بازار فرا بورس چیست

بازار مالی براساس ساختار سازمانی به بازار بورس و بازار فرابورس تقسیم می شود

بازار مالی براساس ساختار سازمانی به بازار بورس و بازار فرابورس تقسیم می شود. بازار فرابورس از ابتدای سالهای دهه هفتاد میلادی، درکشورهای صنعتی مدرن پا به عرصه وجود نهاد و جالب اینکه، حجم معاملات انجام شده در این بازارها در بسیاری از موارد بسیار گسترده تر از بورس های معمولی بود. بازار فرابورسی بازار بدون مرکزیت مشخص است که شرکت کنندگان ازطریق تلفن؛ یا ابزارهای الکترونیکی دیگر، خرید و فروش را انجام می دهند.

برخی تفاوت های این بازار با بازار بورس عبارتند از:

- همانطور که از نام آنها برمی آید، بازار خارج از بورس هیچ مکان فیزیکی متمرکز و خاصی ندارد که داد و ستدکنندگان یا متخصصین همچون بورس های کلاسیک گردهم آیند.

قوانین استاندارد اقلام مورد مبادله در بازار فرابورس انعطاف پذیر می باشند یعنی قوانین معمولا ناشی از توافق طرفین می باشد.

ساعات کار بازار فرابورس از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است.

بورس رسمی برای فعالان در این بازار مزایایی از قبیل شفافیت قیمت ها و کاهش ریسک را به دنبال دارد. در صورتی که در بازارهای فرابورسی با توجه به اینکه شرایط معاملات با نظر طرفین قرارداد تعیین می گردد، این شرایط به صورت کامل وجود ندارد.

سطح فعلی امکانات الکترونیکی، انجام معاملات ۲۴ ساعته را امکان پذیر می نماید که بدون شک در مقایسه با یک بورس، مزیت عمده ای محسوب شده و برای داد و ستدکنندگان از قاره های مختلف نیز، شکل تفاوتهای سازمانی بین المللی را از بین می برد.

- در برخی موارد به کارگزاران دربازارهای فرابورس «کارگزار- معامله گر» می گویند، چرا که او می تواند اقلام معاملاتی را به حساب و مخاطره خود، خرید و فروش کند (معامله گر) و یا اینکه به عنوان نماینده، اقلام معاملاتی را به حساب و مخاطره دیگران بخرد یا بفروشد و وقتی به عنوان نمایندگی فعالیت می کند، در قبال خدمات ارائه شده، برای خرید یا فروش اوراق بهادار یا سایر اقلام از مشتریان خود، حق العمل یا کمیسیون (کارمزد) دریافت می کند.

شخص یا مؤسسه، صرف نظر از اینکه حق العمل دریافت می کند یا نه، چنانچه سفارشات را به حساب و مخاطره دیگران انجام دهد، به عنوان نمایندگی عمل کرده است.

کارگزار- معامله گر روی اقلامی که مشتری قصد خرید آن را دارد، در مورد سفارشات به یکی از سه طریق زیر عمل می کند:

در صورتی که «کارگزار- معامله گر» روی اوراق بهادار یا کالایی که مشتری قصد خرید یا فروش آن را دارد، وظیفه بازارسازی (مارکت میکینگ) را عهده دار باشد می تواند آن آیتم را از موجودی خود به مشتری بفروشد یا از او بخرد.

ممکن است «کارگزار- معامله گر» سفارشی را دریافت کند که برای آن آیتم بازارسازی نمی کند، در این صورت او می تواند بعنوان نماینده مشتری عمل کرده و آن آیتم را از معامله گر دیگری که روی آن بازارسازی می کند و یا شخصی که صاحب آیتم بوده و قصد فروش آن را دارد، خریداری کند و یا به او بفروشد.

وقتی «کارگزار- معامله گر» سفارشی را دریافت می کند، می تواند آن اوراق بهادار یا کالا یا ارز را از معامله گر دیگری که روی آن بازارسازی می کند و یا شخصی که صاحب آن آیتم می باشد، به حساب خود خریداری کرده و سپس به مشتری خود بفروشد.

همچنین از زاویه دیگری می توان گفت معاملات فرابورسی (خارج از بورس) نوعی معامله جایگزین است که به شبکه معامله گرانی که به طور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی کنند و یا از طریق تلفن و کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، اطلاق می شود. معاملات مذکور اغلب بین مؤسسات مالی انجام می شود، همچنین می تواند به عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد. تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می شود تا چنانچه اختلافی بین معامله گران رخ دهد، به آن استناد شود. خریدار و فروشنده می توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای فرابورسی (OTC) را به دلخواه خود درآورند، بنابراین نیازی نیست شرایط قرارداد عینا مشابه آنچه در بورس عمل می شود، تعیین گردد.

