در شگفتیهای تخت جمشید

كریم عارفی متولد ۱۳۲۴ در شهر زنجان است ابتدا به سینما و نقاشی گرایش داشت و اما نقاشی را برای ارتباط با مخاطب محدود دانست و سینما را برای رسیدن به اهداف خود دشوار یافت, بنابراین عكاسی را به صورت حرفه ای از نوجوانی آغاز كرد و آن را وسیله ای برای بیان احساسات و دیدگاه هنرمندانه اش قرار داد

ـ گفت‌وگو با كریم عارفی، عكاس

كریم عارفی متولد ۱۳۲۴ در شهر زنجان است. ابتدا به سینما و نقاشی گرایش داشت و اما نقاشی را برای ارتباط با مخاطب محدود دانست و سینما را برای رسیدن به اهداف خود دشوار یافت، بنابراین عكاسی را به صورت حرفه‌ای از نوجوانی آغاز كرد و آن را وسیله‌ای برای بیان احساسات و دیدگاه هنرمندانه‌اش قرار داد. عارفی پس از آزمودن شاخه‌های مختلف عكاسی با برپایی استودیوی عكاسی، پرتره را به عنوان حرفه خود برگزید و در كنار آن به عكاسی هنری و تصویربرداری از بناها و عمارات قدیمی، آثار باستانی و معماری سنتی ایران و مضامین اجتماعی ادامه داد.

در سال ۱۳۵۰ دومین استودیوی خود را با نام <استودیوی عارفی> راه‌اندازی كرد و به عضویت اتحادیه عكاسان و سپس ریاست آن انتخاب شد. او طی سفری به آمریكا استودیویی نیز در آنجا تاسیس كرد به رغم موفقیت، به ایران بازگشت و در سال ۱۳۵۹ (۱۹۸۰) به همراه ۱۲ هنرمند دیگر از سوی فتوكینای آلمان برای شركت در نمایشگاه دوسالا‌نه عكاسان حرفه‌ای دعوت شد و تعدادی از عكس‌های هنری خود را به تماشا گذاشت. ‌ او تاكنون ۳ نمایشگاه مستقل از آثارش برپا كرده است. در سال ۱۳۵۹ در گالری آفتاب، و سپس چون عكس‌ها از مضمون اجتماعی برخوردار بود، ابتدا در دانشگاه تهران و بعد در دانشگاه شیراز به نمایش درآمد. دومین نمایشگاه در سال ۱۳۸۰ در فرهنگسرای نیاوران و سومی در سال ۱۳۸۲ در فرهنگسرای ارسباران جمعا حدود ۵۰۰ عكس او را به تماشای عموم گذاشت. به بهانه كتاب نگاهی تازه به تخت جمشید كه با همكاری یونسكو انتشار یافته است و در تاریخ ۲۵ تا ۲۸ تیر ماه در مركز یونسكو افتتاح می‌شود با وی گفت‌وگویی داشته‌ایم كه می‌خوانید:

● ایده این كتاب از كجا آمد و چگونه شروع شد؟

▪ طی سال‌ها كه عكس می‌گرفتم لا‌زم بود كه این آثار را كه چندین سال بر رویشان كار كردم را كتاب كنم. ولی این كار به‌خاطر گرفتاری‌های زیاد مانده بود تا اینكه بعد از نمایشگاه ارسباران (در سال ۸۲ )؛ از طرف یونسكو پیشنهاد شد كه تخت جمشید را چاپ كنم و زمانی كه پای صحبت نشستیم به آنان گفتم كه سه كتاب در حال چاپ دارم. چون خودم مصمم بودم كه كتاب‌ها را به چاپ برسانم كه با پیشنهاد یونسكو این كار در نهایت عملی شد. از سوی دیگر مشاركت با یونسكو برای من جالب بود زیرا همان‌طور كه می‌دانید بخشی از یونسكو اساسا كارش به حراست، نگهداری و معرفی بناهای تاریخی و كهن است. یونسكوی ایران هم كه خوشبختانه در این زمینه فعال است، لذا نتیجه این بحث‌ها به این نقطه ختم شد كه اولین كتاب را تخت جمشید انتخاب كنیم. ولی در مورد انگیزه خودم كه چرا كتاب تخت‌جمشید را اولویت دادم برای این بود كه این روزها تمام دنیا تصور می‌كنند كه ما آثار باستانی‌مان را تخریب می‌كنیم در حالی كه چاپ این كتاب برعكس این نظر را به تصویر می‌كشد و دومین هدفم نیز این بود كه به جهانیان خاطرنشان بكنم كه منشور آزادی و حقوق بشر از ایران و توسط كوروش مطرح شده و به اجرا در آمده كه امروزه همه جهان از این مقوله متاثر است. ‌

