توسعه و حمایت واژه های تکراری اما مورد نیاز

به بهانه تدوین و اجرای آیین نامه توسعه فضای مجازی

توسعه، پایه و اساس پیشرفت در جوامع است. اما چند سالی است در برخی از کشورها مانند ایران بر محور توسعه در تصمیم‌گیری‌ها، تاکید فراوان می‌شود. در برنامه‌ریزی‌ها، واژه "توسعه" پررنگ و به عنوان پیشوند، زینت‌بخش بسیاری از کلمات شده است.

بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات که این روزها بزرگ‌ترین و تاثیر‌گذارترین بخش‌ها در پیشرفت جوامع به شمار می‌رود، به عنوان حلقه‌ای است که در چرخه تغییر و تحولات، بیش از سایر بخش‌ها به "توسعه" و "پویایی" زنده است. به عبارتی فناوری اطلاعات و ارتباطات به زیرساختی برای حرکت در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری تبدیل شده است. از این‌رو، این پیشوند عزیز شده در میان دولتمردان، که انگیزه تعریف برنامه‌های جدید با بودجه‌های جدید است در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات بیش از سایر بخش‌ها مورد توجه قرار گرفته. توسعه تجارت الکترونیکی، توسعه علمی، توسعه تکنولوژی، توسعه فناوری نانو و مدتی است توسعه فضای مجازی نیز به این دسته پیوسته.

از آن‌جا که "توسعه فضای مجازی"، یک اصطلاح کلی است، مفهومی کلی و پرابهام دارد. آیا منظور از توسعه فضای مجازی، جذب کاربر بیشتر است؟ آیا منظور تولید محتوای بیشتر است؟ آیا منظور، گسترش دسترسی به اینترنت است؟ آیا...

معنی دقیق این مفهوم را مهندس نصرالله جهانگرد توضیح می‌دهد؛ مردی که زمانی در دولت اصلاح‌طلب، مرد آی‌تی سال شد. جهانگرد می‌گوید: منظور از توسعه فضای مجازی در حقیقت توسعه خدماتی است که در این فضا می‌توان به مردم ارایه داد.

آیا منظور از توسعه فضای مجازی، همان توسعه خدمات الکترونیکی است؟ جهانگرد در این خصوص می‌گوید: مجموعه اقداماتی که با هدف توسعه فضای مجازی شکل می‌گیرد، به صورت ارایه خدمات بیشتر در فضای مجازی برای مردم بروز پیدا می‌کند.

وی می‌افزاید: با توسعه فضای مجازی، در حقیقت دسترسی به خدمات نیز گسترش پیدا می‌کند. گسترش دسترسی نیز به معنای تسهیل در دریافت خدمات و اطلاعات است. بنابراین برای این امور باید مجموعه اقداماتی مانند افزایش پهنای باند، تعریف خدمات اینترنتی و فرهنگ‌سازی انجام گیرد.

علی‌اکبر جلالی، استاد دانشگاه علم و صنعت و عضو هیات مدیره انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی نیز با اشاره به اجلاسی که تحت عنوان WSIS برگزار شد و پیرامون فضای مجازی و توسعه آن می‌گوید: جامعه مجازی در حقیقت همان فضای سایبر و الکترونیکی به شمار می‌رود و توسعه آن به معنای ایجاد فرصتی است که افراد در نقاط دور افتاده نیز بتوانند از این فضا استفاده کنند و به تبادل اطلاعات بپردازند.

بر اساس نظر وی که به نوعی مکمل عقیده جهانگرد است، در فضای مجازی باید امکان توسعه تجارت الکترونیکی، دسترسی به خدمات الکترونیکی، استفاده از خدمات بانکی و... فراهم شود.

شاید به دلیل نیاز به همین "مجموعه" اقدامات بود که به‌‌رغم پروژه‌های کوچک و بزرگ حمایتی بخش دولتی، یک سال و نیم پیش دولت باز هم به فکر تهیه آیین‌نامه‌ای در این زمینه افتاد. بر اساس برنامه چهارم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به همراه وزارت ارشاد و سازمان صدا و سیما، موظف شده‌اند برای حمایت از توسعه‌دهندگان فضای مجازی آیین‌نامه تدوین شده‌ و اجرایی بند "ط" ماده ۱۰۴ را از مراحل قانونی بگذرانند و به مرحله عمل برسانند.

بر اساس این آیین‌نامه، از اشخاص حقیقی و حقوقی که در چارچوب مقررات شورای عالی انقلاب فرهنگی به توسعه فضای مجازی فرهنگی، هنری و مطبوعاتی در محیط‌های رایانه‌ای اقدام می‌کنند، حمایت می‌شود.

