شهریار شهر شعر

از تو بگذشتم و بگذاشتمت با دگران
رفتم از کوی تو لیکن عقب سر نگران
ما گذشتیم و گذشت آنچه تو با ما کردی
تو بمان و دگران, وای به حال دگران

از تو بگذشتم و بگذاشتمت با دگران

رفتم از کوی تو لیکن عقب سر نگران

ما ‌گذشتیم و گذشت آنچه تو با ما کردی

تو بمان و دگران، وای به حال دگران

می‌روم تاکه به صاحب‌نظری باز رسم

محرم ما نبود دیده کوته‌نظران

سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار به سال ۱۲۸۵ هـ.ش در تبریز متولد شد و تحت سرپرستی پدر فاضل و ادیبش پرورش یافت. او ایام کودکی خود را که مصادف با انقلاب مشروطه بود در تبریز و در قریه خشکناب سپری کرد و تحصیلات خود را با آموختن گلستان و نصاب نزد پدر آغاز نمود سپس به تهران عزیمت کرد و مدرسه دارالفنون را به پایان رساند و در سال ۱۳۰۳ هـ.ش وارد دانشکده طب شد اما پس از ۵ سال دانشکده را ترک گفت و به دیار خویش تبریز بازگشت. استاد شهریار در سال ۱۳۰۸ در ۲۳ سالگی نخستین مجموعه شعرش را منتشر نمود. وی در اشعار خود “بهجت” تخلص می‌کرد اما بعدا نام شهریار را به عنوان تخلص و نام خانوادگی انتخاب کرد.

غم غریبی و غربت چو بر نمی‌تابم

به شهر خود روم و شهریار خود باشم

شهریار بی‌گمان در شاعری استعدادی درخشان داشت. در سراسر اشعار وی روحی حساس و شاعرانه موج می‌زند که بر بال تخیلی پوینده و آفریننده در پرواز است. شعر او در هر زمینه که باشد از این ویژگی‌ بهره‌مند است. به تجدد و نوآوری گرایشی محسوس دارد.

شعرهایی که برای نیما و به یاد او سروده و دگرگونی‌هایی که در برخی از اشعار خود در قالب و طرز تعبیر و زبان شعر به کار برده حتی تفاوت صور خیال و برداشت‌ها در قالب سنتی و بسیاری جلوه‌های دیگر حاکی از طبع آزمایی‌ها در این زمینه و تجربه‌های متعدد او است.

با همه انس به شعر استادان پیشین بخصوص سعدی و حافظ، آزادی‌ای که وی در زبان شعر به کار برده حاکی از آن است که به اسلوب پیشینیان پایبند نمانده و خواسته است از همه امکانات و توانایی‌های زبان بهره جوید تا بتواند به آسانی و روانی آنچه در ضمیر دارد به قلم بیاورد.

این نوع آزادی‌ بی‌حد و حصر در زبان و واژگان شعر و آوردن هر نوع مضمون موجب شده که بسیاری الفاظ و ترکیبات و مضامین عادی و نامانوس در شعر او راه یابد و گاه نا هماهنگی در بافت سخن پدید آورد که بحق مورد ایراد سخن سنجان واقع شده است.

شهریار در زمینه‌های گوناگون به شیوه‌های متنوع شعر گفته است شعرهایی که در موضوعات میهنی، اجتماعی، تاریخی و مذهبی و وقایع عصری سروده نیز کم نیست. برخی از آنها هم مشهور است.

شاهکار ادبی شهریار “حیدر بابایه سلام” در سال ۱۳۲۲ در تبریز منتشر شد. انتشار آن در دوره و محیطی که زبان و فرهنگ حیدربابا و ارزش‌های والای انسانی محیط شاعر، در مرگبارترین فشارها قرار داشت همانند باران به موقعی بود که به کشتزارهای تشنه کام نازل شد. نام آن و سراینده‌اش به سرعت در کشور پیچید و آن گاه از مرزها گذشت و طنین‌اش به گوش جهانیان رسید.