● گفتید بعد از نمایشگاه ارسباران یونسكو این پیشنهاد را به شما داد، نمایشگاه عكس شما چه ویژگی داشت كه باعث چنین پیشنهادی از سوی یونسكو شد؟

▪ نمایشگاه ارسباران متشكل از ۱۰۰ عكس بود كه ۲۰ تا از آن عكس‌ها از تخت جمشید بود و بیشتر از همه نیز درخشید و توجه متخصصان رشته عكاسی و علا‌قه‌مندان به عكاسی را بیشتر از همه به خود جلب كرد، همین گرایش باعث شد تا تصمیم بگیرم كتاب اولم در باب تخت جمشید باشد. البته دو كتاب دیگر هم در حال چاپ دارم با نام ۳۰ شهر كه در بردارنده عكس‌هایی از ۳۰ شهر ایران است كه حجم و تنوع بیشتری دارد. این كتاب هم با همكاری یونسكو انجام خواهد شد. كتاب دیگر از نگاه عارفی نام دارد كه بیشتر به مسائل اجتماعی مثل فقر و بیكاری می‌پردازد و در واقع مجموعه عكس‌هایی از سفرهای مختلف من به نقاط جهان است كه از دید دوربین به نمایش گذاشته خواهد شد. ‌

● همان‌طور كه می‌دانید كتاب‌های زیادی در مورد تخت جمشید تاكنون به چاپ رسیده است ولی گویا كتاب شما سعی داشته كه زوایایی از تخت‌جمشید را نشان دهد كه آن را متمایزتر از بقیه كرده و دریچه‌های جدیدتری از تخت جمشید را نشان داده؟ نظر شما كه این آثار را عكاسی كردید در این مورد چیست؟

▪ خب بدیهی است، زیرا هر عكاسی یك زاویه دید مخصوص به خودش دارد و به هر چیزی كه نگاه می‌كند از زاویه خودش است. این نظری است كه البته منتقدین هم بر كار من داشتند و گفتند در این كارها من سعی كردم تخت جمشید را بیشتر از آنچه كه هست نشان دهم. اما به نظر من اگر چنین چیزی واقعا هم رخ داده اتفاقی و تصادفی بوده و بر این معنی نیست كه من وجه تمایزی در نگاه به این آثار داشته‌ام.

● تجربه و تخصص تا چه اندازه در كار شما دخیل بوده است؟

▪ به هر حال هرچه تجربه بیشتر باشد ابتكار در كار نیز نمود بیشتری دارد. شاید به این دلیل كه هم مساله تبحر به میان می‌آید و هم از این جهت كه وقتی به مدد تجربه بیشتر راه‌ها آزموده می‌شود، ایده آزمودن راه‌های دیگر نیز مطرح می‌شود و همین نكته باعث نوآوری در كار خواهد شد. ‌

● كتاب تخت جمشید غیر از نگاه متفاوت چه ویژگی‌های دیگری را در خود جای داده است؟

▪ این كتاب متشكل از چند مقاله است كه عبارتند از: یادداشت دبیركل كمیسیون یونسكو، دكترمحمد توكل؛ یادداشت دیگر نیز از آقای فرانسیسكو باندارین، مدیر مركز میراث جهانی یونسكو است. یادداشت دكتر فرخ سعیدی كه ایشان خود ایران شناس هستند و كتابی با نام راهنمایی در پرسپولیس و پاسارگاد و نقش رستم را به زبان انگلیسی در مورد تخت جمشید به تالیف رساندند نیز در كتاب موجود است كه شامل توضیحی جامع و كامل از تخت جمشید است و در نهایت یادداشت دكتر اكبر عالمی كه برای دوستداران هنر چهره‌ای شناخته شده هستند. غیر از این یك بیوگرافی كوتاهی نیز از من نیز در كتاب وجود دارد تا باب آشنایی باشد میان عكاس این آثار و مخاطبی كه كتاب را ورق می‌زند و عكس‌ها را می‌بیند. ‌