در دنیا سه نوع بازار فرابورسی وجود دارد:

۱- بازار معاملات سنتی:

دراین بازار معامله گران به عنوان بازارساز، قیمت خرید و فروش خود را اعلام می کنند. معامله گران قیمت های خود را پیشنهاد داده و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره شده یا برخی اوقات از طریق سایت های اینترنتی اعلام می شود. این گونه معاملات، معامله دوطرفه نامیده می شود، چرا که دوطرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می شود، مطلع می گردند.

۲- بازار معاملاتی الکترونیکی:

این بازار تقریبا شبیه معاملات الکترونیکی در بورس است؛ اما به این دلیل بازارهای فرابورسی خوانده می شود که از استاندارد کمتری برخوردار بوده و فاقد قرارداد طراحی شده و معاملات مشتقه شفاف است.

۳- بازار معاملاتی بهینه:

بازار معاملاتی اخیر ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله گر براساس آنها به معاملات الکترونیکی می پردازد. معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می رساند. معامله گر در این شکل معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می کند. بنابراین نصف ریسک اعتباری (نوسانات منفی در قیمت) در بازار به او برمی گردد.

● آموزش معاملات آتی سهام

تعریف قرارداد آتی

قراردادی است که طی آن فروشنده تعهد می کند در سررسید تعیین شده تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد به خرید آن سهم در سررسید می شود. محدوده زمانی قراردادهای آتی از قبل تعیین شده اند و این قراردادها فقط در آن محدوده زمانی مشخص شده قابل معاملات مجدد است. در نتیجه انتقال تعهد خرید یا فروش از سررسیدی به سررسید دیگر امکان پذیر نیست. مشخصات قرارداد شامل تعداد سهم در هر بسته قرارداد، تاریخ سررسید و... از طریق بورس تعیین خواهد شد و فقط تعیین قیمت در اختیار طرفین قرارداد آتی گذاشته می شود.

● اصطلاحات

۱- وجه تضمین اولیه: وجهی است که از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی، در قالب شرط ضمن عقد، دریافت می شود که میزان آن در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین می شود. در طول دوره قرارداد (حتی درصورت تغییر در قیمت سهم پایه) این مبلغ ثابت باقی می ماند. در بورس تهران وجه تضمین اولیه ۲۰درصد ارزش قرارداد با قیمت پایه اولین روز معاملاتی است که اهرمی ۵برابری را ایجاد می کند. البته این نسبت در طول دوره قرارداد به علت ثابت بودن وجه تضمین و متغیر بودن قیمت، دستخوش تغییر شده و می تواند درجه اهرم را کاهش یا افزایش دهد.

۲- حداقل وجه تضمین: درصدی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می شود. این حداقل وجه در بورس تهران ۶۰درصد وجه تضمین اولیه را شامل می شود.

۳- موقعیت تعهدی خرید/ فروش: موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن، متعهد به خرید/ فروش سهم پایه در سررسید قرارداد با قیمت توافق شده می شود.

۴- موقعیت تعهدی باز: موقعیت تعهدی است که مشتری نسبت به ایفای تعهدات موضوع آن همچنان ملتزم است.

۵- تسویه فیزیکی: تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال سهم پایه از کد فروشنده به خریدار و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی توسط خریدار در سررسید انجام می شود.

۶- تسویه نقدی: تسویه نهایی قرارداد آتی به طور نقدی براساس آخرین قیمت تسویه روزانه بازار آتی که منجر به سقوط تعهدات طرفین می شود. این نوع تسویه در انتهای دوره قرارداد و در صورت نکول یک طرف قرارداد و یا درصورت بسته بودن نماد معاملاتی در سررسید اتفاق می افتد.

۷- نکول: ایفا نکردن تعهد در سررسید توسط فروشنده یا خریدار.

● مزایای بازار آتی

۱- به دلیل ویژگی اهرمی، با سرمایه کمتر (نسبت به بازار سهام) می توان سود بیشتری کسب کرد. امکان سرمایه گذاری حدود ۵برابر نسبت به آورده نقدی در بازار آتی سهام فراهم است. (این ویژگی علاوه بر افزایش بازده، ریسک معاملات آتی را نیز به همین نسبت افزایش می دهد.)

۲- برای اتخاذ موقعیت فروش، نیازی به در اختیار داشتن سهم پایه قرارداد نیست و سرمایه گذار می تواند براساس پیش بینی های خود اقدام به فروش کند. این ویژگی امکان کسب سود در بازاری با روند نزولی از طریق ایجاد موقعیت فروش را فراهم می کند.

۳- سود یا زیان قراردادهای آتی به طور روزانه محاسبه شده و به حساب کارگزار واریز می شود و مشتری اجازه استفاده از آن را دارد و برخلاف بازار سهام که شناسایی سود منوط به فروش سهم است، در بازار آتی برای شناسایی سود لزومی به بستن موقعیت و خروج از بازار نیست.