تعریف مذکور بسیاری از اهالی رسانه را به یاد کمک‌های دولتی می‌اندازد. ماهیت وجودی‌ این موضوع و اینکه کمک‌ها به چه کسانی پرداخت شده و معیار پرداخت‌ها چه بوده مدت‌هاست سوژه نشست‌ها و سوالات خبرنگاران است. شاید این تعریف برخی را نیز به یاد طرحی به نام توسعه محتوای الکترونیکی و تسهیلاتی که در این زمینه ارایه می‌دهد یا طرحی که بر اساس آن از تولیدکنندگان نرم‌افزار حمایت می‌شوند می‌اندازد. این موضوع همچنین می‌تواند یادآور این نکته باشد که ده‌ها طرح دیگر که به نوعی همین هدف حمایتی را برای ارتقای کیفی و کمی در محیط مجازی به نام اینترنت در دل خود گنجانده بود، مطرح شده‌اند. هرچند تعریف و اجرای طرح‌های مشابه با یکدیگر در این سال‌ها و بی‌نتیجه ماندن و فرورفتنشان در سکوت عجیب نیست.

عضو هیات مدیره انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی نیز این موضوع را تایید می‌کند و می‌گوید: دولت برای حمایت و توسعه فضای مجازی تا به حال قول‌های فراوانی داده است. زمانی که به بودجه‌هایی که برای عمل کردن به این وعده‌ها در نظر گرفته شده نگاه کنید، درمی‌یابید که یکی از دلایل ناموفق بودن این طرح‌ها برای جمعیت ۷۰ میلیونی ایران چیست. کافی است به سرانه آی‌تی کشور که چیزی حدود ۹ دلار است توجه کنیم، در حالی که در شرایط مطلوب سرانه آی‌تی کشوری مانند کانادا که زیرساخت‌های آماده‌ای هم دارد ۲۵۰۰ دلار است. این در حالی است که ما از سرانه ۹ دلاریمان باید ۷ دلار را نیز بابت آماده کردن زیرساخت‌ها هزینه کنیم.

جلالی تاکید می‌کند، سرمایه‌گذاری دولت در حمایت و توسعه فضای مجازی نتوانسته شرایط مناسبی را ایجاد کند. وی می‌گوید: تجربه چندین ساله در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان می‌دهد پروژه‌های دولت در این زمینه با شکست مواجه شده‌اند.

جلالی معتقد است دولت باید برای رسیدن به نتیجه مطلوب، به جنبه‌‌های هدایتی و نظارتی این امر توجه کند و بخش خصوصی نیز با تشکیل کنسرسیوم‌هایی که قابلیت رقابت با شرکت‌های بزرگ خارجی را دارند وارد حوزه اجرایی شوند.

این آیین‌نامه شاید و برای‌مان آشنا و تکراری به نظر برسد زیرا برای بند‌های این آیین‌نامه پیش از این طرح‌های مختلفی با مضمون حمایت از تولیدکنندگان و... تدوین شده است. سرعت اجرای برخی از این طرح‌ها در مراحل اولیه به حدی کند شده است که به نظر می‌رسد متوقف شده‌اند. برخی دیگر نیز به دلیل اینکه به نتیجه پیش‌بینی شده دست پیدا نکرده‌اند، کمرنگ جلوه می‌کنند. برخی دیگر نیز در حال اجرا هستند... همان‌طور که انتظارش می‌رفت؛ بدون مشکل.

دکتر علی ناصری –مدیرکل امور زیربنایی IT وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات- درباره‌ بندهای این آیین‌نامه گفت: تهیه، توزیع و تکثیر بسته‌های نرم‌افزاری یا ارتقا کیفیت آن‌ها، ایجاد توسعه و تداوم فعالیت فضای مجازی فرهنگی و ارایه خدمات در آن فضا ازجمله فعالیت‌های مشمول تسهیلات این آیین‌نامه هستند.

وی گفت: کمک به ثبت حقوقی مادی و معنوی آثار تولید یا ایجاد شده، معرفی متقاضیان اخذ تسهیلات به شبکه بانکی و پرداخت بخشی از سود و کارمزد تسهیلات بانکی اخذ شده با رعایت قوانین مربوط نیز از جمله حمایت‌هایی است که بر اساس این آیین‌نامه شکل می‌گیرد.

مدیر کل امور زیربنایی وزارتخانه ادامه داد: تدوین ضوابط عمومی تولید و انتشار فضاهای مجازی فرهنگی و صدور مجوز فعالیت در این زمینه بر عهده وزارت ارشاد است که امیدواریم هر چه سریع‌تر زمینه استفاده متقاضیان از این آیین‌نامه فراهم شود.

باید دید شش ماه آینده، به دنبال اجرایی شدن این آیین نامه در پی طرح‌های نیمه‌کاره و ناتمام قبلی، چه موفقیتی نصیب دولت و چه سودی نصیب کاربران خواهد شد.

شبنم کهن‌چی