● از دیگر وجه تمایز این كتاب با كتاب‌های مشابه دیگری كه در زمینه تخت جمشید منتشر شده این است كه كتاب به چهار زبان زنده دنیا ترجمه شده است در این مورد بیشتر توضیح دهید؟

▪ بله كتاب به چهار زبان فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه ترجمه شده است كه هدف از این كار ارائه یك كار كامل و با مخاطبان بیشتر در سطح جهان باشد. راستش این پیشنهاد چند زبان بودن كتاب، فكر و ایده‌ای بود كه در ذهن خودم شكل گرفت كه پس از مطرح كردن آن مورد استقبال نیز قرار گرفت زیرا به هر حال این كار با همكاری یونسكو به چاپ رسیده كه غیر از مخاطبان داخلی با مخاطبان خارجی نیز مواجه هستیم و از طرف دیگر چند زبانه بودن كار باعث می‌شد تا من سهل‌تر به هدف خود كه معرفی فرهنگ ایران به جهانیان است برسم.

● مشكلا‌تی كه در طی مراحل منتشر شدن كتاب داشتید چه بود؟

▪ كتاب منتشر كردن اصولا‌ مشكلا‌ت خودش را دارد به خصوص كتاب عكسی كه متشكل از ۱۵۰ عكس است و به چهار زبان ترجمه شده، احتیاج به كاغذ و شرایط خاصی دارد كه باعث می‌شود هزینه آن بیشتر از كتاب‌های معمولی باشد. در هر حال پس از یك سال كار روی كتاب موفق شدیم كه كتاب را به‌طوری قابل قبول منتشر كنیم. ‌

● آیا كتاب توزیع شده است؟

▪ هنوز خیر. ‌

● از نحوه چگونگی توزیع و پخش آن اطلا‌عی دارید؟

▪ هنوز تصمیم قاطعی در این مورد گرفته نشده است. ولی قرار است از ۲۵ تا ۲۸ تیرماه در مركز یونسكو كتاب معرفی شود و برای عموم بازدید آزاد است و در كنار این معرفی، یك نمایشگاه عكس هم تدارك دیدیم كه غیر از معرفی كتاب از عكس‌های كتاب‌های- نگاهی تازه به تخت جمشید و كتاب ۳۰ شهر- می‌توانند دیدن كنند. لا‌زم به ذكر است كه عكس‌های این نمایشگاه عمدتا معماری هستند. بعد از معرفی كتاب است كه در مورد نحوه توزیع آن تصمیم‌گیری می‌شود. به احتمال زیاد برای برگزاری یك كنفرانس مطبوعاتی به پاریس خواهم رفت تا كتاب در سطح جهانی نیز معرفی شود. زیرا سیاست كار بر این است كه كتاب در سطح داخلی و بین المللی توزیع شود و فكر نمی كنم برای توزیع آن نیز مشكلی وجود داشته باشد. علا‌قه‌مندان می‌توانند برای تهیه كتاب با شماره تلفن [phone] نیز تماس بگیرند.

● راجع به عكس‌های كتاب توضیح بیشتری می‌دهید؟

▪ این كتاب متشكل از ۱۵۰ عكس است كه عمده آنان در سال ۸۰ عكاسی شده است و سعی كردم بازمانده‌های تخت جمشید را در حد توانم نشان دهم كه البته موفق بودن این كار از سوی منتقدین و كارشناسان باید اعلا‌م شود كه كار چگونه ارائه شده است. ‌

● شما كه در حوزه عكاسی كار می‌كنید، بیشتر روی كدام حوزه آن تمركز و البته تبحر دارید؟

