کسالت و تنبلی ؛ مانع برکات

خداوند سبحان در قرآن کریم، هدف از آفرینش انسان را "عبادت و بندگی" خویش معرفی کرده: "ما خلقت الجن و الانس إلا لیعبدون"(ذاریات/۵۱) و همه انسانها را به عبادت و پرستش خود فرا خوانده …

خداوند سبحان در قرآن کریم، هدف از آفرینش انسان را "عبادت و بندگی" خویش معرفی کرده: "ما خلقت الجن و الانس إلا لیعبدون"(ذاریات/۵۱) و همه انسانها را به عبادت و پرستش خود فرا خوانده است: "یا أیها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم و الذین من قبلکم"(بقره/۲۱). رسالت تمام انبیای الهی نیز، دعوت و ارشاد مردم به بندگی خدا و نهی آنها از پرستش غیر خدا (طاغوت)، بوده است؛ چنانکه می‌فرماید: "و لقد بعثنا فی کل أمه رسولاً أن اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت"(نحل/۳۶).

بی‌گمان، لازمه عبادت و پرستش خداوند، استعانت از نیروی صبر و بردباری است و به همین جهت است که خداوند در قرآن کریم، اهل ایمان را به استعانت از "صبر" فرمان داده است: "یا أیها الذین آمنوا استعینوا بالصبر"(بقره/۱۵۳). پیامبر اکرم (ص) درباره فضیلت صبر بر طاعت، چنین فرموده‌اند: "آن گاه که روز قیامت بر پا می‌شود، ندا دهنده‌ای از طرف خدا ندا می‌دهد که اهل صبر کجایند؟ پس گروهی از مردم برمی‌خیزند و گروهی از فرشتگان به استقبال آنها می‌آیند و به آنان می‌گویند: بر چه چیز صبر نمودید؟

گویند: ما خود را بر طاعت خداوند به صبر واداشتیم و نیز خود را در مقابل معصیت خداوند به صبر وادار نمودیم (یعنی ترک گناه کردیم)، پس ندا دهنده‌ای از جانب خداوند ندا می‌دهد که: بندگانم راست می‌گویند، راه را باز نمایید تا آنها بدون حساب وارد بهشت گردند"

صبر و استقامت در مقام اطاعت و بندگی خدا مستلزم آن است که انسان، تمام موانع و سختی‌های موجود در طریق پرستش خدا را، مرتفع سازد. یکی از مهمترین موانع بندگی، کبر و خود برتربینی است. قرآن کریم در آیات متعددی، صفت "تکبر" را عامل اعراض و دوری افراد از عبادت و پرستش خدا معرفی کرده است. در سوره غافر آیه ۶۰ می‌فرماید: "و قال ربکم ادعونی استجب لکم إن الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین؛ خدای شما فرمود: که مرا (با خلوص دل)

بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم و آنان که به خاطر صفت کبر از دعا و عبادت من اعراض و سرکشی کنند، بزودی با ذلت و خواری، در دوزخ داخل شوند". در سوره صافات آیه ۳۵، انگیزه کفر کفار و مشرکین را همین صفت "کبر" بیان می‌دارد و می‌فرماید: "انهم کانوا إذا قیل لهم لا اله الا الله یستکبرون؛ کفار کسانی هستند که وقتی به آنها گفته می‌شود که خداوند یکتا است و شریکی ندارد، تکبر نمایند و از قبول آن سر باز زنند". همچنین تذلل و خضوع در برابر مقام ربوبیت و الوهیت و عدم استکبار در مقابل پروردگار متعال را، از اوصاف مومنان حقیقی دانسته، می‌فرماید:"به آیات ما فقط آن کسانی ایمان دارند که چون متذکر یاد خدا شوند، به سجده رخ بر خاک نهند و به ستایش پروردگارشان، تسبیح گویند، بدون اینکه تکبر بورزند".

یکی دیگر از موانع عبادت و بندگی، کسالت و تنبلی است. صبر در طاعت مقتضی آن است که انسان سختی و مشقت انجام عبادات را تحمل کرده، از کسالت و تنبلی بپرهیزد. خداوند در قرآن کریم، کسالت در انجام طاعات و عبادات را از جمله صفات منافقین بیان می‌دارد و می‌فرماید: "إنّ المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و إذا قاموا إلی الصلوه قاموا کسالی یراؤن الناس و لا یذکرون الله إلا قلیلا؛ همانا منافقان، با خدا نیرنگ می‌کنند در حالی که او با آنان نیرنگ کننده است، چون به نماز می‌ایستند با کسالت برمی‌خیزند‌ و چون در انظار مردم نماز می‌خوانند، ریا می‌کنند و خداوند را جز اندکی یاد نمی‌کنند"(نساء/۱۴۲). امام علی (ع) سستی و فَشَل را نقصی برای انسان "الفَشَل منقَصه" و آفتی جدی برای رسیدن به پیروزی "آفه النُجح الکسل" و موجب تاخیر در کار "تأخیر العمل عنوان الکسل" و در نتیجه موجب تحقق نیافتن برنامه‌های تعیین شده و آرزوها می‌دانند: "من دام کسله خاب أمله" و نیز آن را موجب تباهی آخرت انسان معرفی کرده‌: "الکسل یفسد الآخره" و از اعتماد به انسانهای تنبل و کسل، برحذر داشته‌اند: "لا تتکل فی أمورک علی کسلان؛ در کارهایت هرگز به آدم تنبل اعتماد و تکیه نکن".

پرهیز از کسالت و تنبلی به قدری دارای اهمیت است که پیامبر اکرم (ص) در دعای خویش از این صفت ناپسند به خدا پناه می‌برد: "اللهم إنی أعوذ بک من العجز و الکسل؛ بار خدایا، من به تو پناه می‌برم از ناتوانی و تنبلی"