آسیب شناسی مشاركت سیاسی جوانان

تربیت سیاسی صحیح جوانان با خط مشی و اهداف حكومت جمهوری اسلامی و برنامه ریزی ها و سیاست های كشور ارتباط تنگاتنگی دارد و حكومت اسلامی باید در زمینه های مختلف چه ساختاری و چه تصمیم گیری كلان بستر مناسبی را برای مشاركت سیاسی جوانان مهیا كند و موانع آنرا از سر راه بردارد

● مقدمه :

بطوركلی، افراد در نوعی ویژه از با هم بودن (I) به وجود اصیل و انسانی خویش نائل آمده و تعالی می‌یابند و نتیجه چنین ارتباط و با هم بودنی این خواهد بود كه انسان وجود خود را در پرتو شیوه خاصی از نسبت یافتن با دیگران باز می‌شناسد و رابطهٔ خلاق و كارآمدی با جهان اجتماعی ـ میان خود و دیگری ـ برقرار می‌كند و جز از این طریق نمی‌تواند توانایی‌های خود را به عنوان انسانی آگاه، آزاد، فعال، مصمم و با ارده عیان سازد و تمامی این فرآیند نیز در گرو مشاركت است.

جوامع مختلف بشری نیز با تنوع و گستردگی كه ناشی از تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تكنولوژیكی است به تغییر در تركیب نیازهای خود پرداخته و در سیر زمانی خویش از مراحل پویایی می گذرند. در همه اجتماعات بشری پیش شرط رسیدن به قانونمندی و مدنیت، بهره بردن از شناخت نیازها و ضرورتهای اولویت دار در حوزه های مختلف ملی می‌باشد. بدون تشخیص اساسی ترین خواسته های ملی تحقق وفاق ملی، ممكن نیست و با فقدان شرایط ، "تحول نگرشی" انگیزه های تغییر و توسعه در عرصه های دیگر انجام نمی‌گیرد.

دراین راستا ، مفهوم مشاركت سیاسی زمانی تعریف واقعی می‌یابد كه عناصر تشكیل دهنده آن و شرایط و لوازم محقق شدن آن فراهم آید.

حتی می‌توان توسعه (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی) را مقید و مشروط به امر مشاركت دانست زیرا در توسعه، هدف ظهور قابلیت‌های افراد در دو سطح حیات فردی و حیات اجتماعی است و این ظهور و بروز تنها در اثنای مشاركت محقق می‌شود و صد البته پیش شرط هرگونه مشاركتی، ایجاد و فراهم سازی شرایط مناسب برای ظهور توانایی‌های نظری و عملی اقشار جامعه است. زیرا مردم در اجرای تصمیماتی كه خود در تعیین آنها نقشی داشته، برنامه‌ریزی كرده و آن را كنترل و ارزیابی نموده‌اند، مشاركت فعال و هدفمندی خواهند داشت.

دراین میان جوانان بعنوان قشری كه دارای بیشترین ظرفیت عاطفی سیاسی و انرژی تخریبی یا سازندگی كشور هستند، در صورت پذیرش و احساس "هویت ملی" به فعالیتهای متنوع سیاسی پرداخته و در این عرصه بی محابا به ابراز لیاقت خواهند پرداخت. اما بی تردید حضور آنان در صورتی تأثیرگذار خواهد بود كه جامعه ، نظام حكومتی و مسئولین عرصه را برای مشاركت و فعالیت آنان آماده كنند .

چنانكه تاریخ اجتماعی بشر گواهی می‌دهد رویدادهای عظیم تاریخی در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظیر انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی ایران ، حاصل مبارزه انسان برای دستیابی به جایگاه اجتماعی و سیاسی و قانونی خویش در جامعه بوده و بدون مشاركت مردم و خصوصاً نسل تأثیرگذار جوان قطعاً چنین تحولات شگرفی به وقوع نمی‌پیوست.

براین اساس ابتدا می بایست تعریف جامعی از مشاركت سیاسی و جوان به عنوان دوكلید واژه اساسی این مقال داشته باشیم .

● تعریف مشاركت سیاسی

قبل از تعریف اصطلاح مشاركت سیاسی ، ضروری است ابتدا معنای كاربردی واژه مشاركت مورد توجه واقع شود .

