از بیم و دلهره و دلواپسی بیافریند, لحظاتی که الهه در خلوت خاموش و غریبانه ی خویش, بی هیچ پناهگاه و تکیه گاهی با هزار و یک پرسش و دغدغه و تشویش و معما و وهم روبروست و در تنهایی با آن ها دست و پنجه نرم می کند.ولی از این ساعات پر اضطراب و دردناک و تلخ تنهایی چیزی در داستان نه می بینیم و نه می شنویم, و نویسنده با غفلتی غیر قابل توجیه و سهل انگارانه از آن ها چشم پوشیده و گذشته است, و اصولا تنها چیزی که در این داستان مطرح نیست ترس و وهم و تشویش و دلواپسی های الهه است و دغدغه هایش.
من از این بحث مهم در می گذرم که نویسنده فضایی را که توصیف کرده, از ابتدا تا پایان, به هیچ وجه نمی شناخته, بسیار از آن دور و بدون تصور بوده و توصیفش از این فضا به کلی غیر واقع نمایانه, تخیلی, ناشیانه و مصنوعی است و درست به همین دلیلی نه به دل می نشیند , نه تاًثیری بر می انگیزد.
چیزی که من می خواهم به آن بپردازم, زبان این داستان است که به نظر من زبانی گنگ, آشفته, پر از ادا و اطوار, تصنعی و مغشوش است.
آقای قاسمی در تجلیل خود از داستان, درباره ی زبان داستان چنین نگاشته اند:
غرابت فضای وهم آور این داستان را اشرفی به مدد زبان ساخته است... در این داستان، سودابه اشرفی حد بازی های زبانی و جای واقعی آنها را در یک متن به درستی دریافته و به چابکی به کار زده است.
از همان نخستین جمله ی داستان شروع کنیم:
ا ف ا ق ه ... ا ف ا ق ه ... ا ف ا ق ه ... نخواهد کرد این قرصهای خوابآور که به التماس از زن درشتهیکل خواهد گرفت با این بوی صابون که از زیر در تو خواهد زد. افاقه نخواهد کرد هرچه پدر و مادرش به او بگویند که گندش را در نیاور تا پیش از دانشگاه رفتنت حق نداری ... دوست داشتن گند نخواهد بود و غصه نخور زیاد تنها نمیمونی.
من نمی دانم نویسنده از کلمه ی افاقه چه مفهومی در ذهن داشته است. این کلمه یک مصدر عربی است به مفهوم بهبود یافتن به هوش آمدن گشایش - روی به خوبی و خوشی آوردن بنابرین افاقه کردن مصدری بی معنی و نادرست است. شاید منظور افاده بوده به معنای فایده رساندن و فایده کردن؟ این معنی بیشتر با یکی از جمله های این بند مطابق است: افاقه نخواهد کرد هر چه پدر و مادرش بگویند که گندش را در نیاور...
به علاوه, افاقه کلمه ای نیست که از ذهن الهه شانزده ساله ی داستان بگذرد, مربوط به زبان این دختر کم سن و سال نیست, و تناسبی با او ندارد. همچنین مصدر تو زدن مصدری ساختگی و من درآوردی است.
چرا فعل دوست داشتن در جمله ی دوست داشتن گند نخواهد بود به صورت آینده صرف شده است؟ مگر این یک حقیقت مسلم از دید راوی نیست؟ و مگر نه این که حقایق مسلم باید با زمان حال بیان شوند؟ درست مثل این که راوی بگوید زمین دور خورشید خواهد چرخید!...
و بد تر از همه, و غصه نخور زیاد تنها نمی مونی چه ربطی به بقیه ی جملات این بند دارد!؟ بود و نبودش چه فرقی می کند و حذفش چه کمبودی در بند به وجود می آورد؟ آیا جز یک جمله ی بی ربط چیز دیگری است؟
زمان وقوع افعال در داستان به طور عمده آینده است, اما جملات متعددی از داستان, دارای ساختمان زمانی گذشته یا حال هستند, و نیمی از یک جمله ی مرکب یا ترکیبی از چند جمله ی ربطی دارای فعل گذشته یا حال و نیم دیگر دارای فعل آینده است و این آشفتگی یکی از نقایص مهم زبان داستان است, درست مثل این که بگوییم: من دیروز به مدرسه خواهم رفت!... چند نمونه می آورم:
و این را خودش هم سه روز پیش که برف میآمد به یکباره خواهد فهمید..
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی بابک زنجانی مجلس دولت سیزدهم اصغر جهانگیر خلیج فارس دولت لایحه بودجه 1403 شورای نگهبان حجاب مجلس یازدهم
تهران هواشناسی قوه قضاییه آموزش و پرورش سیل شهرداری تهران فضای مجازی سلامت شورای شهر تهران پلیس قتل سازمان هواشناسی
خودرو قیمت دلار قیمت طلا قیمت خودرو سایپا کارگران ایران خودرو دلار بازار خودرو چین مالیات بانک مرکزی
تلویزیون سریال سینمای ایران رسانه سینما دفاع مقدس تئاتر موسیقی فیلم رسانه ملی بازیگر کتاب
سازمان سنجش
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه روسیه عربستان ترکیه اوکراین
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان تراکتور باشگاه استقلال تیم ملی فوتسال ایران فوتسال بازی باشگاه پرسپولیس وحید شمسایی لیگ برتر
هوش مصنوعی اینترنت ناسا تبلیغات اینستاگرام فناوری همراه اول ماه گوگل اپل آیفون ایرانسل
داروخانه ویتامین کاهش وزن دیابت خواب طول عمر چاقی سلامت روان فروش اینترنتی دارو بارداری