بررسی گرایش کشورهای خاورمیانه به فناوری هسته ای

اما امروز دولت مصر که از سیاست آمریکا مایوس شده است, به دنبال ائتلاف های جدید جهت تضمین ماندن خود در قدرت است

بسیاری از کشورهای خاورمیانه علاقه بی سابقه‌ای به توسعه تکنولوژی هسته‌ای پیدا کرده‌اند.

در حال حاضر مصر نخستین گام‌های خود در بخش تکنولوژی هسته‌ای را بر می‌دارد. در سال‌جاری پیشنهادی در خصوص تاسیس نیروگاه هسته‌ای در منطقه الدبا واقع در غرب اسکندریه ارائه خواهد شد.

با اینکه مصر اخیرا موافقت‌نامه‌ای با روسیه در زمینه همکاری هسته‌ای به امضا رساند، حسنی مبارک رئیس‌جمهور مصر تلاش کرد تا اهمیت این موافقت‌نامه را کاهش دهد چرا که بسیاری از کشورهای منطقه قصد همکاری هسته‌ای با سایر کشورهای دارنده این تکنولوژی را دارند. به نظر می‌رسد که تاریخ به صورت برعکس در حال تکرار است. طی جنگ یوم کیپور (۱۹۷۳) قاهره، شوروی را متهم کرد که به تعهدات خود در مقابل مصر عمل نکرده است. به این جهت مصر به سمت آمریکا رفت و در نتیجه موافقت‌نامه بازگشت خاک خود که به اسرائیل باخته بود به امضا رساند و موافقت‌نامه صلح نیز به امضا رسید.

اما امروز دولت مصر که از سیاست آمریکا مایوس شده است، به دنبال ائتلاف‌های جدید جهت تضمین ماندن خود در قدرت است. قابل ذکر است که نارضایتی مردمی روزافزون علیه دولت موجب واکنش‌های قدرتمند اپوزیسیون اصلی این کشور یعنی برادران مسلمان شده است. در سال ۲۰۰۶ مصر اعلام کرد که درصدد تاسیس سه یا چهار نیروگاه هسته‌ای تا سال ۲۰۲۷ است. دسامبر گذشته نیز اعلام کرد پروتکل الحاقی معاهده NPT را به امضا نخواهد رساند. در گذشته مصر دو راکتور پژوهشی ساخته و موافقت‌نامه‌هایی نیز به امضا رسانده که اجرایی نشده‌اند. بزرگترین مشکل اجرایی شدن برنامه هسته‌ای مصر، کمبود پرسنل متخصص و هزینه این سرمایه‌گذاری است. انتظار می‌رود که هزینه این سرمایه‌گذاری بین ۱/۵ تا ۲ میلیارد دلار باشد.

تصمیم مصر جهت ترویج هرچه زودتر برنامه هسته‌ای کشور، در پی تحولات برنامه هسته‌ای ایران اتخاذ شده است. حسنی مبارک اخیرا اظهار داشته است “بحران غزه ایران را به مرز مصر نزدیک کرده است” امروزه قاهره از محور ضداسرائیلی سوریه و ایران نگران است. سوریه و مصر رقابت دیرینه و تاریخی در جهان عرب با یکدیگر دارند.

طی ۱۸ ماه اخیر شماری از کشورهای عربی ابراز علاقه جهت توسعه برنامه هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز کرده‌اند. حداقل شش کشور عربی رسما این علاقه خود را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده‌اند. ۸۵ درصد کشورهای خلیج فارس خواستار کسب انرژی هسته‌ای هستند که به نسبت مناطقی چون آمریکای لاتین (۱۵ درصد) و آفریقا (۲۰ درصد) بسیار زیاد است.

امارات متحده عربی در راس این ابتکار هسته‌ای قراردارد. این کشور بزودی پیشنهاد نهایی در خصوص برنامه مشترک تولید انرژی اتمی به سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ارائه خواهد کرد. ضمنا در اوایل سال‌جاری کشور امارات موافقت‌نامه‌ای در خصوص تولید انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز با فرانسه به امضا رساند. این کشور اعلام کرده است که سوخت هسته‌ای مطابق با مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از خارج وارد خواهد کرد. البته بلندپروازی‌های هسته‌ای امارات نیز احتمالا به چشم‌انداز هسته‌ای شدن ایران ارتباط دارد. امارات بزرگترین شریک تجاری ایران است و این کشور به علت حضور اقلیت شیعه در این کشور دارای روابط نزدیک فرهنگی با تهران است. بندر دوبی جهت انتقال کالا به ایران مورداستفاده قرار می‌گیرد.

برخلاف مصر، امارات دارای توانایی اقتصادی جهت توسعه برنامه هسته‌ای است. بزرگترین مشکل در اجرایی شدن برنامه هسته‌ای امارات اینکه فرانسه که طرف قرارداد است و خود دارای مشکلات داخلی است چرا که نیروی انسانی متخصص تکنولوژی هسته‌ای آن کاهش یافته است.