مشاركت به معنای همكاری، شركت داشتن یا حضور داشتن است؛ یعنی صرفاً حضور یك فرد در اجتماعی كه برای بحث و تصمیم‌گیری درباره مسئله‌ای تشكیل شده است، می‌تواند به عنوان مشاركت داشتن تلقی شود.

اما آنچه در این نوشتار مورد توجه نگارنده می باشد عنصر اساسی در مشاركت اجتماعی و سیاسی، یعنی آگاهی و رغبت است . به طوری كه برخی آن را تقبل آگاهانه انجام بخشی از امور در شكل همكاری از روی رغبت به قصد بهبود و بهسازی زندگی اجتماعی می‌دانند.

براین اساس مشاركت ، شركت فعالانه انسانهاست درحیات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و بطور كلی تمامی ابعاد حیات و به معنای سهمی در چیزی یافتن و از آن سود بردن و یا در گروهی شركت جستن و بنابراین با آن همكاری داشتن .

مشاركت در این تعبیر می‌تواند اشكال و درجات گوناگونی نظیر : همكاری و همیاری، همبستگی، انطباق، سازگاری، پذیرش، انقیاد، شیفتگی داشته باشد .

از اینرو تشویق به مشاركت و تسهیل در فرایند تحقق آن همواره مورد توجه مصلحان اجتماعی بوده است و آن را فرایندی می‌دانند كه در طول زمان روی می‌دهد و همواره در حال تكوین، تكرار و تداوم است و در خلال آن، استعدادهای افراد از طریق همكنشی با دیگران متبلور شده و به "خودیابی" و در نتیجه مسئولیت‌پذیری نائل می‌آیند .

پیوند انسان در گروههای اجتماعی، ضرورت مشاركت اجتماعی را فراهم ساخته و نوع مسئولیت و كاركرد و جایگاه واقعی و یا آرمانی فرد را معین می‌سازد .

انسان اجتماعی برای داشتن نظام حكومتی مورد علاقه خود نیازمند به مسئله مشاركت سیاسی بوده و لذا بدون حضور فعال در عرصه سیاست جایگاه منظورنظر خود را نمی یابد.

همچنین ضرورت حكومت مطلوب و پشتیبانی از آن مشاركت همه جانبه را می طلبد و از طرفی مشاركت سیاسی نمایانگر وظیفه شناسی و وفاداری افراد به نظام سیاسی است و مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی را افزایش می‌دهد .

در واقع باید گفت بدون مشاركت در زندگی جمعی و در گروهها و سازمانهای اجتماعی از جمله شوراها و احزاب، شكل‌گیری هویت انسانی متمایز در سطح فردی و شكل‌گیری هویت جمعی یا به اصطلاح "ما" اساساً ممكن نیست .

در این راستا ، می‌توان گفت مشاركت سیاسی به معنای واقعی كلمه دربرگیرنده انواع كنشهای فردی و جمعی به منظور دخالت در تعیین سرنوشت خود و جامعه و تأثیر نهادن بر فرآیندهای تصمیم‌گیری درباره امور عمومی است.

در مورد مشاركت سیاسی، "سی. رایت میلز" بر این باور است كه: "اگر فرد بتواند قوانین جدید وضع و عنداللزوم قوانین موجود را تغییر دهد، به مشاركت سیاسی نایل آمده است." (II) در حقیقت اندیشه مشاركت سیاسی مستلزم دعوت كسانی به شركت در فرآیند تصمیم گیریهای كلان كشوری و سهیم شدن در قدرت می باشد، كه تا كنون نقشی در اداره جامعه نداشته اند و حداكثر به هنگام ضرورت، توسط حكومت و برای مقاصد معین بسیج می شده‌اند .

از مجموع آنچه ذكر شد می توان گفت ؛ مشاركت سیاسی بطور كلی به اعمالی اطلاق می شود كه هدف از آنها تأثیرگذاری بر سیاستهای عمومی به منظور شركت عموم در فرآیند تصمیم سازی دستگاه های اداری و نهادهای حكومتی و انتخاب رهبران سیاسی و و درنهایت اداره حكومت وكشور است .

● تعریف جوان

بطوركلی مجموع دوران زندگی بشر در سه مرحله خلاصه می شود : كودكی ، جوانی ، پیری .