۴- طی دوره قرارداد مشتری می تواند درصورت تغییر در پیش بینی خود، موقعیت باز خود را از طریق معامله معکوس (فروش در مقابل موقعیت بازخرید و برعکس)، ببندد و از بازار خارج شود و لزومی به نگه داشتن موقعیت تا سررسید قرارداد وجود ندارد.

۵- سرمایه گذرانی که افق سرمایه گذاری بلندمدت دارند می توانند از این بازار برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت سهم، استفاده کنند.

۶- به دلیل نقش کارگزار و اتاق پایاپای، ریسک اعتباری این قراردادها اندک است.

● کارمزد و جرایم

کارمزد ایجاد موقعیت خرید مشابه کارمزد بازار نقد است، معادل ۰۰۴۹۶،۰ از ارزش قرار داد.

کارمزد ایجاد موقعیت فروش مشابه کارمزد بازار نقد است اما از آنجایی که در قرارداد آتی طی دوره سهمی جابه جا نمی شود مالیات به آن تعلق نمی گیرد، معادل ۰۰۵۴۴،۰ از ارزش قرارداد.

کارمزد تسویه در صورت ورود قرارداد به دوره تسویه و تحویل اخذ می شود (حتی در صورت تحویل ندادن سهم) معادل ۰۰۵،۰ از ارزش قرارداد با قیمت تسویه روز آخر معاملاتی در بازار آتی است.

در صورت نقل و انتقال سهم معادل ۰۰۵،۰ از ارزش قرارداد بابت مالیات از طرف فروشنده دریافت می شود در صورت ایفا نشدن تعهد از طرف یکی از طرفین قرارداد معادل ۰۱،۰ ارزش قرارداد از طرف نکول کننده دریافت و به طرف مقابل تعلق می گیرد و در صورت نکول از دو طرف قرارداد هیچ جریمه ای اخذ نمی شود.

● برای ورود به بازار از کجا شروع کنیم

۱- مراجعه حضوری مشتری به دفتر کارگزاری و پر کردن فرم های مربوطه توسط مشتری (شامل قرارداد مشتری- کارگزار، بیانیه ریسک و درخواست انتقال کد) و... تعریف کد بازار نقد در سامانه معاملاتی بازار آتی توسط کارگزار.

۲- واریز مبلغ وجه تضمین اولیه به حساب کارگزار (برخلاف بازار نقد که واریز پول سه روز پس از انجام معامله انجام می شود در بازار آتی بابت سفارشی که در سیستم ثبت می شود مبلغ مورد نظر در حساب مسدود می شود) و وارد کردن سفارش به سیستم توسط کارگزار و انجام معامله.

۳- حساب مشتری براساس قیمت های تسویه به طور روزانه تعدیل می شود برای مثال در صورت داشتن موقعیت باز خرید و افزایش در قیمت تسویه به اندازه تغییر قیمت به حساب اضافه و در صورت داشتن موقعیت باز فروش و افزایش در قیمت تسویه این تغییر از حساب کسر می شود.

۴- در صورت تمایل مشتری قادر خواهد بود از طریق اتخاذ موقعیت معکوس از بازار خارج شود. یعنی در صورتی که مشتری سهم X را به قیمت ۵۰۰۰ ریال در بازار خریده باشد و همان سهم را در همان سررسید به قیمت ۶۰۰۰ ریال بفروشد موقعیت باز خرید در مقابل موقعیت باز فروش خنثی می شود و سود مشتری معادل ۱۰۰۰ ریال (بدون در نظر گرفتن کارمزد) به حساب واریز می شود.

۵- در صورت باز بودن موقعیت تا پایان آخرین روز معاملاتی وارد دوره تسویه و تحویل می شویم. ورود به این دوره به معنی پرداخت نیم درصد ارزش قرارداد به عنوان کارمزد تسویه است. دارنده موقعیت فروش تا پایان آخرین روز معاملاتی (روز قبل از تسویه و تحویل) باید سهم مربوطه را در کد معاملاتی خود داشته باشد. لزومی به اعلام تحویل از طرف فروشنده نیست و در صورت وجود سهم شرکت سپرده گذاری به طور خودکار این انتقال را انجام می دهد، در غیر این صورت نکول کرده است و باید یک درصد ارزش قرارداد را به عنوان جریمه نکول به خریدار بپردازد. دارنده موقعیت خرید تا ساعت ۱۲ روز تسویه و تحویل فرصت دارد تا وجه قرارداد را براساس آخرین قیمت تسویه به حساب واریز کند، در غیر این صورت نکول کرده است و باید یک درصد ارزش قرارداد را به عنوان جریمه نکول به فروشنده بپردازد. در صورت ایفای تعهدات، در پایان روز تسویه و تحویل وجه به حساب کارگزار فروشنده واریز و سهم مربوطه به کد خریدار تخصیص داده می شود. در صورت نکول از جانب دو طرف هیچ خسارتی پرداخت نمی شود.

منبع: وبلاگ های اینترنتی