عربستان نمونه آشکاری از علاقه کشورهای خاورمیانه در توسعه تکنولوژی هسته‌ای است. این کشور تا سه سال پیش اعلام می‌داشت نیازی به توسعه انرژی اتمی ندارد اما از سال گذشته به استخدام پیمانکار، خریداری مواد هسته‌ای و توسعه زیرساخت‌های لازم جهت تاسیس نیروگاه پرداخته است. در گزارشی که در دوم آوریل به کمیسیون سیاست خارجی آمریکا ارسال شد ارزیابی شده است که عربستان از چشم‌انداز هسته‌ای شدن ایران نگران است در این گزارش پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۲۵ سه یا چهار کشور خاورمیانه انرژی هسته‌ای در اختیار خواهند داشت.

اسرائیل با نگرانی خاصی برنامه هسته‌ای مصر را دنبال می‌کند چرا که میان دو کشور همچنان اختلافاتی باقی است. طرح‌های اسرائیل جهت ساخت نیروگاه هسته‌ای ۱۰۰۰ مگاواتی در آینده نزدیک اجرایی نخواهد شد. با این وجود طرح‌هایی جهت تاسیس راکتور هسته‌ای در منطقه اسویتا واقع در جنوب اسرائیل وجود دارد.این طرح‌ها از حمایت کمیته انرژی اتمی اسرائیل برخوردار است.

اسرائیل فناوری هسته‌ای خود را از فرانسه و آفریقای جنوبی کسب کرده است. اسرائیل دارای سلاح‌های هسته‌ای است و ۴۰ سال پیش به نخستین بمب هسته‌ای خود دست یافته است. البته اسرائیل رسما نپذیرفته است که سلاح‌های هسته‌ای در اختیار دارد، اما سیاستمداران اسرائیلی به‌طور غیرمستقیم وجود سلاح‌های هسته‌ای در این کشور را پذیرفته‌اند. بلندپروازی‌های هسته‌ای اسرائیل از سال ۱۹۴۹ آغاز شد یک گارد پژوهشی ارتش اسرائیل به صحرای نگو اعزام شد تا در خصوص وجود اورانیوم به تحقیقات بپردازد. براساس اسناد محرمانه که BBC در مارس ۲۰۰۶ افشا کرد، طی دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ بریتانیا صدها محموله مواد غیرمجاز به اسرائیل ارسال داشته است. در سال ۱۹۸۶ بزرگترین افشاگری درخصوص برنامه هسته‌ای اسرائیل شد. وانونو کارمند مرکز پژوهشی هسته‌ای در نگو واقع در جنوب دیمونا برنامه هسته‌ای اسرائیل را در نشریه Sunday Times‌افشا کرد.

وانونو به خاطر این کارش ۱۸سال به زندان افتاد. امروزه ارزیابی می‌شود که اسرائیل ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای و سیستم‌های موشکی و زیردریایی لازم جهت شلیک این کلاهک را در اختیار دارد که این واقعیت اسرائیل را به بزرگترین تهدید بالقوه برای کشورهای منطقه تبدیل کرده است.

اخیرا تمایل ترکیه جهت توسعه برنامه هسته‌ای تقویت یافته است. این کشور در سال گذشته با مشکل کمبود گاز طبیعی مواجه شد که این مسئله موجب تقویت حامیان توسعه برنامه هسته‌ای گردید. نخست وزیر اردوغان در سال ۲۰۰۶ در مصاحبه با نیویورک تایمز گفت “ما تمایل داریم هرچه زودتر از انرژی هسته‌ای بهره‌مند شویم.” به نظر می‌رسد که اینک زمان مناسب برای ترکیه جهت توسعه برنامه خود فرا رسیده و پروسه برگزاری مناقصه جهت تاسیس نخستین نیروگاه هسته‌ای ۴۰۰۰مگاواتی کشور در منطقه زلزله‌خیز آکویو آغاز شده است. این نیروگاه در سال ۲۰۱۳ یا ۲۰۱۴ به بهره‌برداری خواهد رسید.

به نقل از هیلمی گولر وزیر انرژی ترکیه، این کشور درصدد ساخت سه نیروگاه هسته‌ای است که ۸ تا ۱۰ درصد نیاز این کشور به انرژی برق از طریق تکنولوژی هسته‌ای تامین شود. یادآور می‌شود که بلندپروازی‌های هسته‌ای ترکیه به ۱۹۶۰ بر می‌گردد و در دهه ۱۹۸۰ با امضای موافقت‌نامه هسته‌ای با پاکستان و الحاق به NPT تقویت یافت.

شایان ذکر است که نقش ترکیه در ساخت سلاح‌های هسته‌ای پاکستان مهم بوده است. ترکیه اورانیوم و قطعات فنی لازم که پاکستان قادر به تهیه آن نبود را در اختیار این کشور قرار داده است و به جای آن تعداد زیادی از دانشمندان ترکیه در نیروگاه‌های هسته‌ای پاکستان آموزش دیدند.

ترکیه نیز مانند سایر کشورها مدعی است انرژی هسته‌ای را برای مقاصد صلح‌آمیز می‌خواهد تا وابستگی خود به انرژی روسیه و ایران را کاهش دهد اما بدیهی است که تبدیل شدن ایران به قدرت هسته‌ای به برنامه هسته‌ای ترکیه نیز تاثیرگذار بوده است.

منبع روزنامه آپوپسی یونان

نویسنده: Mrs.Despina Papageorgiou