ایام جوانی فرصت رسیدن به مرتفع ترین و عالی ترین مراتب زندگی و فعالیتهای جمعی است .

از سویی دیگر یكی از بزرگ ترین سرمایه های هر كشور نیروی انسانی آن است و مهمترین نیروی انسانی هر كشور را در نسل جوان آن كشور می توان یافت .

آیین مقدس اسلام ، یكی از نعمت های بزرگ الهی و از سرمایه های بزرگ سعادت در زندگی بشر را "جوانی" می داند . در این باره حضرت علی (ع) می فرماید :

" دو چیز است كه مردم قدر و قیمت آنها را نمی شناسند ، مگر زمانی كه آن دو را از دست داده باشند ، یكی جوانی و دیگری تندرستی است . "

و همچنین می فرماید : " اگر ذهن جوانان ما با مطالب حق پر نشود ، با مطالب ناحق پر خواهد شد . "

براین اساس ؛ جوان شخصیتی است دارای سن خاص و حالات روحی و روانی و نیازهای مخصوص كه به علت اقتضای وجودی، تحصیلات و آشنایی اش با اندیشه های جدید ، دارای فكر نو ، سئوالات تازه و تمایلات جمعی ویژه ای است و لذا میزان تبعیت و تأثیر پذیریش بسیار بالاست و از طرفی حاضر نیست بدون دلیل عقلی و منطقی همه چیز را بپذیرد .

جوانان در هر جامعه دارای مقاصد مشتركی با سایر همسالان خود هستند و درعین حال نیازمند تامین ضروریات اولیه برای نشان دادن توانایی ها و استعدادهای خود هستند .

بدیهی است برای اعتلای و بالندگی جوانان باید بسترهای مناسب فعالیت و مشاركت در اختیارشان قرارگیرد وبه همان میزان نیز امید بهبود جامعه امروز و فردا را انتظار داشت.

در این راستا، كشورها به ازای امكانات خود و نیازی كه به آینده بهتر احساس می كنند در این زمینه سرمایه گزاری می كنند .

برطبق آمارموجود بیش از ۳۰ میلیون نفر از جمعیت حدود۷۰ میلیونی ایران زیر ۲۵ سال سن دارند و همانطوری كه اشاره شد چنین مشخصه ای برای هر كشوری یك موفقیت محسوب می شود ، لذا برنامه ریزی و ایجاد شرایط مشاركت سیاسی جوانان در ایران بسیار مهم و ضروری است .

جوانان در كشور ما عمده ترین نیروی انسانی بوده كه توجه به آنها به معنای توجه به نیروی انسانی و ثروت ملی برای برنامه سازی و برنامه‌ریزی در عرصه های توسعه اقتصادی ،اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می‌باشد كه استفاده و بهره بری مناسب از آن می‌تواند در روند سرعت و یا كندی توسعه پایدار ملی كارآمدی خود را بنمایاند.

به رغم آن، ویژگیهای قشر جوان در ایران نیز قابل تأمل است كه به اختصار به آن اشاره می شود :

- جوانان از انرژی و نیروی زیاد (تخریبی - سازندگی) سرگردان برخوردارند .

- جوانان حلقه واسط انتقال تجربیات گذشتگان به آیندگان می‌باشند .

- جوانان در دوران تكمیل تحول شناختی، دگرگونی های عاطفی و رشد و تحول اخلاقی قرار دارند و مایل به كسب استقلال در این زمینه ها می‌باشند .

- جوانان مسئولیتهای مدیریتی رهبری، كاربری اجرائی امور كشور را در آینده نه چندان دور بدست خواهند گرفت.

پس از آشنایی نسبی با مفاهیم مشاركت سیاسی و جوان ، نگارنده در ادامه به ضرورت و زمینه های مشاركت سیاسی در جامعه برای انطباق آن با قشر جوان می پردازد.

● ضرورت مشاركت سیاسی جوانان

انسان متفكر قادر به تغییر در سرنوشت خویشتن است. این ویژگی زمینه تكامل تدریجی انسان را در طول تاریخ فراهم نموده است. انسان بدون تكامل و توسعه نیافته بینش و تجربه مناسبی برای حضور فعال در تصمیم‌گیری سیاسی خود و كشورش ندارد و بی تفاوت به گذران ایام می‌پردازد.