در جریان انقلاب اسلامی، استاد شهریار با اشعار خود به همراهی و یاری انقلاب شتافت. برای وی دوران جدیدی آغاز شده بود که می‌خواست با قلم به مبارزه بپردازد و وقایع انقلاب را ثبت کند.

آبی که خاک کشور ما در میان گرفت

خاکش جواهری است که در پرنیان گرفت

بنشان غبار فتنه که این نوبهار عشق

چون ابر انقلاب به سر سایبان گرفت

استاد شهریار رزمندگان میهن اسلامی را نیز در جنگ تحمیلی تنها نگذاشت و منظومه حماسی “سلام ای جنگجویان دلاور” را به آنها هدیه کرد.

سلام ای جنگجویان دلاور

نهنگانی به خاک و خون شناور

سلام ای صخره‌های صف کشیده

به پیش تانک‌های کوه‌ پیکر

آقای سید قاسم شجاعی می‌گوید: دو سال قبل از درگذشت مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی به اتفاق چند نفر دیگر در خدمتشان بودیم. مرحوم آیت‌الله فرمودند شبی توسل پیدا کرم تا یکی از اولیای خدا را در خواب ببینم. آن شب در عالم خواب دیدم که در زاویه مسجد کوفه نشسته‌ام و امیرمومنان علی(ع) با جمعی حضور دارند. حضرت فرمودند شعرای اهل‌بیت ما را بیاورید. دیدم چند تن از شعرای عرب را آوردند. فرمودند شعرای فارسی زبان را بیاورید. آن گاه “محتشم” و چند تن از شعرای فارسی زبان آمدند. فرمودند شهریار را بیاورید. شهریار آمد. حضرت خطاب به شهریار فرمودند شهریار شعرت را بخوان. شهریار این شعر را خواند:

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را

که به ما سوا فکندی همه سایه هما را

دل اگر خدا شناسی همه در رخ علی بین

به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد سرچشمه بقا را

وقتی شعر شهریار تمام شد از خواب بیدار شدم. چون من شهریار را ندیده بودم فردای آن روز پرسید‌م که شهریار شاعر کیست؟ او را به نزد من دعوت کنید. وقتی شهریار خواب مرا شنید. فوق‌العاده منقلب شد و گفت من فلان شب این شعر را ساختم و تاکنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده‌ام.

شهریار در ۲۰ آذر ماه ۱۳۶۶ در تبریز بیمار و در بیمارستان امام خمینی بستری شد. با تشدید بیماری‌اش به دستور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رئیس جمهور وقت با هواپیما به تهران منتقل شد و در بیمارستان مهر بستری گردید. اما مداواها تاثیر نگذاشت و سرانجام در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷ استاد شهریار جان به جان آفرین تسلیم کرد و بعد از یک عمر زندگی پرافتخار دارفانی را وداع گفت. پیکر او را به تبریز منتقل کردند و در روز سه‌شنبه ۲۹ شهریور ماه در مقبره الشعرای این شهر طبق وصیت‌اش به خاک سپردند.

مقام معظم رهبری در مورد شهریار فرموده‌اند: “شهریار یکی از افرادی است که وجودش، شعرش و افکارش برای جمهوری اسلامی است. هم در حیات و هم در مماتش نافع بوده است و این حقیقتی است انکارناپذیر ... قدرت و شخصیت شهریار این است که شما در “حیدر بابا” می‌بینید. در “علی ای همای رحمت” می‌بینید. شهریار حرف دل ما را می‌زند. او در زمان شاه جزء معترضین بوده است، شهریار شاعر جمهوری اسلامی بود.”

به پاس خدمات ارزشمند استاد شهریار در اعتلای فرهنگ و ادب ایران اسلامی، روز ۲۷ شهریور به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی تعیین و در تاریخ ثبت گردید.

با مشت بسته چشم گشودی در این جهان

یعنی به غیر حرص و غضب نیست حالی‌ام

با مشت باز هم روی آخر به زیر خاک

یعنی ببین که می‌روم و دست خالی‌‌ام

نوشین فخری علیایی