▪ سوال بسیار خوبی كردید. زیرا عكاسی نزدیك بر ۱۳۰ شاخه دارد كه البته شاید ما با ۷ یا ۸ مورد آن بیشتر آشنا نباشیم. مثل عكاسی پرتره، اجتماعی، مستند، معماری، صنعتی كه به‌طور معمول با آنان سر و كار داریم و كار می‌كنیم. اما اگر بخواهیم همه رشته‌ها را نام ببریم باید به عكاسی زیرآب، پزشكی و فضا و غیره هم اشاره كرد. نكته جالب اینجاست كه عكاسی هنری است كه بیشتر از همه هنرها برای مردم مفید است. زیرا شما در نظر بگیرید نقاش، موسیقیدان در ارتقای فرهنگ، فعالیت هنری انجام می‌دهند. اما سوال اینجاست كه اگر این هنرها نباشد مردم می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند یا خیر. جواب این است كه بله می‌توانند به زندگی ادامه دهند. اما در مورد عكس نمی‌توانیم این نظر را بدهیم. عكس امروزه به گونه‌ای با زندگی انسان پیوند خورده است كه اگر یك روز نباشد و اعلا‌م كنند شما از امروز بدون عكس زندگی كنید همه چیز به هم می‌ریزد. زیرا كارت شناسایی، گواهینامه و همه چیزهایی كه به هویت فردی برمی‌گردد دارای عكس است و مورد نیاز. بنابراین عكس امروزه هنری است كه بیشتر مورد ضرورت مردم است و متاسفانه فرهنگی را كه برای عكس به مردم انتقال شده بسیار ناكافی بوده زیرا بهایی كه به هنرهای دیگر داده می‌شود بیشتر است و حتی در مورد عكس كم لطفی هم می‌شود. در صورتی كه عكاسی هم یك هنر است كه باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به طور مثال بسیار شنیدیم كه سینما هنر هفتم است به عقیده شخصی من كه البته بر روی این نظر هم پا برجا هستم سینما شاخه ای از عكاسی است كه با هزاران فرم عكس تبدیل به فیلم می‌شود. البته عوامل دیگری هم در این هنر دخیل هستند مثل فیلمنامه و یا موسیقی. اما به طور عمده از عكس در این سینما استفاده می‌شود. ‌

● تخصص شما در كدام یك از رشته‌های عكاسی است؟

▪ در ایران، ما عكاس‌های هنرمند و حرفه‌ای بسیار خوبی داریم كه در شاخه‌های گوناگون نیز كار می‌كنند. این رشته اما در دنیا برای هر عكاسی تخصصی است به طور مثال یك عكاس یا در پرتره حرفه‌ای است و یا در عكاسی اجتماعی كار می‌كند و یا صرفا كارش عكاسی معماری است. اما در كشور ما به این شكل نیست و عكاس‌ها معمولا‌ با همه این موارد آشنا هستند و من نیز كه از كودكی این حرفه را با عشق و علا‌قه پیگیری كردم نیز از این ویژگی مستثنی نیستم و با هر نوع عكاسی آشنا هستم و برای من دشوار نیست كه هر عكسی را در هر زمینه‌ای كار كنم. حتی در آمریكا كه بودم وقتی با عكاس‌های آنجا برخورد داشتم متعجب می‌شدند وقتی می‌دیدند كه من پرتره می‌گیرم، عكس صنعتی، تجاری، خبری و طبیعی هم كار می‌كنم زیرا افراد غربی تنها در یك رشته تخصص دارند و یك عكاس نمی‌تواند در همه زمینه‌ها كار كند. مثلا‌ یك عكاس صنعتی نمی‌تواند در زمینه پرتره كار كند. البته همان‌طوری كه همیشه گفتم ما عكاسی پرتره را برای این انتخاب كردیم كه از این طریق می‌توانستیم امرار معاش كنیم وگرنه علا‌قه اصلی من همیشه عكس‌هایی بوده كه شرایط اجتماعی را منعكس می‌كرده و یا عكاسی معماری یكی دیگر از علا‌قه‌های شخصی من است كه به نظرم به وسیله آن می‌توان هویت و گذشته خودمان را در درون آن ببینیم.

سیما پاكزاد