برای او قانونمندی حریم شخصی و اجتماعی و نظم پذیری و مشاركت معنی پیدا نكرده و اصطلاحاً فردی ضداجتماعی می‌شود. بی تفاوتی و از میان رفتن حس مسئولیت افراد نسبت به قانون شكنی پدیده ای است كه مانند موریانه بنیادهای یك نظام را ویران می‌سازد. انسان بی مسئولیت انسانی است كه پدیده های اطراف خود را با دیده بی تفاوتی و بی ارزشی می نگرد و در جهت ایفای نقش حیاتی خود در سرنوشت جمعی بشریت تلاشی ندارد.

براین اساس بكار بستن اندیشه های تازه، راهكارهای جدید، رهیافتهای نو و بهبود نظامها در سایه وجود امنیت و احترام شغلی و توجه به كرامت انسانی و محترم شمردن قراردادهای اجتماعی و نظام مند مقدور است.

درچنین فضایی جوان اگر احساس و ادراك هویت مستقل داشته و رضایتمندی از زندگی اجتماعی داشته باشد تمایل به مشاركت سیاسی پیدا می‌كند.

"فرانكل" در همین زمینه می‌گوید: "انسان بودن یعنی مسئول بودن، تصمیم گیرنده، موضع گیرنده و ارزیابی كننده" (III) .

بدیهی است اگر جوان به چنین تفكر و نگرشی دست یافت مشاركت سیاسی او در همه ابعاد قابل پیش بینی و انتظار می‌باشد و نشاط و شادابی و صرف انرژی او در مسایل سیاسی قابل درك است.

در جامعه جدید كه نقش‌ها عمدتاً اكتسابی و غیرمحول و مناسب سیاسی غیرموروثی شده‌اند، با تفكیك و تخصیص در نهادهای اجتماعی مواجه هستیم.

دراین جامعه نقش جوانان و مشاركت آنان در حیات سیاسی و تغییرات درون سیستمی متناظر با آن دارای پیچیدگیهای زیادی است و به عنوان مسأله‌ای اجتماعی (IV) مطرح می‌شود كه ریشه در ساختارهای جامعه دارد و بسیار حائز اهمیت است .

جوانان برای ورود به عرصه مشاركت سیاسی احتیاج به آموزش، درك مسائل سیاسی، انگیزه تحرك، كسب خبر صحیح و امكان بهره برداری از رسانه های دیگر را دارا بوده و مهار و قدرت تجزیه و تحلیل و استنباط حكم را نیز اشته باشند. در غیر اینصورت كناره گیری و انزوای از مسائل سیاسی و یا مخالفت گریهای غیرمنطقی در برابر آن باید بعنوان سئوال در ذهن مسئولین سیاسی مطرح شده و به دنبال پاسخ به آن باشند.

براین اساس بدیهی است ، نسل بوجودآورنده انقلاب و پاسدار ارزشهای آن ، اگر نتواند در انتقال تجارب سیاسی خود با درایت و پختگی عمل كند و جوانان امروز را كه لاجرم باید سكان مدیریت سیاسی اجرائی نظام حكومتی را در دست بگیرند درست تربیت و هدایت كند ممكن است نقصهای اساسی در حفظ و نگهداری دستاوردهای انقلاب ایجاد شود.

نویسنده:مهدی علیخانی (مهدی علیخانی - كارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی)

یادداشتها :

I-Communication

II- فرهنگ علوم اجتماعی ، ص ۲۵۷

III-فصلنامه سیاسیت خارجی ، دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل وزرات امورخارجه ، سال یازدهم ، ش ۲

IV-Social problem

V- روزنامه همشهری ، ش ۱۴۴۹، ص۶

VI-ویژه نامه فرهنگی جهان اسلام ، ش۷، ص۱۷۶

VII-فصلنامه سیاسیت خارجی ، ش۲و۳، سال ۱۳۷۵، ص ۸۵۸

VIII- روزنامه جامعه ، ش۶، سال یكم ،ص۱۰

IX- روزنامه همشهری ، ش۱۴۹۶، ص۶

X-فصلنامه سیاسیت خارجی ، سال دهم ، ش۳، ص۴۴۶

XI- روزنامه همشهری ، ش۱۵۲۳، ص۶

XII-Ritualism

XIII- Rtreatism

XIV- Innovatism

XV- Rebelion

---